طی سالیان گذشته جلوگیری از خروج سرمایه، یکپارچگی و یکسان‌سازی معاملات طلا در سراسر کشور و جلوگیری از معاملات موهوم و رواج سکه‌های تقلبی در بازارهای کاذب، ابزار مالی جدیدی به نام معاملات آتی سکه و طلا در بورس کالای ایران عرضه شد. در ابتدا، استقبال چشمگیری از این ابزار مالی نشد، ولی با گذشت زمان و پدیدار شدن شرایط جدید و همراه با نوسان و التهاب در بازار ارز و طلا در کشور به یک‌باره تقاضا برای خرید و فروش این ابزار جدید به‌شدت افزایش یافت. حال سوال اساسی که وجود دارد این است که آیا این ابزار به جهت مهم‌ترین وظیفه خود یعنی پوشش ریسک به کار گرفته شده و دلیل این افزایش تقاضا بدین دلیل بوده است؟ یا استقبال از این ابزار به دلیل گسترش فعالیت‌های واسطه‌گری در اقتصاد به دلیل بروز نوسانات در بازار ارز و طلا در ماه‌های اخیر بوده است؟

معاملات آتی فرصت‌های زیادی برای کسب سود ایجاد می‌کنند. فرض بر این است که در این کار ریسک سرمایه‌گذاری پایین‌تر بیاید، هزینه‌های معاملاتی کمتر و امکان پوشش ریسک بهتری نسبت به بازارها دیگر برای سرمایه‌گذاران و معامله‌گران ایجاد شود. به این ترتیب سرمایه‌گذارانی که در زمینه پیش‌بینی قیمت سکه از مهارت و تخصص مالی کافی برخوردار نیستند، می‌توانند با استفاده از این معاملات ریسک ناشی از نوسان قیمت‌ها را پوشش دهند و به این صورت خود را در برابر افزایش یا کاهش ناگهانی قیمت آن بیمه کنند.

به طور کلی، مزایای معاملات آتی در بورس کالای ایران را می‌توان در پوشش ریسک، تضمین معاملات، هزینه پایین معاملات و نقدشوندگی بالا خلاصه کرد.

حال پرسش این است که با سپری‌شدن چندین سال از زمان راه‌اندازی معاملات آتی سکه طلا در بورس کالای ایران، آیا به اهداف تعیین شده و اولیه دست یافته است؟ اینکه عملکرد فعلی بازار آتی سکه طلا در راستای اهداف اولیه در جریان است یا محلی برای دستیابی به اهداف دیگر شده است؟

بر اساس تجارب جهانی، معمولا درصد ناچیزی از قراردادهای آتی به تحویل منجر می‌شوند. البته، این موضوع به معنای تسویه نقدی تمامی این قراردادها نیست، بلکه به این معناست که بیشتر قراردادها پیش از ورود به دوره تحویل توسط یک معامله جبرانی بسته می‌شوند. در بورس‌های مختلف جهان تعداد قراردادهایی که وارد دوره تحویل می‌شوند، متغیرند، اما در کل کمتر از ۵ درصد قراردادهای منعقدشده به تحویل فیزیکی یا تسویه نقدی منجر می‌شوند و بیش از ۹۵ درصد آنها در دوره معاملات با انجام معاملات جبرانی بسته می‌شوند. به طور مثال، در بورس فلزات لندن حدود ٠,٥ درصد از قراردادهای منعقدشده به تحویل منتهی می‌شوند یا در بورس ابزارهای مشتقه ترکیه، قراردادها (چه کالایی و چه مالی) همگی تسویه نقدی می‌شوند و تحویل فیزیکی وجود ندارد لذا کارشناسان اقتصادی این سوال را مطرح می‌کنند که پیش خرید یا پیش‌فروش اهرمی سکه برای حداکثر ۴ یا ۵ ماه آینده چه کارکرد اقتصادی برای کشور و چه پوشش ریسکی ایجاد می‌کند؟

آینده بازار آتی سکه و طلا

بازار آتی سکه طلا در حدود چند سالی است که از فعالیت آن می‌گذرد، دو روند مشخص از خود آشکار کرده است؛ روند اول آن آرام و بیشتر معطوف به ماهیت اصلی بازار است که معرفی ابزار مالی جدید در اقتصاد کشور و کمک به پوشش ریسک برای معاملات طلا برای متقاضیان آن است که این روند با استقبال زیادی همراه نبوده، ولی روند روبه شدی داشته است. روند دومی که به اعتقاد کارشناسان اقتصادی، از سال ۱۳۹۰ به بعد شروع شده است، روند با استقبال بسیار زیاد بازیگران این بازار است؛ اما نکته اساسی آنجاست که استقبال از این بازار، ناشی شده از ماهیت پوشش ریسک ابزار آتی سکه طلا نیست، بلکه به دلیل نوسانات ایجادشده در بازار ارز و طلای کشور و استقبال کم از بازارهای دیگر مالی و غیرمالی است. به بیان دیگر، با گسترش فعالیت‌های سودگرانه و سفته‌بازی در اقتصاد کشور به دلیل کم‌رونق شدن فعالیت‌های بخش حقیقی اقتصاد در مقابل حجم بسیار بالای نقدینگی در کشور، این بازار به محل مناسبی برای پیگیری اهداف سودجویانه و سودگرانه تبدیل شده است. با توجه به روندهای مشاهده شده در بازار آتی سکه طلا در بورس کالای ایران و شرایط حاکم بر اقتصاد کشور مانند تشدید تحریم‌های بین‌المللی علیه اقتصاد ایران و رکود تورمی حاکم بر بخش حقیقی اقتصاد طی سالیان گذشته، پیش‌بینی می‌شود روند دوم شروع شده در بازار آتی سکه طلا تداوم داشته باشد و این بازار بهشتی برای سفته‌بازان شود تا محلی برای پوشش ریسک معاملات واقعی طلا در کشور؛ چرا که این بازار به سرعت و به‌شدت تحت‌تاثیر بازار ارز، طلا و پول قرار گرفته و با توجه به پیش‌بینی تداوم نوسان در بازارهای یادشده، این بازار نیز با نوسان همراه بوده و زمینه بسیار مناسبی برای گسترش سفته‌بازی باشد. همچنین، تجربه ماه‌های اخیر این بازار نشان می‌دهد که به دلیل تمرکز مسوولان بر بازار ارز و طلا برای کنترل نوسانات آن، توجه به این بازار در قیاس با دو بازار دیگر کمتر بوده و همین مساله سبب شده به دلیل رونق داشتن فعالیت‌های سفته‌بازی در اقتصاد کشور، این بازار به شکل‌گیری انتظارات افزایش قیمت طلا منجر شده و همین مساله نیز بر بی‌ثباتی بازار نقد طلا اثر مثبت داشته است. افزون بر این، پیش‌بینی می‌شود با تداوم این شرایط بازار آتی سکه علامت افزایش قیمت به بازار نقد بفرستد که نتیجه آن بی‌ثباتی بیشتر بازار طلا خواهد بود.

منبع: روزنامه اعتماد