در کنار چین، پاکستان نیز می‌کوشد تا افغانستان را به کریدور اقتصادی چین-پاکستان به‌عنوان بخشی از کمربند اقتصادی راه ابریشم پیوند زند. بازوی پژوهشی اتاق بازرگانی ایران برنامه‌های اقتصادی چین در افغانستان و پیوستن همسایه شرقی ایران به ابرپروژوه چینی را بررسی کرده است. برخی ارزیابی‌ها حاکی از این است این تحول جدید منطقه‌ای می‌تواند در موقعیت اقتصادی چابهار اثرگذار باشد.

افغانستان بازیگر جدید مگاپروژه چین شد. در حاشیه اجلاس اخیر همسایگان افغانستان که در فروردین سال‌جاری در چین برگزار شد؛ دولت چین با حضور افغانستان در ابرپروژه جاده ابریشم‌نو موافقت کرد. موضوعی که مرکز پژوهش‌های اتاق بازرگانی ایران در جدیدترین پایش تحولات منطقه به آن اشاره کرده است. اهمیت حضور افغانستان در این کلان‌پروژه از آن جهت است که پیش‌بینی می‌شود به تضعیف بیش از پیش موقعیت چابهار منجر شود. پیشتر کارشناسان هشدار داده بودند با سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌‌گذاری ‌میلیارد دلاری پکن در کشورهای همسایه برای تکمیل یک کمربند-یک راه؛ جایگاه ایران در جاده ابریشم‌نو کاهش یابد. اگرچه ایران از ‌۶ سال ‌پیش تلاش کرده وارد این پروژه شود. به گفته کارشناسان نخستین همکاری ایران و چین در این کلان‌‌‌‌‌‌‌‌‌پروژه در بخش زمینی خط ریلی «سمرقند - مشهد» است که از سال‌۱۳۹۶ شروع به فعالیت کرده است.

دومین پروژه تعریف‌‌‌‌‌‌‌‌‌شده توسعه زیرساختی خط ریلی «مشهد - تهران» با مسافت ۹۲۶ کیلومتر است که توسط شرکت ملی واردات و صادرات ماشین‌آلات چین انجام خواهد شد. سومین پروژه خط ریلی «تهران - قم - اصفهان» به مسافت ۴۱۵ کیلومتر است که به علت تحریم‌های بین‌المللی، شرکت‌های چینی از ایران رفتند و این پروژه متوقف شد. البته با خروج آمریکا از برجام و اعمال تحریم‌های مستقیم حمل‌‌‌‌‌‌‌‌‌ونقل، بیمه و تبادلات بانکی، چالش‌های پیوستن ایران به راه‌ابریشم‌نو دوصدچندان شد. از سوی دیگر به باور کارشناسان نبود دیدگاه مشترک نسبت به حضور چین در ایران و به‌تبع آن نقش راه‌ابریشم نوین در میان سیاستمداران ایران از شفافیت و انسجام اراده تصمیم‌گیرندگان ایران در نگاه پکن کاسته ‌‌‌‌‌‌‌‌‌است، در واقع عدم‌اعتماد پکن به توان و اراده ایران در پیوستن به راه‌ابریشم‌نوین همگی روند همکاری استراتژیک ایران در پیوستن به راه‌ابریشم را تضعیف کرده و به تاخیر انداخته است و در پی آن از احتمال گذر راه‌ابریشم نوین از قلمرو ایران می‌تواند بکاهد. موضوعی که پیشتر نیز «دنیای‌اقتصاد» به آن پرداخته بود. شرایطی که کماکان ادامه دارد. در این شرایط تقریبا تمام رقبای منطقه‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای ایران گذشته از اینکه به نوعی خود را آماده پیوستن به مگاپروژه چین کرده‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند، در این امر از ایران نیز بسیار سبقت گرفته‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند. موضوعی که مرکز پژوهش‌های اتاق بازرگانی ایران تلویحا به آن اشاره کرده است. این مرکز به تحرکات چین در افغانستان پرداخته است. تحرکاتی که از مگاپروژه جاده‌ابریشم آغاز و تا فعالیت‌های معدنی ادامه دارد.

نگاهی به پروژه جاده ابریشم جدید
چین چندین سال ‌است که به‌دنبال دگرگونی نقشه اقتصادی جهان است؛ در این میان، پروژه جاده «ابریشم‌۲» یا همان «یک کمربند-یک جاده» را کلید زده است. مسیری که جاده ابریشم کهن را به یک کریدور مدرن ترانزیتی، تجاری و اقتصادی تبدیل می‌کند و از شانگهای به برلین کشیده می‌شود. این پروژه بزرگ‌ترین پروژه توسعه اقتصادی در تاریخ جهان است که نگرانی رقبای چین را هم بیش از پیش کرده است. در سال‌۲۰۱۳ برای نخستین‌بار، شی‌جین‌پینگ، رئیس‌‌‌‌‌‌‌‌‌جمهور چین، در اکتبر ۲۰۱۳ و سپس نخست‌‌‌‌‌‌‌‌‌وزیر لی‌کچیانگ از این کلان‌‌‌‌‌‌‌‌‌پروژه رونمایی کردند. در ١۶ مه ٢٠١٧ طی مراسمی با حضور رهبران نزدیک به ٣٠ کشور جهان در چین، راه‌ابریشم نوین افتتاح شد. راه‌‌‌‌‌‌‌‌‌اندازی این شاهراه ۶۵‌درصد جمعیت جهان، ۴۰‌درصد تولید خالص جهانی و ۷۱ کشور را دربر خواهد‌‌‌‌‌‌‌‌‌ گرفت. تا سال‌۲۰۲۰میلادی، ۱۳۸ کشور در سطح بین‌‌‌‌‌‌‌‌‌المللی عضو این طرح شده‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند که ۶۹ کشور مشخصا در مسیر دالان‌‌‌‌‌‌‌‌‌های زمینی و دریایی تعریف‌شده برای این طرح قرار گرفته‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند. در این میان، افغانستان به‌عنوان یکی از همسایگان مهم، مورد‌توجه مقامات چینی بود و در مقابل افغانستان نیز درصدد بهره‌‌‌‌‌‌‌‌‌گیری از ظرفیت‌‌‌‌‌‌‌‌‌های طرح چین برای احیای جایگاه تاریخی خود بود. ارزیابی برخی از کارشناسان این بود که پیوستن به این طرح می‌تواند بخشی از مشکلات افغانستان که جاده و شبکه راه‌آهن و خطوط هوایی مناسب ندارد و فاقد دسترسی به دریا است را رفع کند.

ورود افغانستان به مگاپروژه چین
به گزارش مرکز پژوهش‌های اتاق ایران، در حاشیه اجلاس اخیر همسایگان افغانستان که در چین برگزار شد، دولت چین موافقت خود با پیوستن افغانستان تحت‌کنترل طالبان به مگاپروژه ابریشم را ابراز کرد. از زمان به قدرت رسیدن طالبان این گروه همواره در پی مشارکت در پروژه ابریشم بوده است، اما تاکنون دولت چین به‌صورت رسمی از این خواسته حمایت نکرده بود. افزون بر آن، پاکستان می‌‌‌‌‌‌‌‌‌کوشد تا افغانستان را به کریدور اقتصادی چین- پاکستان به‌عنوان بخشی از کمربند اقتصادی راه‌ابریشم پیوند بزند. دولت چین از همکاری سه‌جانبه میان چین، افغانستان و پاکستان در سه محور توسعه، امنیت و سیاست سخن گفته است و از اتصال افغانستان به کمربند اقتصادی چین- پاکستان استقبال کرد. پیوستن افغانستان به کمربند اقتصادی جاده‌ابریشم از مسیر کریدور اقتصادی چین-پاکستان به‌معنای تقویت مسیرهای ترانزیتی پاکستان به‌ویژه بندر گوادر و کریدور ترنس‌افغان است که پاکستان را به آسیای مرکزی متصل می‌کند. پیوستن افغانستان به مگاپروژه ابریشم از مسیر کریدور اقتصادی چین- پاکستان می‌تواند به تضعیف بیش از پیش موقعیت چابهار منجر شود.

ورود چین به معادن افغانستان
همزمان با بر‌گزاری کنفرانس همسایگان افغانستان در چین و پذیرش ورود افغانستان به مگاپروژه ابریشم، طالبان اعلام کرد که شرایط برای اجرایی‌شدن سرمایه‌گذاری چین در معدن عینک، بزرگ‌ترین معدن مس افغانستان، فراهم است. سرمایه‌گذاری ۴‌میلیارد دلاری چین در این معدن مهم‌ترین سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌‌گذاری در دوره پس از ۱۱ سپتامبر در این کشور است که به‌‌‌‌‌‌‌‌‌رغم گذشت سال‌ها از انعقاد توافق اولیه، هنوز اجرایی نشده است. در گذشته فشارهای ایالات متحده، ناامنی‌‌‌‌‌‌‌‌‌های مختلفی که توسط طالبان ایجاد می‌شد و نیز اختلافاتی که میان دو کشور وجود داشت، زمینه اجرایی‌شدن این قرارداد را از بین برد. دولت طالبان امیدوار است در پرتو روابط نزدیکی که با چین دارد این قرارداد را عملیاتی کند. البته طالبان از اختلافات با شرکت چینی طرف قرارداد نیز سخن گفته است. دولت طالبان معتقد است که چین می‌خواهد منافع بسیار بیشتری از این قرارداد در قیاس با افغانستان کسب کند و همین امر یکی از مشکلات جدی در اجرایی‌شدن آن است. طالبان ساخت راه‌آهن از تورخم تا حیرتان، ایجاد کارخانه تولید برق حرارتی با ظرفیت ۴۰۰ مگاوات، ساخت جاده مس عینک و فرآوری مس در داخل افغانستان را به‌عنوان درخواست‌های خود مطرح کرده است، درخواست‌‌‌‌‌‌‌‌‌هایی که هنوز با موافقت شرکت چینی مواجه نشده و مذاکرات همچنان در حال انجام است. در صورت اجرایی‌شدن این قرارداد تحول مهمی در افغانستان رخ خواهد داد. چین هنوز برای سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌‌گذاری کلان در اقتصاد افغانستان اشتیاق زیادی نشان نداده و به تدریج در حال افزایش حضور اقتصادی در این کشور است.

شهرک صنعتی جدید چین در کابل
دولت چین اخیرا اعلام کرده است که در پی ایجاد شهرک صنعتی جدیدی در کابل است. از زمان روی کار آمدن دولت طالبان در کابل تاکنون حدود ۲۰۰ شرکت کوچک و متوسط چینی در افغانستان حضور یافته و در پی فرصت‌های جدید کسب‌وکار در این کشور برآمده‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند. ظاهرا برآوردهای اولیه صورت‌گرفته و اکنون در مرحله دوم تاسیس شرکت شهرک صنعتی جدیدی در کابل در دستور کار این کشور قرار گرفته است. مقامات دولت طالبان اخیرا اعلام کرده‌اند که کار بر روی اجرایی‌شدن پروژه انتقال گاز ترکمنستان از طریق افغانستان به پاکستان و هند موسوم به تاپی را با جدیت ادامه می‌دهند و امیدوارند در آینده نزدیک این پروژه اجرایی شود. دولت طالبان اعلام کرده است که در وضعیت کنونی استملاک زمین‌‌‌‌‌‌‌‌‌های مسیر پروژه در حال انجام است و با پایان یافتن این فرآیند اجرایی‌شدن خط لوله آغاز خواهد شد، زیرا در مسائل فنی و تکنیکی با ترکمنستان توافق حاصل شده است. در صورت اجرایی‌شدن خط لوله سالانه حدود ۴۰۰‌میلیون دلار بابت ترانزیت نصیب افغانستان خواهد شد که برای این کشور توسعه‌نیافته واجد اهمیت بسیار است. برمبنای ادعای طالبان قرار است، ترکمنستان سهم افغانستان در هزینه‌‌‌‌‌‌‌‌‌های این پروژه را پرداخت کند و بعد از اجرایی‌شدن قرارداد از حق ترانزیت افغانستان برداشت کند. موضوعی که ترکمنستان درباره آن اظهارنظری نکرده است.
منبع: دنیای اقتصاد