مهم‌ترین ویژگی صندوق‌های کالایی تکیه و تمرکز بر معاملات گواهی کالایی و اوراق بهادار مبتنی بر کالاست. بنابراین نیازی به در اختیار داشتن موجودی واقعی کالا در انبار وجود ندارد. این نکته به معنی آن است که تا زمانی که کالایی به گواهی و ورقه بهادار تبدیل نشده باشد، به‌صورت کلی امکان ایجاد صندوق کالایی وجود نخواهد داشت.
اما ورقه بهادار کالایی یا همان گواهی سپرده چیزی شبیه به قبض انبار است که امکان دادوستد داشته و از وجود قطعی کالا حکایت دارد. این در حالی است که ورود کالا به انبار پذیرش شده به معنی آن است که ویژگی‌های فنی، کمی و کیفی کالای موردنظر مورد تایید بوده و از امکان دادوستد ثانویه و تحویل برای مالک گواهی سپرده برخوردار است.

تجربه نشان داده حتی در گواهی سپرده سکه طلا که یک کالای عرف و رایج است هم بهای گواهی سپرده به رغم نیاز به پرداخت هزینه انبارداری آن، بالاتر از قیمت‌ها در بازار نقدی خارج از بورس است که از جذابیت این شیوه معاملات حکایت دارد. صندوق‌های کالایی نیز از همین مزیت‌ها بهره برده و در نهایت با خرید و نگهداری گواهی سپرده کالایی، از یک ارزش ذاتی برخوردار می‌شوند و می‌توان واحدهای این صندوق را خرید و فروش کرد. تاکنون صندوق‌های کالایی در دو بازار سکه طلا و محصولات کشاورزی آغاز به کار کرده که دلیل اصلی آن را باید در محدودیت‌های اجرایی در زیرساخت اصلی آن یعنی معاملات گواهی سپرده کالایی جست‌وجو کرد که گویی در مسیر مرتفع شدن است.

کارکرد صندوق‌های کالایی را می‌توان در دو رویکرد متفاوت ارزیابی کرد؛ یکی ایجاد بستری برای داد و ستد و درآمدزایی از نوسان قیمت‌ها و دیگری ایجاد یک محل امن برای در اختیار داشتن حجم مشخصی از یک کالا. وجود این حجم به معنی آن است که تکانه‌های قیمتی اثر کمتری بر این بازار برجا می‌گذارد، آن هم در وضعیتی که در روند صعودی قیمت‌ها هیچ بعید نیست که مدیریت صندوق با تمایل به آزاد کردن بخشی از دارایی‌های خود بتواند در برابر رشد نرخ موضع بگیرد، اگرچه این رویکرد آنگونه که باید و شاید مورد توجه قرار نگرفته اما بخش‌های دولتی به سادگی می‌توانند به کمک این فرآیند، مدیریت قیمتی بخشی از بازار را در اختیار بگیرند.

حال در شرایطی که ایجاد صندوق‌های کالایی به معنی ایجاد یک بستر معاملاتی جدید است شاید راحت‌تر بتوان به رویکرد اول صندوق‌های کالایی در کشور و دقیق‌تر در بورس کالای ایران توجه داشت. هم اکنون صندوق‌های کالایی کشاورزی وارد فرآیند معاملاتی شده و آغاز به کار آنها تاکنون یک تقاضای جدید را به بازار ارائه کرده است. این روند در کنار تکانه‌های رشد قیمت ارز موجب شد تا قیمت گواهی و آتی محصولات کشاورزی در بورس کالا از یک حمایت مقطعی برخوردار شود.

خروجی این موارد تاکنون سیگنال مثبتی برای بازارهای کالایی بوده و می‌توان گفت که در رکود نسبی تقاضا، آغاز فعالیت این صندوق‌ها از توجیه فنی و اقتصادی نیز برخوردار است. به‌عنوان مثال ذهنیت غالب در عملکرد این صندوق‌ها خرید در کف قیمت و آزاد کردن دارایی‌ها در اوج آن است، اگر چه این فرآیند می‌تواند با اما و اگرهایی همراه شود ولی ذات خرید در کف قیمت و نوسان نرخ دارایی پایه به معنی افزایش ارزش صندوق و رشد قیمت هر واحد آن است بنابراین می‌توان صندوق‌ها را بستر مهمی برای جذب نقدینگی در جامعه به شمار آورد که همین مطلب یعنی ورود سرمایه‌ها به بازارهایی همچون محصولات کشاورزی؛ می‌تواند تقاضای جدیدی را برای این محصولات به همراه داشته باشد. این در حالی است که صندوق‌های کالایی کارکردهای بزرگ‌تری هم دارند که در نهایت امکان تعمیم به سایر بازارهای کالایی را در بر خواهد داشت. به‌عنوان مثال هم اکنون در بازار محصولات پتروشیمیایی و فلزات نه گواهی سپرده تعریف‌شده و نه صندوق کالایی را شاهد هستیم و البته با توجه به پیگیری‌های صورت گرفته و برطرف شدن برخی از موانع؛ این انتظار وجود دارد که به زودی گواهی سپرده کالایی را مخصوصا در بازار محصولات پتروشیمیایی تجربه کنیم که می‌تواند آینده این بازار را با تغییر جدی همراه کند.

شتاب‌‌دهنده معاملات گواهی سپرده
گواهی سپرده کالایی پایه و اساس رونق ابزارهای مالی همچون صندوق‌های کالایی به شمار می‌رود. اخیرا خبری منتشر شده با این مضمون که مشکلات مالیاتی ترسیم معاملات گواهی سپرده کالایی در بورس کالا حتی برای کالاهای مشمول مالیات ارزش افزوده مرتفع شده است. این داده مهم به معنی آن است که از این پس پتانسیل گسترده‌ای در برابر ایجاد قراردادهای گواهی سپرده کالایی ایجاد شده و می‌توان گفت هر کالایی که به‌صورت فنی و عملیاتی امکان ذخیره‌سازی در انبار برای مدت معینی داشته باشد از پتانسیل تبدیل شدن کالا به اوراق قابل معامله برخوردار خواهد شد. این سیگنال مهم را می‌توان داده برجسته‌ای در برابر ترسیم قراردادهای گواهی سپرده به شمار آورد که زیرساخت اصلی صندوق‌های کالایی خواهد بود.

درخصوص گواهی سپرده کالایی باید به این نکته مهم توجه کرد که این ابزار معاملاتی مادر سایر ابزارهای مالی در بورس‌های کالایی در جهان به شمار می‌رود که خروجی قدرتمندی در برابر تکانه‌های بازار به شمار می‌رود.

جذب سرمایه‌های سرگردان در بازارهای مختلف و مدیریت نوسان‌گیری بر بازارهای کالایی و شفافیت شیوه معامله واسطه‌ها و امکان کشف نرخ مبنای عرضه و تقاضای فیزیکی از ویژگی‌های اصلی این قراردادهاست که می‌تواند یکی از نقاط ضعف مهم بورس کالا را درخصوص تنوع ابزارهای معاملاتی مرتفع کند. این شیوه دادوستد هم برای خریدار و هم برای فروشنده از مزایای بسیاری برخوردار است که می‌توان از عدم وثیقه‌گذاری، عرضه مستمر و کاهش فعالیت‌های اداری برای تولیدکننده و در دسترس بودن همیشگی مواد اولیه و امکان پوشش ریسک برای مصرف‌کننده را نام برد.

چند توصیه به خریداران واحدهای صندوق‌های کالایی کشاورزی
در پی آغاز معاملات نخستین صندوق کالایی کشاورزی بازار سرمایه و همچنین شروع معاملات دومین صندوق کشاورزی در هفته جاری، معاون توسعه بازار و مطالعات اقتصادی بورس کالای ایران چند توصیه به سرمایه‌گذاران و متقاضیان واحدهای سرمایه‌گذاری این صندوق‌ها کرد.

علیرضا ناصرپور در این باره به «کالاخبر» گفت: صندوق‌های کالایی محصولات کشاورزی با هدف هدایت کم ریسک و اصولی نقدینگی به بازار سرمایه در بورس کالای ایران راه‎اندازی شد. این صندوق‌ها با استفاده از منابع خود که از طریق فروش واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق به خریداران (سرمایه‌گذاران) جمع‌آوری شده است، اقدام به تشکیل پرتفو و سرمایه‌گذاری در حوزه اوراق بهادار مبتنی بر کالاهای کشاورزی (شامل زعفران، پسته و...) می‌کنند.

وی افزود: عمده منابع این صندوق‌ها (حداقل ۷۰ درصد) در گواهی سپرده کالایی سرمایه‌گذاری می‌شود. سرمایه‌گذاران با خرید واحدها در این صندوق‌ها به جای سرمایه‌گذاری مستقیم در محصولات مورد اشاره، در صندوقی که به‌صورت تخصصی در اوراق بهادار مبتنی بر آن محصولات فعالیت می‌کند، سرمایه‌گذاری می‌کنند.

معاون توسعه بازار و مطالعات اقتصادی بورس کالای ایران اظهار کرد: در همین راستا پذیره‌نویسی صندوق‌های‌ کالایی از اواسط دی ماه سال‌جاری آغاز و با استقبال گسترده فعالان بازار سرمایه روبه‌رو شد. با توجه به آغاز معاملات ثانویه این صندوق‌ها در هفته جاری، توجه به سه موضوع مهم برای سرمایه‌گذاران از اهمیت بالایی برخوردار است.

توجه به سه موضوع مهم
ناصرپور گفت: آنجا که صندوق‌های کالایی از نوع صندوق‌های قابل معامله (ETF) هستند، بنابراین واحدهای معاملاتی آن در بازار کشف قیمت شده و مورد دادوستد واقع می‌شوند.وی درخصوص موضوع دوم اظهار کرد: سرمایه‌گذاران توجه داشته باشند که جهت شفافیت و جلوگیری از کشف قیمت‌های کاذب، خالص ارزش دارایی‌های صندوق (Net Asset Value) یا همان NAV که نشان می‌دهد ارزش روز هر واحد سرمایه‌گذاری صندوق با توجه به وضعیت پرتفوی صندوق چند ریال است، توسط صندوق در صفحه معاملاتی نماد صندوق در سایت مدیریت فناوری بورس تحت عنوان NAV ابطال منتشر می‌شود؛ علاوه براین در سایت صندوق نیز این آمار منتشر می‌شود.

معاون توسعه بازار و مطالعات اقتصادی بورس کالای ایران در پایان به نکته سوم در خرید واحدهای صندوق کالایی کشاورزی اشاره کرد و گفت: توجه به مبلغ NAV در زمان خرید برای سرمایه‌گذاران از اهمیت بالایی برخوردار است و انحراف از این مبلغ ممکن است ضرر و زیان برای سرمایه‌گذاران به وجود آورد. به‌عنوان مثال اگر NAV هر واحد سرمایه‌گذاری یک صندوق ۱۰ هزار ریال باشد، به این معنی است که با توجه به قیمت‌های فعلی سبد سرمایه‌گذاری صندوق به ازای هر واحد سرمایه‌گذاری دقیقا به همین مبلغ، دارایی در این صندوق وجود دارد؛ لذا خرید این واحدها به قیمت‌های بسیار بالاتر هیچ توجیهی ندارد و ممکن است منجر به ضرر و زیان فرد خریدار شود.

منبع: دنیای اقتصاد