صندوق‌های سرمایه‌گذاری در اکثر بازارهای پیشرفته جهانی، در رده ابزارهای کم‌ریسک و قابل‌استفاده برای مشارکت غیرمستقیم سرمایه‌گذاران کم‌تجربه مورد استفاده قرار می‌گیرد. در سال‌های اخیر، شاهد افزایش موج سرمایه‌گذاری‌ها در بازار سهام بودیم. پس از ریزش عجیب‌و‌غریب بازار سهام در سال ۹۹ بسیاری از معامله‌گران تصمیم گرفتند به جای سرمایه‌گذاری مستقیم در بازارهای مالی، نیم‌نگاهی به انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری بیندازند و بر همین مبنا بود که صندوق‌های سرمایه‌گذاری مورد اقبال بیشتری از طرف عموم افراد قرار گرفتند.

انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری در بورس
در بازار سرمایه انواع گوناگونی از صندوق‌های سرمایه‌گذاری مورد معامله قرار می‌گیرند. انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری بورسی براساس نوع اوراق بهاداری که در آنها سرمایه‌گذاری انجام می‌شود و نیز اهدافی که صندوق به دنبال دستیابی به آنهاست به انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سهام، صندوق سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت، صندوق سرمایه‌گذاری مختلط، و صندوق سرمایه‌گذاری شاخصی طبقه‌بندی می‌شوند. در صندوق سرمایه‌گذاری سهامی، طبق قانون حداقل ۷۰درصد از منابع مالی صرف خرید سهام می‌شود و ۳۰درصد باقی‌مانده می‌تواند به خرید اوراق یا دارایی‌های دیگر مانند طلا اختصاص پیدا کند.

صندوق‌های سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت نیز نوع دیگری از صندوق‌های سرمایه‌گذاری محسوب می‌شوند. این صندوق‌ها متضمن مقدار سود مشخصی برای سرمایه‌گذاران‌اند و به‌صورت ماهانه یا سالانه در اختیار آنها قرار می‌دهند. این صندوق‌ها به طور معمول اوراق مشارکت یا گواهی‌های سپرده بانکی را معامله می‌کنند. در صندوق‌های مختلط حداقل ۴۰درصد از منابع برای خرید اوراق با درآمد ثابت صرف و ۶۰درصد باقی‌مانده نیز برای خرید سهام در بورس استفاده خواهد شد.

مزایای صندوق‌های سرمایه‌گذاری
سرمایه‌گذاری در صندوق‌های سرمایه‌گذاری، مانند سرمایه‌گذاری در سایر بازارها مزایا و معایب خاص خود را دارد. مدیریت و ساماندهی حرفه‌ای سرمایه، کاهش ریسک، و مشارکت در سرمایه‌گذاری‌های گوناگون از جمله مزایای این نوع سرمایه‌گذاری است. صندوق‌های سرمایه‌گذاری به موجب اینکه سرمایه زیادی را جمع‌آوری و تجمیع می‌کنند، امکان سرمایه‌گذاری در دارایی‌های گوناگون با ریسک‌های متفاوت را تسهیل می‌بخشند. این متنوع‌سازی دارایی‌ها در دوره‌های بلند‌مدت کمک شایانی به کاهش ریسک سرمایه‌گذاری خواهد کرد. از معایب صندوق سرمایه‌گذاری می‌توان به محدودیت در تعداد کل واحدهای قابل‌صدور این صندوق‌ها و آنی نبودن قیمت‌گذاری واحدهای سرمایه‌گذاری اشاره کرد.
صندوق‌های اهرمی سود با ریسک بالا
در سال‌های اخیر نوع دیگری از صندوق‌های قابل‌سرمایه‌گذاری در بازار به نام صندوق‌های اهرمی جلوه ویژه‌ای به بازار سرمایه بخشیده است. صندوق اهرمی نوعی از صندوق سرمایه‌گذاری است که با استفاده از تکنیک اهرم مالی به دنبال سودآوری مضاعف برای سرمایه‌گذار عمل می‌کند و هدف از به‌کارگیری آن افزایش سود است. در واقع این صندوق‌ها نوعی صندوق سهامی محسوب می‌شوند که هر دو ویژگی قابلیت ‌معامله در بورس و صدور و ابطال برای انتقال مالکیت واحدها را در اختیار دارند. کارشناسان بازار سرمایه معتقدند صندوق‌های سرمایه‌گذاری اهرمی می‌توانند سبب افزایش بازدهی سرمایه‌گذاری در بازار شوند، اما باید به این نکته اظهار کرد که این صندوق‌ها با وجود مزایای قابل‌توجهی که دارند، ریسک قابل‌توجهی را نیز با خود به همراه دارند. چنین صندوق‌هایی در کشورهای مختلف وجود دارند و مورد بهره‌گیری زیادی قرار می‌گیرند. صندوق‌های اهرمی در دوران رونق بازار بازدهی مطلوبی دارند؛ در صورتی که روند کلی بازار نزولی شود این ریسک وجود دارد که وضعیت نزول این دسته از صندوق‌های سرمایه‌گذاری نیز بیشتر خواهد بود.

تعدد صندوق‌های سرمایه‌گذاری
در سال‌های اخیر تعداد انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه رشد قابل‌توجهی داشته است. از این رو تعدادی از کارشناسان بازار معتقدند تعدد پذیره‌نویسی این صندوق‌ها می‌تواند برای وضعیت آینده بازار مشکل‌آفرین باشد. در همین باب محمدصادق میرزایی، کارشناس بازار سرمایه، گفت: در شرایط کنونی تعداد صندوق‌های سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه افزایش قابل‌توجهی پیدا کرده است و بیش از ۴۰۰ صندوق پذیره‌نویسی شده‌اند. با این وجود بعضی از صندوق‌های مذکور عملکرد چندان خوشایندی را به ثبت نرسانده‌اند. از این رو به نظر می‌رسد در شرایط کنونی اهتمام به راه‌حل‌هایی که موجب افزایش کیفیت این صندوق‌ها می‌شود ضروری است.
راه‌حل‌های مختلفی را می‌توان برای درمان این معضل پیشنهاد داد. در صورتی که صندوقی عملکرد مطلوبی نداشته باشد، طبق قوانین و مقررات باید انحلال پیدا کند. همچنین بر اساس امیدنامه صندوق‌ها، پیش از انحلال صندوق‌های متخلف، صندوق موردنظر باید افشای اطلاعات انجام دهد و معادل ریالی واحد‌های صندوق را در اختیار سهامداران قرار دهد. با نگاه به نمونه‌های خارجی نیز می‌توان به صورت شفاف‌تر این موضوع را مورد واکاوی قرار داد. در کشور ایالات متحده آمریکا، از روزی که صندوق‌ها در بورس این کشور شروع به کار کردند تا به امروز، حدود ۵درصد از کل صندوق‌ها منحل شدند.

میرزایی افزود: انحلال صندوق‌ها خطر چندان جدی برای سرمایه‌گذاران به حساب نمی‌آید. با این وجود سرمایه‌گذاری در این ساختارها خطر و ریسک مخصوص به خود را دارد. بررسی‌ها نشان می‌دهد تغییر ساختار صندوق‌ها نمی‌تواند کمک شایانی به وضعیت فعلی آنها کند. از این رو باید تدابیر به این سمت‌و‌سو کشیده شود که در صورت نیاز صندوق جدیدی تاسیس شود و منابع نقدینگی جدیدی به این صندوق‌ها تزریق شود. برای موضوع حل معضل تعدد صندوق‌های سرمایه‌گذاری می‌توان دو راهکار را معرفی کرد. راه‌حل نخست این است که صندوق‌هایی که نتوانستند عملکرد مثبتی در سال‌های اخیر به ثبت برسانند در صندوق‌هایی که عملکرد خوبی داشتند ادغام شوند. از این رو ادغام صندوق‌ها می‌تواند راه‌حلی برای این معضل مطرح شود.

البته این اقدام به دلیل مشکلاتی چون کم‌کاری مدیران و ضعف‌های مدیریتی در کشور توصیه نمی‌شود. با این وجود می‌توان به جای ادغام صندوق‌های مختلف، دست به رتبه‌بندی صندوق‌ها زد و برای آنها بازاری را تعریف کرد. در این روش صندوقی که عملکرد خوبی را در چند سال گذشته داشته در بازار سبز قرار بگیرد و صندوق‌های با عملکرد ضعیف در بازار قرمز قرار بگیرند. این اقدام باعث می‌شود رقابت بین صندوق‌ها افزایش یابد و کیفیت سرمایه‌گذاری در این بخش از بازار سهام به شکل قابل‌توجهی رشد پیدا کند.

از این رو به طور کلی صندوق‌های سرمایه‌گذاری ریسک معاملاتی را افزایش می‌دهند. اما اصل اساسی که در بازارهای مالی به‌خصوص بازار سرمایه حکمفرماست، این است که به میزانی که سطح ریسک‌پذیری افراد افزایش یابد، میزان بازدهی کسب‌شده نیز افزایش پیدا می‌کند. همچنین در سال‌های اخیر پذیره‌نویسی صندوق‌های مختلف سرمایه‌گذاری در بازار رشد قابل‌توجهی پیدا کرده است و در صورتی که به کیفیت این صندوق‌های تازه‌تاسیس توجه نشود، سیل این صندوق‌ها می‌تواند وضعیت بازار را ناخوشایند کند.
منبع: دنیای اقتصاد