بازدید خبرنگار «دنیای‌اقتصاد» از برخی کارخانه‌های فعال در کشور، گویای این موضوع است که ۴چالش مختلف که حاصل جهت‌گیری‌های دولتی است، تولید را از کار انداخته است. در وضعیتی که عمده ادعای سیاستگذاران حول محور حمایت، مانع‌زدایی و تسهیل تولید در آمد و رفت است، نمای میکروسکوپی از ۸خط تولید مختلف در کشور، گویای فشار تحریم‌های داخلی و خارجی بر صنعتگران است. صنعتگران عمیقا معتقدند واحدهای تولیدی آنها نیازمند تسهیل مقررات ارزی و گمرکی است.

صنعت در روزهای سخت و دشوار کنونی چگونه کار می‌کند؟ گفت‌وگوی بی‌‌‌واسطه با تولیدکنندگان در خطوط تولید صنایع، گویای فهرستی از اعمال بحران‌‌‌ساز دولت برای صنعتگران است. حضور «دنیای‌اقتصاد» در خط تولید هشت‌کارخانه مختلف، اعم از ساخت لوازم‌خانگی؛ طراحی و تولید مبلمان؛ محصولات شیمیایی؛ تولید لاستیک و پلاستیک؛ طراحی، پرس و تولید قطعات فلزی؛ ساخت ماشین‌‌‌آلات و اداوت خط تولید در کنار محصولات سرمایشی و گرمایشی نشان می‌دهد که بیشترین مشکلات روزانه بنگاه‌‌‌های صنعتی مربوط به چهار حوزه است؛ مشکلاتی که هزینه تولید را بالا برده و مصرف‌کننده داخلی را متضرر می‌کنند و از موفقیت صنایع کشور در بازارهای داخلی ممانعت به عمل می‌‌‌آورند.

نخست، مساله تحریم است که موجب شده دسترسی صنایع به دانش و فناوری روز، قطعات موردنیاز خط تولید و مواد اولیه ساخت محصول، ارتباطات فنی، شبکه بانکی جهانی و بازارهای صادراتی، سخت و پرهزینه شود و امکان رقابت با بنگاه‌‌‌های هم‌‌‌سطح خارجی برای صنایع داخلی ممکن نباشد. بخش دوم، مساله گمرک، تامین ارز، مشکلات تجارت خارجی و ثبت‌سفارش و ترخیص کالاست که به گسلی بی‌‌‌انتها برای صادرکنندگان و واردکنندگان تبدیل شده و از منظر تحویل کالا به مشتریان خارجی یا تامین نیاز تولید، زیان‌‌‌های بسیاری به صنایع کشور وارد کرده است. مساله سوم نیز چالش تامین مالی و سرمایه در گردش است که موجب شده است جریان تولید در بسیاری از بنگاه‌‌‌های کشور با بحران، چالش و سکته روبه‌رو شود. چهارمین مورد که در نوع خود عجیب و جالب است، کمبود جدی نیروی کار، به‌ویژه نیروی کار متخصص است که دست صنایع را برای سرمایه‌گذاری‌‌‌های آینده، پاسخگویی به سفارش‌ها، ورود به مباحث فنی جدید، تحقیق و توسعه و از همه مهم‌تر رشد تولید با شیفت‌‌‌های بیشتر می‌‌‌بندد. ترکیب این عوامل، مشکلات بسیار متنوع و عجیبی را برای صنایع کشور رقم زده است. به اعتقاد قاطبه مدیران واحدهای صنعتی، آنچه موجب شده است تا تولیدات صنایع داخلی رقابت‌‌‌پذیری کمتری نسبت به تولیدات برتر جهانی داشته باشند، مساله تکنولوژی و دسترسی فراگیر و پیوسته به آن برای تولید کالاست که تحریم، سیاست‌‌‌های داخلی و تصمیمات مدیران بنگاه‌‌‌ها بر شدت و ضعف آن تاثیرگذار است. در این زمینه، فقدان دسترسی صنایع کشور به انواع بردها، میکروچیپ‌‌‌ها، بخش‌‌‌های حاوی فناوری‌‌‌های الکترونیکی و هوشمند معضلی جدی است که فاصله تولیدات ایرانی با محصولات خارجی را در سال‌های اخیر افزایش داده است.

بازدید از کارخانه تولید لوازم‌خانگی با شگفتی و البته نکات بیشتری همراه بود. برای نمونه ابعاد سیلوها، حجم نیروهای کار و تنوع محصولات قابل‌توجه بود که احتمالا نشانه سه‌چیز است: افزایش مقیاس تولید، سرمایه‌گذاری در خطوط تولید و تقاضای قابل‌توجه. مواردی که پیش از این در کارخانه‌های ایرانی اغلب وجود نداشت و انحصار کنونی، محرک احتمالی این وضعیت است. با این حال این موضوع به تولید صادرات‌‌‌محور نکشیده است که دلایل بسیاری دارد. یکی از آنها مساله تسهیل تجارت با جهان است. به گفته مدیر بزرگ‌ترین خط تولید یخچال‌‌‌فریزر در ایران، پیمان‌‌‌سپاری ارزی یکی از مشکلات جدی پیش‌روی صادرات بنگاه‌‌‌های صنعتی است؛ اما از آن بدتر مسائل گمرکی و جدال بانک‌‌‌ مرکزی با صنایع در زمینه ثبت‌‌‌سفارش و تعیین محل تامین ارز است که ترخیص مواد اولیه از مبادی ورودی گمرکی را به‌شدت پیچیده و پرهزینه کرده است. از آنجا که برخی از شاخه‌‌‌های این واحد صنعتی ماهانه تا ۱۵میلیون قطعه تولید می‌کند، مسائل گمرکی فشار زیادی به جریان پیوسته تولید وارد می‌کند. به گفته این مدیر تولید، تا دوسال پیش تولید در این خط نصف میزان کنونی بود. ضمن اینکه پنج‌سال پیش رقم تولید بسیار ناچیز بود؛ مثلا کل مونتاژ یک خط، ۱۲دستگاه ماشین‌‌‌لباسشویی بود؛ اما حالا این رقم به روزی ۳هزار دستگاه لباسشویی، ۵هزار دستگاه تلویزیون و ۳هزار دستگاه یخچال‌‌‌فریزر رسیده است. حضور در خط تولیدی با بیش از ۱۴۰۰نیرو و بیش از ۴۰۰دستگاه مختلف تولید، پرس و مونتاژ محصول، تصویری بسیار واقعی از وضعیت تولید صنعتی در ایران به نمایش می‌‌‌گذارد. مدیر این خط تولید با اشاره به ضرورت اتصال پیوسته صنایع ایران به صنایع و شرکای جهانی تاکید می‌کند: اینجا با طیف وسیعی از ماشین‌‌‌آلات، فناوری‌‌‌ها، دستگاه‌‌‌های هوشمند و ادوات ساخت از برندهای نام‌‌‌یانگ، اولمو، کاسیانو، کینگ‌‌‌پاور، های‌‌‌تان، هان‌‌‌سونگ، اوزکی، دس، هارتفورد، ستام، پاشکار، یوراتک و... روبه‌رو هستیم که هریک به مواد و قطعات خاص، اپراتورها، کاربران و مهندسان مخصوص و سرویس‌‌‌کاران متعدد نیاز دارد و این فناوری‌‌‌ها هر روز عوض می‌شوند. با این حال تحریم، ممنوعیت‌‌‌های تجاری و ارزی برای واردات، در کنار دور ماندن ایران از جریان تحولات جهانی سبب شده است تا خطوط تولید کشور پیوسته با دغدغه فناوری و دسترسی بسیار سخت و گران به تکنولوژی روبه‌رو باشند. این مدیر عملیاتی درباره وضعیت فناوری کارخانه تحت هدایت خود، با گلایه از عدم‌حل مساله تحریم و فشار بالای آن به تولیدکننده تصریح می‌کند: این تکنولوژی‌‌‌ها در نهایت به دست ما می‌‌‌رسند. ما امروز خطوطی را در این واحد صنعتی راه‌‌‌اندازی کرده‌‌‌ایم که عینا در شرکت‌های مشهوری نظیر سامسونگ یا بوش وجود دارند. قطعات مصرفی دارای فناوری پیچیده نظیر کمپرسور یا سیستم خنک‌‌‌کننده با نمونه‌‌‌های مورد استفاده در تولیدات سامسونگ تفاوتی ندارند؛ اما تامین قطعه برای ما با دشواری بسیار انجام می‌شود؛ چون علاوه بر تحریم و هزینه بیشتر نسبت به رقبا، مجبوریم با گمرک هم دچار چالش‌ شویم که اغلب همکاری نمی‌‌‌کنند. وی تاکید می‌کند: برای تامین برخی از ماشین‌‌‌آلات نظیر دستگاه‌‌‌های پرس سنگین، مشکلات بسیاری پیش روی ما بوده و هست. هرچند اخیرا با هزینه گزاف، ۲۵دستگاه خریداری کرده‌ایم و در مرحله تحویل قرار داریم؛ اما این شیوه کار، فشار زیادی به همه ارکان تولید از تامین مالی و سرمایه‌گذاری تا بازرگانی خارجی و مسائل ثبت‌سفارش و تعمیر و نگهداری وارد می‌کند.

برخی از این شرکت‌ها که با واسطه از آنها ماشین‌‌‌آلاتی را خریداری می‌‌‌کنیم، هیچ یک از خدمات مرسوم از جمله تامین قطعات را ارائه نمی‌‌‌دهند که این خود بار اضافی برای سرمایه‌گذار است. این صنعتگر با اشاره به مشکلات تامین مواد اولیه از صنایع داخلی می‌‌‌گوید: بسیاری از ارقام ورق فلزی مصرفی در خطوط تولید ما از صنایع داخلی قابل تهیه نیستند. آنها هم که قابل تهیه هستند، به دلیل مساله سهمیه یا داستان بورس‌کالا بسیار سخت به دست ما می‌رسند. این موضوع عموما ناشی از سیاست‌‌‌های نادرستی است که دولت در کشور طراحی و اجرا می‌کند. این سیاست‌‌‌ها مروج فساد هم هستند؛ چرا که به تولیدکننده واقعی به اندازه نیازش ورق نمی‌رسد؛ اما هر شرکتی که یک واحد زیرپله‌‌‌ای یا کوچک دارد، مدعی سهمیه است. بنابراین تولید بین بازیگران مختلف تقسیم می‌شود که همین خطوط تولید ما را با چالش روبه‌رو می‌کند. وی تاکید می‌کند: اگر دولت دخالت نمی‌‌‌کرد شاید اوضاع بهتر از امروز بود.

از نکات جالب درباره تولیدکنندگان مبلمان یا شرکت‌های فعال در بخش تحقیق و توسعه برای طراحی و ساخت محصولات مختلف از جمله ادوات سرمایشی-گرمایشی، مبلمان یا لوازم خانگی، مساله قطع اینترنت یا دسترسی به اینترنت پرسرعت است. در عین حال، کمبود نیروی انسانی که به دلیل سیاست‌‌‌های غلط دولت‌‌‌ها در ایران، زمینه‌‌‌ساز خروج نخبگان از کشور می‌شود، مهم‌ترین بخش فشار بر بنگاه‌‌‌های دانش‌‌‌بنیان، به‌ویژه در بخش طراحی و ساخت است؛ موضوعی که در روزهای اخیر که کشور با مساله قطع سراسری اینترنت روبه‌روست، قطعا روی کار صنایع کشور و شرکت‌های دانش‌بنیان تاثیر می‌‌‌گذارد.

یکی از صنعتگران فعال در زمینه طراحی و ساخت قالب که دستی در تولید ماشین‌آلات و دستگاه‌‌‌های فلزی نیز دارد، با اشاره به تنگنای دسترسی به شمش فولاد و مواد اولیه در جریان ساخت، از توانایی تولید بسیاری از قالب‌‌‌های صنعتی ساخت داخل می‌‌‌‌‌‌گوید؛ اما تاکید دارد آنچه در مسیر تقویت تولید برای ما مهم است، مساله تامین مالی است؛ چرا که جنس کار ما اعتباری و نیازمند دوره مالی میان‌مدت است که همین عامل ضرورت برخورداری از خط اعتباری امن، ارزان و پیوسته را ضروری می‌‌‌سازد. این کار اما در ایران به‌سختی صورت می‌گیرد.

گفت‌وگو با یکی دیگر از مدیران تولید صنایع تولید ادوات آشپزخانه نظیر گاز، اووِن و لوازم خوراک‌‌‌پزی نشان می‌دهد که صنایع داخلی توانایی تولید دوستدار محیط‌زیست و کسب استانداردهای اروپایی و جهانی را دارند؛ به شرط اینکه دولت به سرمایه‌گذاری آنها احترام بگذارد و به جای مالیات‌‌‌های سنگین یا ایجاد اختلال در ترخیص مواد اولیه در گمرک، شرایط را برای تولید تسهیل کند؛ کاری که به گفته این صنعتگر باسابقه، در کشورهای همسایه به‌خوبی انجام می‌شود، اما صنعتگران ایرانی در نتیجه اقدامات دولتی از آن بی‌‌‌بهره‌‌‌اند.

منبع: دنیای اقتصاد