موافقت ضمنی (مشروط) با متن پیش‌نویس یا «نه» محتاطانه همراه با مذاکره بیشتر، دو سناریوی محتملی هستند که پاسخ مکتوب تهران به بسته جوزپ بورل حاوی آنهاست.

در همین خصوص، وزیر خارجه ایران، ظهر روز دوشنبه ۲۴مرداد، در نشست روز خبرنگار با بیان اینکه یکی از دلایلی که سبب شده است، این مذاکرات طولانی شود، این است که نمی‌‌‌خواهیم از خطوط قرمز عبور کنیم و روی خطوط قرمز خود ایستاده‌‌‌ایم، اظهار کرد: در مورد بخش‌‌‌هایی از این خطوط قرمز و رعایت آن به نتیجه رسیده‌‌‌ایم. وی ادامه داد: اگر بخواهم بگویم که در مذاکرات وین در چه مرحله‌‌‌ای هستیم، باید بگویم اکنون در نقطه‌‌‌ای هستیم که شاید بتوانیم آن را شروع پایان توافق بنامیم؛ ولی اینکه شروع پایان توافق چقدر می‌‌‌تواند زمان ببرد، دقیقا به طرف مقابل و آمریکایی‌‌‌ها بستگی دارد. آنچه بین ما و سه کشور اروپایی، چین و روسیه باید انجام می‌‌‌شد، انجام شده است و اکنون یکی از موضوعات اصلی لغو تحریم‌‌‌هاست. حسین امیرعبداللهیان تاکید کرد: صرف‌نظر از نگاه فردی، تصمیم کشور این است که چنانچه خطوط قرمز و حقوق ما رعایت شود، توافق انجام شود.

وزیر امور خارجه در بخش دیگری از صحبت‌‌‌های خود در مورد مذاکرات ادامه داد: الان به صورت مشخص در مورد سه‌موضوع در حال تبادل پیام با طرف آمریکایی هستیم و طی روزهای آینده آخرین نظرات خود را اعلام می‌‌‌کنیم و به کشورهای مذاکره‌کننده به‌صراحت گفته‌‌‌ایم که اگر نظرات ما را در مورد این سه موضوع که منطقی نیز هستند بپذیرند، آمادگی داریم وارد مرحله توافق شویم و جلسه جمع‌‌‌بندی با حضور وزیران امور خارجه در وین برگزار شود، سپس وارد مراحل بعدی کار شویم. وی گفت: در مذاکرات اخیر، طرف آمریکایی در دو موضوع به صورت نسبی انعطاف‌‌‌هایی را به‌طور شفاهی نشان داده است که باید مکتوب و به متن تبدیل شود. مساله سوم موضوع تضمین‌‌‌هاست که باید آمریکایی‌‌‌ها انعطاف داشته باشند و با واقع‌‌‌بینی برخورد کنند و اگر چنین انعطافی را مشاهده کنیم، در روزهای آینده می‌‌‌توانیم به نقطه توافق برسیم. روزهای آینده روزهای مهمی برای توافق است. اگر آنها انعطاف نشان ندهند، دنیا به آخر نمی‌رسد. آنها از پلن B صحبت می‌کنند، ما هم پلن B خود را داریم.

وزیر امور خارجه ایران در ادامه صحبت‌‌‌های خود گفت: حداکثر تا ۱۲ امشب (دوشنبه) آخرین جمع‌‌‌بندی خود را به صورت مکتوب در مورد مسائل باقی‌‌‌مانده به هماهنگ‌‌‌کننده اتحادیه اروپا ارائه می‌‌‌دهیم و اگر واکنش آمریکا همراه با واقع‌‌‌بینی و انعطاف باشد، توافق رخ می‌دهد و اگر انعطافی نشان ندهند، باید بیشتر گفت‌‌‌وگو کنیم.

همراستا با این اظهارات جلسه فوق‌‌‌العاده شورای عالی امنیت ملی عصر روز دوشنبه به ریاست رئیس‌‌‌جمهور تشکیل شد و گزارش مبسوطی از سوی علی باقری، مذاکره‌‌‌کننده ارشد در خصوص گفت‌وگوهای مرتبط با رفع تحریم‌‌‌ها به اعضای شورا ارائه شد. به گزارش سایت نور نیوز باقری با تشریح روند بررسی ایده‌‌‌ها در تهران گفت: براساس راهبردهای تعیین‌شده، پایان‌دادن به ادعاهای سیاسی مرتبط با مسائل پادمانی و ایجاد ضمانت‌‌‌های لازم برای اطمینان‌‌‌یابی از پایداری انتفاع اقتصادی ایران از توافق، محور گفت‌وگوهای هیات مذاکره‌‌‌کننده در وین بوده است. مذاکره‌کننده ارشد ایران افزود: جلسات متعدد کارشناسی در خصوص بررسی ایده‌های ارائه‌شده از سوی هماهنگ‌کننده اتحادیه اروپایی از بدو بازگشت هیات مذاکره‌کننده جمهوری اسلامی ایران به تهران برگزار شد و جمع‌بندی نظرات کارشناسی در حال تدوین نهایی است. در جلسه، اعضای شورای عالی امنیت ملی با قدردانی از تلاش‌های شبانه‌روزی رئیس و اعضای هیات مذاکره‌کننده ایران، بر تداوم اقدامات این هیات و سایر دستگاه‌های ذی‌ربط تا حصول نتیجه نهایی بر‌اساس مطالبات قانونی کشورمان تاکید کردند. از این زاویه می‌توان رویکرد ایران را در قالب دو سناریو تبیین کرد:

سناریوی اول؛ توافق ضمنی
این سناریو ضمن موافقت کلی با متن پیش‌نویس اتحادیه اروپا که در واقعیت یک گام رو به جلو در بن‌بست مذاکرات به حساب می‌آید، همزمان فضا را برای گرفتن امتیاز بیشتر از غرب باز نگه می‌دارد که می‌تواند در چند روز آینده محقق شود. این مساله پیش‌تر از سوی میخائیل اولیانوف، مذاکره‌‌کننده ارشد روسیه مورد اشاره قرار گرفت و او تاکید کرد که ایران در تلاش است چند کلمه را به توافق اضافه کند.

همان‌طور که وزیر خارجه ایران نیز ابراز داشته که اگر آمریکا با واقع‌بینی برخورد کند و انعطاف نشان دهد، توافق ظرف چند روز حاصل می‌شود، نشان می‌دهد که ایران کلیت پیش‌نویس توافق را قبول دارد؛ اما همچنان ملاحظاتی را برای تکمیل و تبدیل آن به توافق راضی‌کننده در سر دارد. این سناریو ضمن اینکه بازی مقصرنمایی غرب را بر هم می‌زند، همزمان فشار سیاسی را متوجه آمریکا می‌کند تا با انعطاف بیشتر، زمینه توافق نهایی را فراهم کند. در همین خصوص، محمد جمشیدی، معاون سیاسی دفتر رئیس‌جمهور در توییتی با اشاره به اینکه آمریکا از هدف استراتژیک خود در خروج از توافق ۲۰۱۵ و اعمال سیاست فشار حداکثری عقب‌نشینی کرد، نوشت: آمریکا به دنبال «برجام ابدی» و «مذاکرات منطقه‌ای و موشکی» بود که نهایتا از جاه‌طلبی‌های خود عقب رانده شد.

لارنس نورمن، خبرنگار وال‌‌‌استریت‌‌‌ژورنال که مذاکرات را دنبال می‌کند، یکشنبه‌شب در یک رشته‌توییت به احتمال وقوع این سناریو پرداخت و نوشت: یک احتمال این است که پاسخی از ایران دریافت کنیم که به عنوان پاسخ نهایی نباشد. اما می‌‌‌گوید که با بخش عمده متن موافقیم، اما می‌‌‌خواهیم «تضمین» در مورد چند موضوع از جمله بررسی پادمان‌‌‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را دریافت کنیم. به گفته تهران، گفت‌وگوهای بیشتری با اتحادیه اروپا یا دیگران موردنیاز است.

سناریوی دوم؛ مذاکره بیشتر
دومین سناریو که پاسخ مکتوب ایران به متن پیش‌نویس را مشخص می‌کند، یک «نه» محتاطانه مبتنی بر این نگاه است که ضرورت دارد مذاکره بیشتر برای رفع دغدغه‌های ایران به‌خصوص در حوزه رفع تحریم‌ها صورت بگیرد. اظهارات وزیر خارجه ایران درباره اینکه در موضوع تضمین‌‌‌ها، آمریکایی‌ها باید انعطاف داشته باشند و با واقع‌‌‌بینی برخورد کنند، نشان می‌دهد که در حوزه رفع تحریم‌ها همچنان توافق با آنچه مطلوب ایران است، فاصله دارد.

این مساله به‌خصوص با توجه به تجربه برجام و خروج ترامپ و بازگشت تحریم‌ها که به فرار شرکت‌ها از ایران منجر شد، نشان می‌دهد که تهران به‌رغم امتیازات مهمی که در حوزه تضمین از طرف آمریکایی مبنی بر دستورالعمل‌های اجرایی وزارت خزانه‌داری و اوفک دریافت کرده، همچنان نگران است که با روی کار آمدن رئیس‌جمهور جدید به‌خصوص از حزب جمهوری‌خواه و تغییر دستورالعمل‌های مربوطه، شرکت‌ها همچنان ریسک قراردادهای بلندمدت با ایران را به جان نخرند و بلافاصله بازار ایران را ترک کنند. در واقع تهران به دنبال محکم‌تر کردن این مساله با طرح دریافت غرامت از آمریکا در صورتی است که برجام مجددا در بازه زمانی ۲۰۲۴ به بعد نقض شود.لارنس نورمن، خبرنگار وال‌استریت‌ژورنال در تبیین این سناریو در توییت خود آورده است: «مورد محتمل‌‌‌تر برای من این است که از تهران پاسخ «نه» دریافت کنیم، اما همراه با این قید که «خوشحال می‌‌‌شویم به گفت‌وگو ادامه دهیم تا بتوانیم به توافق برسیم.»

این خط تحلیلی را می‌توان در ارزیابی سخنگوی وزارت خارجه ایران از متن پیش‌نویس در حال بررسی در تهران دنبال کرد. ناصر کنعانی روز دوشنبه در نشست هفتگی با خبرنگاران گفت: پیشرفت‌‌‌های نسبی و قابل‌توجهی داشتیم و حرکت به سمت جلو بود. در بعضی از زمینه‌‌‌ها که مورد مطالبه ما بود، پیشرفت‌‌‌های نسبی حاصل و بخشی از انتظارات ما تامین شد و تیم مذاکره‌کننده ما به صورت جدی و با حداکثر تلاش در گفت‌‌‌وگوها ظاهر شد و انتظارات و توقعات ایران را جدی و قاطع منتقل کرد.

کنعانی ادامه داد: ولی این پیشرفت‌ها به‌صورت کامل تامین‌کننده مطالبات قانونی ایران نبود و انتظارات دیگری از طرف مقابل داشتیم که معتقد بودیم باید تامین شود. سخنگوی وزارت خارجه ایران همچنین گفت: ما در مرحله پیشرفت قرار داریم؛ اما اینکه بگوییم به توافق نزدیک هستیم و این دور از گفت‌‌‌وگوها می‌‌‌تواند به توافق منتهی شود، معطوف به انتظارات برحق ایران از طرف مقابل و مشخصا طرف آمریکایی است. معتقدیم حتما زمینه برای توافق وجود دارد؛ مشروط بر اینکه خطوط قرمز ایران رعایت و منافع اصلی کشور ناشی از برجام تضمین شود و در صورتی که چنین اتفاقی رخ دهد، حتما زمینه برای امضای توافق در آینده بسیار نزدیک وجود دارد و امیدواریم در سایه واقع‌بینی که امید داریم در طرف مقابل شکل بگیرد، این رخداد به‌زودی شکل بگیرد. کنعانی درباره متن توافق در وین نیز گفت: متن نهایی زمانی نهایی می‌شود که منافع و مصالح و انتظارات قانونی ایران فراهم و خطوط قرمز ما تضمین شده باشد و مشخصا منافع اقتصادی ناشی از برجام برای ایران تامین شود.

از سوی دیگر آنچه این سناریو را محتمل می‌کند، دیدگاه‌هایی است که در برخی روزنامه‌های اصولگرا در طول چند روز اخیر درخصوص توافق نصف و نیمه منتشر شده است. در همین خصوص، روزنامه «کیهان» روز دوشنبه در تیتر یک خود با عنوان «تله تازه آمریکا در بازی با لغو تحریم‌‌‌ها» نوشت: از گوشه و کنار زمزمه توافقی نصف و نیمه به گوش می‌رسد حال ‌‌‌آنکه اولا، اقدامات متناقض آمریکایی‌‌‌ها در بحبوحه مذاکرات نشان‌‌‌دهنده این واقعیت است که غربی‌‌‌ها در قبال ایران حسن نیت و ابتکار عملی از خود نشان نداده و از ابزار تحریم دست بر نداشته‌‌‌اند. ثانیا آنچه آمریکا به دنبال آن است فرسایشی کردن مذاکرات، شرطی کردن اقتصاد کشور به برجام و از همه مهم‌تر کاهش قیمت نفت است.روزنامه «کیهان» همچنین با تایید راهبرد مقاومت تیم مذاکره‌کننده ایران تاکید کرده که برای برخی مدعیان اصلاحات که به دنبال بستن با کدخدا بودند و به قول خودشان زبان دنیا را بلد بودند، تفاوت‌‌‌های روشنی از توافق قوی جدید و توافق ضعیف قبلی باید به تصویر کشیده شود. روزنامه «جوان» نیز دیگر رسانه اصولگرایی است که در گزارش خود نوشته است: احتمالا ایران در مورد متنی که اروپاییان تهیه‌‌‌کننده آن هستند، ملاحظاتی دارد، ولی این به معنای توقف یا شکست مذاکرات نیست.

از همین زاویه باید گفت، فارغ از اینکه پاسخ ایران به کدام‌یک از دو سناریوی تبیین‌شده نزدیک‌تر خواهد بود، به نوشته خبرگزاری رویترز چه تهران و چه واشنگتن پیشنهاد «نهایی» اتحادیه اروپا برای احیای توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ ایران را بپذیرند یا نه، هیچ‌کدام احتمالا این توافق را مرده اعلام نخواهند کرد؛ زیرا زنده نگه‌داشتن آن منافع هر دو طرف را تامین می‌کند. دیپلمات‌ها، تحلیلگران و مقامات مختلف چنین عقیده‌ای دارند و معتقدند هر دو طرف از تحمل وضعیت موجود ناراضی نیستند. با این حال در هر دو سو صداهای مخالف و طرفداران شکست توافق نیز همچون گذشته در حال شنیده شدن است.
منبع: دنیای اقتصاد