بررسی گزارش مرکز آمار ایران نشان می‌دهد بر اساس سه معیار «ضریب جینی»، «سهم هزینه دهک‌ها از هزینه کل خانوار» و «نسبت هزینه گروه‌های پردرآمد به کم‌درآمد» شکاف درآمدی میان خانوارهای ایرانی در سال ۹۹ نسبت به سال قبل از آن بیشتر شده است. «دنیای‌اقتصاد» در گفت‌وگو با جواد حسین‌زاده، رئیس مرکز آمار ایران، تحولات آماری سفره خانوار در گروه‌های متفاوت درآمدی را بررسی کرده است.
رئیس مرکز آمار ایران ضمن توضیح فرآیند تولید آمارهای رفاهی، آمارهای مربوط به شکاف درآمدی و رفاه ایرانیان را تشریح کرد. جواد حسین‌زاده، رئیس مرکز آمار ایران در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» به سوالات متداول درباره نحوه محاسبه شاخص‌های رفاهی و تغییرات رفاهی در ایران پاسخ داد. او با اشاره به تاثیرات بحران کرونا در فرآیند‌ جمع‌آوری آمار، از تغییرات در مکانیزم آمارگیری خبرداد.

او در ادامه به آمارهای ضریب جینی اشاره کرد که و به برخی ابهامات درباره نابرابری پاسخ داد. همچنین طبق گفته‌های او سرانه مصرف کالاهای اساسی در دهه ۹۰ شاهد تغییرات بوده است. حسین‌زاده در ادامه با تفسیر برخی ازآمارها، و پاسخ به برخی از ابهامات، درباره گزارش‌های مرکز آمار ایران شفاف‌سازی کرد. زیرا بسیار پیش آمده که افراد، از مردم عادی و حتی کارشناسان و دانشگاهیان، درباره نحوه تهیه آمارهای منتشرشده در گزارش های مرکز آمار سوالات و ابهاماتی داشته‌اند.

آخرین گزارش ارائه‌شده مربوط به سال ۱۳۹۹ نشان می‌دهد وضعیت دهک‌های درآمدی شاهد تحولاتی بوده‌ است. به‌طور کلی آیا می‌توان عنوان کرد که وضعیت خانوارها در سال ۱۳۹۹ چه تغییری کرده است؟
در شاخص‌های توزیع در‌آمد، شاخصی با عنوان سهم هزینه (درآمد) در دهک محاسبه می‌شود. منظور از آن، سهم مجموع هزینه‌ها (درآمدها)ی خانوارهای آن دهک نسبت به هزینه (درآمد) کل جامعه است. در سال ۱۳۹۹ نسبت به سال ۱۳۹۸، سهم هزینه در دهک خانوارهای کل کشور نسبت به سال قبل تا دهک پنجم کاهشی بوده است و این سهم در دهک‌های ششم تا آخر افزایش را نشان می‌دهد. این موضوع در خانوارهای مناطق شهری نسبت به سال قبل تا دهک چهارم کاهشی بوده، در دهک پنجم ثابت مانده است و این سهم در دهک‌های ششم تا آخر افزایش را نشان می‌دهد. سهم هزینه در دهک خانوارهای مناطق روستایی نسبت به سال قبل تا دهک هفتم کاهشی بوده و این سهم در دهک‌های هشتم تا آخر افزایش داشته است. سهم ۲۰درصد کم‌درآمدترین و پردرآمدترین جمعیت، دو شاخصی است که نشان می‌دهد مجموع دو دهک بالا و مجموع دو دهک پایین، هر کدام چه سهمی از کل درآمد (هزینه) موجود در جامعه را به خود اختصاص داده‌اند.

در سال ۱۳۹۹ سهم ۲۰درصد کم‌درآمدترین و پردرآمدترین جمعیت در کل کشور به ترتیب ۸/ ۵ و ۴/ ۴۷درصد است که هر دو شاخص نسبت به سال قبل کاهش یافته‌اند.

آمارهای جدید حاکی از آن است که درآمد خانوارهای دهک اول از هزینه آنها فراتر رفته؛ این یعنی در سال ۹۹ خانوار دهک اول موفق به پس‌انداز شده است؟ از طرفی در دهک دهم که درآمد کمتر از هزینه بوده، معنایش این است که خانوار دهک دهم مجبور به خرج کردن از پس‌اندازهای قبلی یا سرمایه‌هایش شده است؟
در این طرح به هیچ عنوان اختلاف هزینه و درآمد به معنای پس‌انداز نیست. در طرح هزینه و درآمد خانوار، ما اطلاعات مربوط به یک‌سال گذشته خانوار را پرسش کرده و به نوعی در آن مقطع زمانی عکس‌برداری می‌کنیم. در این طرح ما درباره دارایی‌ها و ثروت خانوار که موجب پس‌انداز در بلندمدت می‌شود، سوالی نمی‌پرسیم؛ زیرا جزو اهداف این طرح نیست. چنانچه در دهک اول یا به‌طور کلی در هر دهک درآمد خانوار بیش از هزینه‌اش باشد، نشان می‌دهد متوسط خانوارها در آن دهک با توجه به درآمد سالانه‌ای که داشته‌اند، توانسته‌اند هزینه سالانه خود را پوشش دهند. در دهک‌های بالای درآمدی چون خانوارها درآمد خود را از منابع مختلفی کسب می‌کنند و گستردگی منابع درامدی دارند، ممکن است برخی از منابع درآمدی آنها به سوددهی نرسیده باشد و در آن مقطع زمانی هزینه‌های شغلی آنها بیش از درآمدشان بوده و به همین دلیل ممکن است در این جا شاهد درآمد منفی خانوار نیز باشیم. برای بررسی دقیق‌تر خانوارهای هر دهک، پیشنهاد می‌شود که گزارش توزیع درآمد سال ۹۹ که در آن به تفصیل شاخص‌های مختلف توزیع درآمد محاسبه و ارائه شده است، مورد مطالعه قرار گیرد. این گزارش هم اکنون از طریق درگاه ملی آمار قابل دسترسی است.

به‌طور کلی آمارهای هزینه و درآمد خانوار بر اساس چه مکانیزمی تهیه می‌شود و شیوع کرونا چه اثری در دقت جمع‌آوری آمارها داشته است؟
پرسش‌نامه طرح آمارگیری هزینه و درآمد خانوار با بیش از ۹۰۰ قلم اطلاعاتی توسط ماموران آمارگیر آموزش دیده در هر استان، از طریق مصاحبه رودررو با خانوارهای نمونه تکمیل می‌شود. به عبارت دیگر آمارگیر حرفه‌ای طرح با یادآوری به خانوار و اعلام تمامی اقلام، به آنها کمک می‌کند که هزینه‌های خود را به خاطر بیاورد و آن را ثبت می‌کند. زمان آماری برای پرسش‌های مختلف هزینه، برحسب مورد ماه گذشته و ۱۲ ماه گذشته است و زمان آمارگیری و اجرای این طرح از اول اردیبهشت ماه همان سال تا پایان فروردین ماه سال بعد است.با توجه به شیوع ویروس کرونا و عدم امکان اجرای طرح‌ آمارگیری هزینه و درآمد خانوار به‌صورت حضوری و مصاحبه با خانوار در کشور، پس از برگزاری جلسات کارشناسی مقرر شد آمارگیری به‌صورت مصاحبه تلفنی از خانوار انجام پذیرد و چنانچه دسترسی به خانوار از این طریق امکان‌پذیر نبود، با رعایت تمامی پروتکل‌های بهداشتی برای مامور و خانوار، مصاحبه حضوری انجام گیرد. نتایج حاکی از آن است که درصد عدم پاسخگویی در مصاحبه تلفنی نسبت به مصاحبه حضوری بیشتر شده است.

برخی معتقدند که با توجه به تورم ۳ سال اخیر چگونگی گروه‌بندی هزینه خانوارها نیاز به یک به‌روزرسانی وجود دارد و شاید قرار دادن گروه آخر به‌عنوان خانوارهایی که هزینه سالانه آنها بیش از ۱۲۰ میلیون تومان است چندان دقیق نباشد؛ مثلا افرادی که بالای ۵۰میلیون تومان در ماه هزینه می‌کنند چنددرصد از خانوارها را شامل می‌شوند؟ یا میانگین درآمد بالاترین صدک چند است؟ آیا چنین اطلاعاتی در دسترس است؟
در طرح هزینه و درآمد خانوار گروه‌بندی‌ها هر چند سال یک بار بررسی و به‌روز می‌شود و نظر کارشناسی در این تجدید نظر بر اساس حداقل دستمزد و تورم موجود در مناطق شهری و روستایی کشور است. لازم به ذکر است که با وجود داده خام روی سایت مرکز آمار، کاربران طرح می‌توانند در هر بازه‌ای از هزینه یا درآمد اطلاعات موردنیاز خود را استخراج کنند. طرح‌ هزینه و درآمد خانوار مرکز آمار ایران یکی از معدود طرح‌های نمونه‌گیری است که داده خام آن با حدود ۴۰هزار خانوار آمارگیری شده در دسترس تمام کاربران و محققان برای هرگونه بررسی قرار دارد.

آمارهای مربوط به مصرف کالاهای اساسی در دهه ۹۰ چگونه تغییر کرده است؟ آیا می‌توان گفت که مردم به سمت استفاده از مواد غذایی ارزان و کم‌کالری حرکت کردند؟
مصرف سرانه اکثر کالاهای اساسی اعم از برنج، گوشت دام، قند و شکر در دهه ۹۰ غالبا روندی کاهشی داشته است. در مقابل مصرف بعضی کالاها از جمله گوشت مرغ روند صعودی نشان می‌دهد.

برای دسترسی به ریزترین اطلاعات مصرف کالاهای اساسی در سطح کدهای ۶ رقمی طی دوره مورد نظر می‌توانید به گزارش «برآورد مقدار مصرف کالاهای اساسی در کشور ۱۴۰۰-۱۳۹۰» که در درگاه ملی آمار موجود است، مراجعه کنید. همچنین با استفاده از فایل خام نتایج طرح هزینه و درآمد خانوار که از سال ۱۳۶۳ تاکنون در درگاه ملی آمار قرار دارد، محققان و پژوهشگران می‌توانند روند استفاده از انواع موادغذایی را بررسی کنند.

بخش دیگری از آمارها مربوط به ضریب جینی و نسبت دهک‌های پردرآمد به کم‌درآمد است، این آمارها در سال ۱۳۹۹ چه موضوعی را نشان می‌دهد و آیا شکاف میان دهک‌های جامعه بیشتر شده است؟
در سال ۱۳۹۹ ضریب جینی خانوارهای ایرانی ۴۰۰۶/ ۰ است که در مقایسه با سال قبل ۰۰۱۴/ ۰ افزایش نشان می‌دهد. همچنین ضریب جینی خانوارهای شهری و روستایی کل کشور به ترتیب ۳۸۳۵/ ۰ و ۳۵۹۰/ ۰ که نسبت به سال قبل به ترتیب ۰۰۰۸/ ۰ و ۰۰۵۱/ ۰ افزایش نشان می‌دهد.

اگر فاصله بین درآمدی که ۱۰، ۲۰ و ۴۰درصد پایین‌ترین گروه جامعه به‌دست می‌آورند با درآمد ۱۰، ۲۰ و ۴۰درصد از پردرآمدترین افراد جامعه، تفاوت زیادی داشته باشد، نشان‌دهنده توزیع ناعادلانه درآمد در یک سرزمین است.در سال ۱۳۹۹ نسبت ۱۰، ۲۰ و ۴۰درصد پردرآمدترین به ۱۰، ۲۰ و ۴۰درصد کم‌درآمدترین جمعیت در کل کشور به ترتیب ۹۶/ ۱۳، ۱۳/ ۸ و ۳۲/ ۴ است که نسبت به سال قبل هر سه شاخص افزایش یافته‌اند. این موضوع در مناطق شهری به ترتیب ۰۲/ ۱۲، ۲۴/ ۷ و ۹۹/ ۳ است و در مناطق روستایی به ترتیب ۵۴/ ۱۰، ۴۵/ ۶ و ۶۳/ ۳ است که نسبت به سال قبل هر سه شاخص افزایش یافته‌اند.
منبع: دنیای اقتصاد