دوره‌ای که با خروج ترامپ از توافق هسته‌ای، فرآیند اجرای برجام را نیز با تعلیق مواجه کرد. گزارش سازمان توسعه تجارت از آخرین وضعیت ایفای تعهدات ارزی نشان می‌دهد از ۲۱ فروردین‌ماه سال ۹۷ تا ۳۰ آبان ۹۹، بیش از ۲۴هزار صادرکننده که ارزآوران عصر بی‌برجامی محسوب می‌شوند، ۷۰ میلیارد و ۲۰۰ میلیون یورو صادرات داشته‌اند. در این میان، تولیدکنندگان ۷/ ۵۲ میلیارد یورو کالا صادر کرده‌اند که میزان تعهد ارزی آنها ۲/ ۴۵میلیارد یورو بوده که بیش از ۸۸درصد معادل ۱/ ۴۰میلیارد یورو ایفای تعهد کرده‌اند. ازسوی دیگر، شرکت‌های غیرتولیدی نیز ۵/ ۱۷میلیارد یورو صادرات داشته‌اند که میزان تعهد ارزی آنها ۱۵میلیارد یورو برآورد شده، این در حالی است که ۳/ ۳میلیارد یورو ایفای تعهد ارزی داشته‌اند.
آخرین وضعیت ایفای تعهدات ارزی اعلام و براساس آن رفتار صادرکنندگان از ابتدای الزام تعهد ارزی مشخص شد. در گزارشی که از سوی احسان قمری، دبیر کمیته اقدام ارزی و ناهید دشتدار، معاون دفتر توسعه خدمات بازرگانی تهیه شده، عنوان شده است که از ۲۱ فروردین ۱۳۹۷ تا ۳۰ آبان ماه سال گذشته، ۲۴هزار و ۱۱۵صادرکننده، نسبت به صادرات ۲/ ۷۰ میلیارد یورو اقدام کرده‌اند. در عین حال صادرکنندگان در بازه زمانی ۲۱ فروردین ۱۳۹۷ لغایت ۳۰ اسفندماه ۱۳۹۹ با احتساب فرصت ۴ ماهه ایفای تعهدات ارزی، نسبت به بازگشت ۳/ ۴۳ میلیارد یورو ارز به چرخه اقتصادی کشور اقدام کرده‌اند که با در نظر گرفتن تعدیل ۲۰ درصدی سال ۱۳۹۷ و تعدیل ۱۰ درصدی سال‌های ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹، مجموع تعهدات ارزی صادرکنندگان برابر با ۳/ ۶۰ میلیارد یورو است. آمارهای اعلام شده در این گزارش نشان می‌دهد اگرچه تعداد صادرکنندگان فاقد کارت بازرگانی (مرزنشینان، پیله وران و ...) بیش از افرادی است که کارت بازرگانی دارند، اما میزان صادرات این گروه قابل‌توجه نیست. بنابراین میزان تعهد و عدم رفع تعهد ارزی این گروه ناچیز است.

کارنامه تعهد ارزی در یک نگاه
از مجموع ۲۴۱۱۵ صادرکننده، ۱۱۴۸۶ صادرکننده واجد کارت بازرگانی و مابقی فاقد کارت بازرگانی بوده‌اند. در گزارش پیش رو، آمارهای اعلام شده نشان می‌دهد از نظر تعداد، ۴۸ درصد صادرکنندگان در بازه زمانی گفته شده (۲۱ فروردین ۹۷-۳۰ آبان ۹۹)، واجد کارت بازرگانی بوده و ۵۲ درصد آنها نیز فاقد کارت بازرگانی هستند. به عبارتی ۱۱ هزار و ۴۸۶ نفر دارای کارت بازرگانی اعم از حقیقی و حقوقی بوده و ۱۲ هزار و ۶۲۹ نفر فاقد کارت بازرگانی هستند. اما میزان صادرات واجدین کارت بازرگانی از ۲۱ فروردین ۹۷ تا ۳۰ آبان ۹۹ به ۶۸ میلیارد و ۲۰۰ میلیون یورو می‌رسد. در حالی که در این بازه زمانی تنها ۲ میلیارد یورو از سوی صادرکنندگان فاقد کارت بازرگانی به بازارهای هدف صادر شده است. به عبارتی ۹۷ درصد از صادرات در بازه زمانی مورد بررسی از سوی صادرکنندگان دارای کارت بازرگانی صورت گرفته است. میزان تعهد ارزی این گروه ۵۸ میلیارد و ۶۰۰ میلیون یورو بوده که ۳/ ۹۷ درصد از کل میزان تعهد ارزی را در برمی‌گیرد. اما گروه فاقد کارت بازرگانی ملزم به بازگرداندن یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون یورو بوده‌اند که معادل ۷/ ۲ درصد تعهد ارزی است.

براساس این آمارها، ۴۳ میلیارد و ۳۰۰ میلیون یورو از سوی صادرکنندگان دارای کارت بازرگانی(تا ۳۰ اسفند ۹۹) رفع تعهد شده که معادل ۷/ ۹۹ درصد میزان ایفای تعهدات ارزی را شامل می‌شود. در عین حال میزان رفع تعهد ارزی فاقدین کارت بازرگانی در این بازه، ۱۰۰ میلیون یورو بوده که ۳/ ۰ درصد از کل میزان رفع تعهد ارزی است. بنابراین سهم فاقدین کارت بازرگانی در صادرات چشم‌گیر نیست.

همچنین در این گزارش، تفکیکی برای واحدهای تولیدی و غیرتولیدی در نظر گرفته شده است. واحدهای تولیدی با وجود اینکه فقط ۳۰ درصد از صادرکنندگان را از نظر تعداد به خود اختصاص داده‌اند ولی با صادرات ۷/ ۵۲ میلیارد یورویی، ۷۵ درصد از تعهدات ارزی را به خود اختصاص داده‌اند و صادرکنندگان غیر‌تولیدی تنها ۱۵ میلیاردیورو از تعهدات ارزی را به عهده گرفته‌اند. نکته‌ای که از آمارهای ارائه شده مستفاد می‌شود این است که با فرض اینکه کلیه واحدهای تولیدی، واجد کارت بازرگانی باشند، فقط ۴۱۸۳ صادرکننده واجد کارت بازرگانی، واحد غیر‌تولیدی بوده‌اند. بنابراین می‌توان این نکته را بیان کرد که ۵/ ۱۵ میلیارد یورو از صادرات در بازه زمانی ۲۱ فروردین ۱۳۹۷ تا ۳۰ آبان ۱۳۹۹، (معادل ۲۵ درصد کل صادرات) مربوط به واحدهای غیر‌تولیدی یا بازرگانی بوده و ۷۵ درصد از کل صادرات در بازه زمانی توسط واحدهای تولیدی واجد کارت بازرگانی صورت پذیرفته است.

از مجموع تعهدات ارزی ایفا نشده، صرفا ۵/ ۱ میلیارد یورو مربوط به فاقدین کارت بازرگانی بوده و ۳۰ درصد مربوط به واحدهای تولیدی ( واجد کارت بازرگانی) و مابقی معادل ۶۲ درصد به واحدهای بازرگانی واجد کارت بازرگانی تعلق داشته است.

ایفاکنندگان ۱۰۰ درصدی تعهد ارزی
براساس آمار موجود، ۳۳۲۵ صادرکننده با بازگشت ارز ۲۷ میلیارد یورویی نسبت به ایفای تعهدات ۱۰۰ درصدی خود اقدام کرده‌اند. این تعداد از صادرکنندگان شامل ۲۲۸۳ واحد تولیدی و ۱۰۴۲ واحد غیر‌تولیدی بوده‌اند که با صادرات ۵/ ۳۱ میلیارد یورویی، ۴۵ درصد صادرات و ایفای تعهدات ارزی را به خود اختصاص داده‌اند.

صادرکنندگانی که هیچ ارزی برنگردانده‌اند
از سوی دیگر۱۶۶۴۱ صادرکننده با صادرات ۷/ ۱۰ میلیارد یورویی و تعهد صادراتی ۱/ ۹ میلیارد یورو، ارزی را به چرخه اقتصادی کشور بازنگردانده‌اند. بخش اعظم این مقدار مربوط به فروش ریالی به عراق و افغانستان در بازه زمانی ۲۱ فروردین لغایت ۱۶ مرداد ۹۷ بوده که با بازگشایی سامانه جامع تجارت، این گروه از صادرکنندگان می‌توانند نسبت به ثبت پروانه‌های صادراتی خود به این دو کشور اقدام کنند؛ همچنین بخش دیگری از این تعهدات مربوط به فروش ریالی به سایر کشورها غیر ‌از عراق و افغانستان در بازه زمانی فوق‌الذکر، صادرات بازارچه‌های مرزی و پیله وران و همچنین صادرات از محل ورود موقت است که براساس قواعد و مقررات و ضوابط موجود، مقدمات رفع تعهدات ارزی این گروه از صادرکنندگان فراهم شده است. صادرکنندگان با عدم ایفای تعهد ارزی، شامل ۲۰۵۵ واحد تولیدی با تعهد ۲/ ۱ میلیارد یورویی و ۱۴۵۸۶ واحد غیر‌تولیدی با تعهد ۹/ ۷ میلیارد یورویی هستند.

ایفاکنندگان ۱ تا ۳۰ درصدی تعهد ارزی
براساس این گزارش، ۷۶۷ واجد کارت بازرگانی نسبت به بازگرداندن یک تا ۳۰ درصد تعهد ارزی خود اقدام کرده‌اند. میزان تعهد ارزی این تعداد صادرکننده ۴ میلیارد و ۲۰۰ میلیون یورو بوده که تنها ۴۰۰ میلیون یورو در این گروه رفع تعهد شده است. همچنین سه صادرکننده فاقد کارت بازرگانی نیز بین یک تا ۳۰ درصد از تعهد ارزی خود را ایفا کرده‌اند. میزان تعهد ارزی این گروه ۴۱ میلیون یورو بوده که ۲۰۰ میلیون یورو از این میزان، ایفا شده است.

همچنین ۴۰۵ واحد تولیدی و ۳۶۵ واحد غیرتولیدی بین یک تا ۳۰ درصد تعهد ارزی خود را ایفا کرده‌اند. واحدهای تولیدی که بین یک تا ۳۰ درصد تعهد ارزی خود را ایفا کرده‌اند، میزان کل صادراتشان یک میلیاردوچهل میلیون یورو بوده که از این میزان ۱۴۰ میلیون یورو به چرخه اقتصادی کشور بازگشته است. همچنین میزان صادرات این تعداد واحدهای غیرتولیدی (۳۶۵ واحد) ۳ میلیارد و ۸۱۰ میلیون یورو بوده که از این میزان ۲۸۰ میلیون یورو رفع تعهد شده است.

ایفاکنندگان ۳۰ تا ۷۱ درصدی تعهد ارزی
از میان صادرکنندگانی که بین ۳۰ تا ۷۱ درصد تعهد ارزی خود را ایفا کرده‌اند، ۱۲۹۰ صادرکننده دارای کارت بازرگانی و سه صادرکننده فاقد کارت بازرگانی بوده‌اند. میزان صادرات آن دسته از صادرکنندگانی که کارت بازرگانی داشته‌اند و در این گروه قرار دارند، ۵ میلیارد و ۵۰۰ میلیون یورو بوده و ملزم به بازگرداندن ۴ میلیارد و ۸۰۰ میلیون یورو به چرخه اقتصادی کشور بوده‌اند. اما از این میزان تنها ۲ میلیارد و ۶۰۰ میلیون یورو از سوی این گروه ارز به کشور برگشته است. صادرات کسانی که فاقد کارت بازرگانی بوده‌اند نیز ارزشی معادل ۲۰۰ میلیون یورو داشته و از این میزان صادرات، میزان تعهد ارزی آنها ۱۰۰ میلیون یورو بوده که همین میزان نیز از سوی آنها به اقتصاد کشور تزریق شده است.

همچنین ۹۳۸ واحد تولیدی ۳۰ تا ۷۱ درصد رفع تعهد ارزی کرده‌اند. ارزش صادرات این تعداد واحد تولیدی ۴ میلیارد و ۵۰۰ میلیون یورو بوده که از این رقم باید ۳ میلیارد و ۹۰۰ میلیون یورو به چرخه اقتصادی کشور بازگردد. حال آنکه میزان ایفای تعهد ارزی آنها به ۲ میلیارد و ۲۰۰ میلیون یورو می‌رسد. علاوه‌بر این ۳۵۵ واحد غیرتولیدی توانسته‌اند ۳۰تا ۷۱ درصد تعهد ارزی خود را ایفا کنند. ارزش صادرات این واحدها یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون یورو ثبت شده که از این میزان آنها ملزم به بازگرداندن یک میلیارد یورو ارز صادراتی به کشور هستند. حال آنکه ۵۰۰ میلیون یورو از سوی آنها رفع تعهد شده است.

ایفاکنندگان ۷۱ تا ۹۹ درصدی تعهد ارزی
آن دسته از صادرکنندگانی که با دارا بودن کارت بازرگانی، ۷۱ تا ۹۹ درصد ارز صادراتی خود را به کشور بازگردانده‌اند، صادراتی معادل ۱۷ میلیارد و ۱۰۰ میلیون یورو داشته‌اند. تعداد این دسته از صادرکنندگان ۲۰۸۴ نفر است. از این میزان صادرات، آنها ملزم به بازگرداندن ۱۴ میلیارد و ۶۰۰ میلیون یورو به کشور بوده‌اند که تا انتهای اسفند سال گذشته ۱۳ میلیارد یورو از سوی این دسته رفع تعهد ارزی شده است. همچنین ارزش صادرات صادرکنندگانی که فاقد کارت بازرگانی هستند و بین ۷۱ تا ۹۹ درصد تعهدات خود را ایفا کرده‌اند ۱۰۰ میلیون یورو بوده است. تعداد این دسته از صادرکنندگان دو نفر است که از این میزان آنهاملزم به ۱۰۰ میلیون یورو رفع تعهد ارزی نیز بوده‌اند و توانسته‌اند تمامی تعهدات خود را ایفا کنند.

همچنین ۱۶۲۲ واحد تولیدی در بازه زمانی مورد نظر صادراتی معادل ۱۵ میلیارد و ۶۰۰ میلیون یورو داشته‌اند و توانسته‌اند بین ۷۱ تا ۹۹ درصد تعهد ارزی خود را ایفا کنند. این گروه از واحدهای تولیدی ملزم به بازگرداندن ۱۳ میلیارد و ۴۰۰ میلیون یورو بوده‌اند که تا انتهای اسفند سال گذشته ۱۱ میلیارد و ۹۰۰ میلیون یورو از سوی آنها به چرخه اقتصادی کشور بازگشته است. علاوه‌بر این ۴۶۳ واحد غیر‌تولیدی توانسته‌اند بین ۷۱ تا ۹۹ درصد تعهد ارزی خود را ایفا کنند. میزان صادرات این تعداد واحد غیر‌تولیدی تا انتهای آبان سال گذشته یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون یورو بوده که از این میزان باید یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون یورو به کشور بازگردانده شود. حال آنکه تا انتهای اسفند یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون یورو از سوی این تعداد واحد غیرتولیدی رفع تعهد شده است.
منبع: دنیای اقتصاد