مواد دیرگداز یا نسوز موادی هستند که به عنوان لایه و آستر دیواره کوره‏‌های صنعتی به کار می‏‌روند. نقطه ذوب این مواد بالای دمای کاری ۱۵۰۰ درجه سانتی‏گراد کوره‌هاست و در بعضی شرایط، موادی که بتوانند در محیط‌های خورنده و شرایط حساس محیط از لحاظ دما و ترکیب شیمیایی در دماهای بالا تحمل داشته باشند، جزو مواد دیرگداز طبقه‏‌بندی می‏‌شوند.

دیرگدازها عمدتاً از مواد معدنی تهیه می‌شوند که نه تنها دارای درجه حرارت ذوب بالایی هستند، بلکه باید بتوانند در مقابل عوامل مخرب دیگری چون سایش، فشردگی، شوک‌های حرارتی و تاثیر مواد سرباره کوره‏‌ها در صنایعی چون ذوب آهن، فولاد، سرامیک، سیمان، شیشه و پتروشیمی مقاومت داشته باشند.

مگنزیت از مهم‏ترین تامین کننده مواد معدنی مورد نیاز صنایع دیرگداز محسوب می‏‌شوند که از اهمیت اقتصادی بسیار بالایی برخوردار است. علاوه بر ذخایر معدنی مگنزیت و کرومیت، ذخایر آلومینو سیلیکاتی (شاموتی)، بوکسیتی و آندالوزیتی نیز در صنعت مواد دیرگداز قابل ذکر هستند.

با این مقدمه به سراغ داریوش طهماسبی رئیس تعمیرات گرم نسوز کوره رفتیم. جایی که همکاران این قسمت توانستند با مطالعات مستمر و تکیه بر کار گروهی، مواد نسوز مورد نیاز شرکت فولاد خوزستان را از تولیدکننده‌ی داخلی تامین و علاوه بر اشتغال‌زایی و جلوگیری از خروج ارز، شرایط پایداری در تامین مواد نسوز مورد نیاز کوره ایجاد کنند.

 در مورد ضرورت و تاثیر استفاده نسوز در کوره توضیح دهید؟

به دلیل بالا بودن فرآیند تولید مذاب حدود ۱۷۰۰ درجه سانتیگراد مواد نسوز بهترین مواد مقاوم به دما در جداره داخلی کوره‌های قوس استفاده می‌شوند. این مواد به صورت جرم‌های ریختنی، کوبیدنی و آجرهای نسوز مورد استفاده هستند. در واقع مواد نسوز از خوردگی، نشتی مذاب و صدمه به جداره‌ی فلزی کوره جلوگیری می‌کنند. هرچه مواد به کاربرده شده از کیفیت بهتری برخوردار باشد، علاوه بر کاهش مصرف مواد نسوز، مدت زمان آماده بکاری کوره نیز افزایش پیدا می‌کند.

 مقدار مصرف متوسط نسوز در کوره‌های فولاد خوزستان از نظر حجم و و ارزش ریالی یا دلاری(تقریبی) چیست؟

قیمت مواد نسوز بسته به نوع و محل تامین و کیفیت مواد متغیر است. اقلام خارجی نسبت به اقلام داخلی مواد نسوز قیمت بیشتری دارند. ولی به دلیل کمبود منابع تولید مواد نسوز بخصوص نسوزهای منیزیتی مجبور به تامین بخشی از مواد مورد نیاز از خارج کشور هستیم. مجموع مصرف شبانه روز مواد نسوز تعمیر گرم یک کوره قوس طبق استاندارد داخلی شرکت نباید از حدود ۹ تن فراتر رود. مصرف مواد نسوز تعمیر گرم کوره به عمر کوره و نرخ خوردگی بستگی دارد. قیمت مواد نسوز برای جرم‌های داخلی حدود متوسط کیلویی ۴۵۰۰ تومان است. قیمت نوع خارجی معمولا دو برابر داخلی است. هرچه به سمت تامین مواد از تولیدکننده‌ی داخلی بیشتر حرکت کنیم، علاوه بر جلوگیری از خروج ارز، به اشتغال‌زایی و فعال شدن تامین کننده‌ی داخلی کمک می‌شود. سیاست‌های مجموعه فولاد خوزستان از ابتدا بومی‌سازی و حمایت از تولید داخل بوده است.

 چه زمان به این‌ نتیجه رسیدید که تامین‌ نسوز از داخل بهتر است؟ یا بهتر بگویم آیا عواملی مانند تحریم‌ها،‌ جلوگیری از خروج‌ ارز و اطمینان و در دسترس بودن تولیدکننده داخلی در تصمیم موثر بود؟

بخشی از فعالیت‌های بومی‌سازی در گذشته از سوی همکاران انجام شده بود. ضمن شناخت بیشتر محل‌های تامین و بازدید از چندین کارخانه تولیدی متوجه وجود پتانسیل تولید و بومی‌سازی بعضی از اقلام مواد نسوز شدیم. با مدیران و همکاران واحدهای نسوز و خرید و همچنین انجام تحقیقات فنی مشترک با شرکت‌های تامین‌کننده اقدام به تولید و تست مواد نسوز داخلی کردیم و تاکنون ۱۰۰ درصد موفقیت‌آمیز بود.

یکی از عوامل مهمی که ما را به انجام این فعالیت‌ها با جدیت بیشتر ترغیب کرد، بحث تحریم‌ها بود. در واقع در این زمینه توانستیم بخشی از تهدیدها را به فرصت تبدیل کنیم. نتیجه‌ی این حرکت تامین مواد نسوز از نمونه داخلی بود و به دلیل قیمت کمتر باعث صرفه‌جویی ارزی شد. بازخوردی که از شرکت‌های تامین کننده داشتیم، قابل توجه بود. از اینکه فولاد خوزستان در تامین مواد نسوز به تولیدکننده‌ی داخلی اعتماد کرده است و فرصت رقابت با تولید کننده خارجی را فراهم کرده، موجب دلگرمی و ایجاد انگیزه برای تامین‌کننده و تولیدکنندگان شده است.

 از چه زمان تامین مواد نسوز از داخل شکل جدی به خود گرفت و چه مراحلی تا رسیدن به هدف طی شد؟

فعالیت‌های بومی‌سازی ما از تابستان سال ۱۳۹۷ تاکنون ادامه دارد. در ابتدا ضمن کسب راهنمایی از مدیران بخش فولادسازی به اتفاق علی صدریان‌زاده رییس واحد نسوز سرد، جلساتی با مدیریت واحد خرید داشتیم و اعلام کردیم بعضی از کالاهای خریداری از خارج را می‌توانیم در داخل تولید کنیم.

در فراخوانی از شرکت‌هایی که توانایی تامین مواد نسوز مورد نیاز شرکت فولاد خوزستان را دارند، دعوت به همکاری کردیم. پس از آن شرکت تامین کننده داخلی اعلام آمادگی کرد. مستندات فنی به واحد خرید و پس از آن به دفتر فنی واحد نسوز ارجاع داده شد. پس از بررسی‌های لازم در کمیته کاهش مصرف نسوز نمونه‌ای از مواد نسوز خریداری و در کوره‌ها آزمایش  شد. نتایج خیره‌کننده بود و بیشتر آنها در مرحله اول تایید شدند. نتایج بررسی و با قاطعیتی تصمیم گرفته شد، مواد نسوز از  تولیدکننده‌ی داخلی تامین شود. همکاری و اعتماد کارکنان تولید کوره در انجام تست‌ها بسیار موثر بود و هست.

دو مورد تولید جرم تعمیر سرد داخلی از سوی شرکت‌های نسوز توکا و نسوز کشور، سه مورد قطعه اندبریک، ساروند و تیوپ توسط شرکت نسوز مهرگداز، سه مورد ماسه مجرای توسط شرکت‌های نسوز توکا، نسوزکشور و دیرگداز آذر و دو مورد جرم گانینگ مجرای تخلیه از سوی شرکت‌های نسوز کشور و نسوز توکا که در مجموع 10 مورد، بومی‌سازی شد.

 میزان سودآوری جایگزینی مواد نسوز داخلی از لحاظ ریالی و استمرار تامین مواد چقدر بود؟

مواد نسوزی که تاکنون بومی‌سازی شدند اطمینان لازم را برای استفاده ایجاد کرده و مشکلی ندارند. در بحث کوره قوس کمبود مواد را از خارج به اجبار در حال تامین هستیم. هزینه مواد نسوز یک کوره با مواد نسوز کاملاً ایرانی در مقایسه با مواد خارجی  کمتر از نصف است. تا سال 1397 صد در صد تامین خارج بوده‌اند.

متاسفانه به دلیل کمبود منابع معدنی منیزیتی داخلی به ناچار بخشی از مصرف مواد نسوز کوره قوس به خصوص در قطعات مجرای تخلیه و آجر منیزیتی-کربن و جرم سرد و گرم کف کوره همچنان از خارج کشور تامین می‌گردید. در سال 1398 ثبت رکورد عمر کوره 3 با تعداد 759 ذوب و مصرف تعمیر گرم زیر هدف تحقق یافت. افزایش عمر نسوز کوره‌ها نسبت به هدف 600  ذوب در شرایطی از جمله افزایش کیفیت اسفنجی مصرفی و به خصوص افزایش درصد منیزیت و کربن اسفنجی، بالا بودن کیفیت مواد نسوز تعمیر سرد و گرم کوره و مراقبت از کوره حین کار بر کاهش توقفات تعمیراتی و نوسازی و در نتیجه افزایش تولید بسیار موثر است.

تعداد نوسازی کوره‌ها در سال 1398 نسبت به سال 1397 سه مورد معادل بیش از 10 هزار تن محصول بود. سال 1398 با ثبت رکورد کاهش مصرف سالیانه نسوز  کوره کمتر از هدف تعیین شده به پایان رسید. در اولین ماه سال جاری که به نام سال جهش تولید نامیده شد جهش در عمر نسوز کوره 4 تا 812 ذوب با مصرف مواد نسوز زیر هدف بر رکورد ماهیانه فروردین 1399 بسیار موثر بود.

آخرین رکورد نیز مربوط به عمر نسوز کوره 3 با 771 ذوب با مصرف مواد نسوز تعمیراتی کمتر از هدف نسبت به رکورد قبلی خودش، در اردیبهشت 1399 ثبت گردید. همچنین در مصرف ماهیانه مواد نسوز تعمیر گرم نیز در فروردین 1399 رکورد کاهش مصرف در مقایسه با همین ماه در سال‌های قبل به وقوع پیوست. افزایش عمر نسوز کوره‌ها و کاهش توقفات تعمیراتی که منجر به افزایش تولید می‌گردد در گرو افزایش کیفیت زنجیره تامین و افزایش کیفیت نگهداری و تعمیرات و تلاش تمامی همکاران است.

 و  کلام آخر؟

توسعه زیرساخت‌های تولید مواد نسوز از اکتشاف معادن، سرمایه‌گذاری بر استحصال و تولید مواد معدنی تا تولید مواد نسوز با شکل و آنالیزهای مختلف می‌بایست مورد توجه دولت و بخش خصوصی و به خصوص شرکت فولاد خوزستان باشد. سرمایه‌گزاری شرکت فولاد خوزستان در صنایع بالادستی (مواد نسوز) و تکمیل زنجیره تامین به تهیه بی‌دغدغه بخشی از مواد نسوز مورد نیاز و کاهش هزینه‌های تامین بسیار کمک می‌کند.

فولاد خوزستان قطب تولید فولاد کشور است. هرکجا احساس کنیم، تولیدکننده‌ی داخلی توان تامین مواد مورد نیاز شرکت را دارد، با آغوش باز و بدون هیچ پیش شرطی مسیر را برایشان هموار می‌کنیم.