حتی قبل از آنکه بحران ویروسی دنیا را فراگیرد، پیش‌بینی‌ها از کوتاه‌تر شدن عمر سوخت‌های فسیلی از جمله نفت حکایت داشت؛ اما کووید-۱۹ مانند یک کاتالیزور شتاب بیشتری به این روند داده و حالا پرتگاهی را در چشم‌انداز شرکت‌های بزرگ نفتی قرار داده است که در صورت مقاومت در برابر تغییرات، می‌تواند باعث از میان رفتن‌شان شود. جولیان لی، تحلیلگر بلومبرگ با هشدار به این غول‌ها در گزارشی به این موضوع پرداخته است. شوک کرونا توجه همگان را بیش از پیش به محافظت از محیط زیست و طبیعت جلب کرده و آینده‌نگری جهانی را منجر شده است. از این رو می‌بینیم ارزش سهام شرکت تسلا که خودروهای برقی تولید می‌کند به‌صورت جهشی بالا می‌رود؛ اما اکسون موبیل که بزرگ‌ترین شرکت نفتی دنیا از نظر ارزش بازار بود، جای خود را به این دلیل که نگاهی سبز به آینده نداشته، به رقیب سنتی‌اش یعنی شورون می‌دهد. به همین دلیل ارزش سهام اکسون‌موبیل در حال حاضر حدود نیمی از میزان آن در ابتدای سال جاری میلادی است. اما این اتفاق یعنی روند کاهشی ارزش دارایی‌های نفتی فقط برای اکسون اتفاق نیفتاده؛ در واقع خود شورون هم نزدیک به ۴۰ درصد ارزشش را در بازار آتی از دست داده است. در اروپا وضع اندکی بهتر است؛ چراکه شرکت‌هایی مانند شل برنامه‌های گسترده‌ای برای تغییر خود از شرکت‌های نفتی به شرکت‌های انرژی ترتیب داده‌اند. شل برای دوام آوردن در بازار آینده، گفته می‌خواهد میزان انتشار کربن در این شرکت را تا سال ۲۰۵۰ به صفر برساند که البته با تردید برخی منتقدان رو‌به‌رو شد. در صنعتی که غول‌هایش یک‌به‌یک در حال ثبت خسارت‌های هنگفت هستند و از میزان سرمایه‌گذاری‌هایشان به ناچار کاسته‌اند، آینده چندان روشنی حتی پس از بازگشت تقاضای نفت به میزان پیش از کرونا مشاهده نمی‌شود.

ویروس کرونا در کنار تمام تحولاتی که در زندگی عادی بشر ایجاد کرده، صنعت نفت را نیز به شدت تحت تاثیر قرار داده است. تغییر پیش‌بینی‌ها از زودتر فرا رسیدن نقطه اوج تقاضای نفت خام و ایجاد تغییراتی در برخی رشته‌‌های اصلی صنعت نفت از جمله این تحولات است. جولیان لی، تحلیلگر بلومبرگ در یادداشتی که به تازگی منتشر کرده، به سرعت بالای این تغییرات اشاره و تاکید کرده است کسانی که نتوانند برای وفق دادن خود با این تغییرات به اندازه کافی سرعت داشته باشند، به ناچار وارد مسیری خواهند شد که دایناسورهای منقرض شده در آن قدم گذاشتند. جولیان لی در این یادداشت کووید-۱۹ را با سیارکی مقایسه کرده که ۶۶ میلیون سال قبل با زمین برخورد کرد. لی با انجام این مقایسه می‌گوید: کووید-۱۹ ممکن است همان کاری را برای شرکت‌های بزرگ نفتی (Big Oil) انجام دهد که ۶۶ میلیون سال قبل سیارک Chicxulub هنگام برخورد با زمین برای دایناسورها انجام داد. بر اساس این یادداشت، شیوع ویروس کرونا در دنیا، تقاضای نفت را کاهش داده و قیمت‌ها را نیز با خود وارد مسیری نزولی کرده است. تولیدکنندگان نفت خام در همه جای دنیا از ضربه‌ای که این ویروس به آنها زده در عذابند و به راهکاری برای بهبود وضعیت خود فکر می‌کنند.

کرونا که مهمانی ناخوانده و عجیب است، وضعیت صنعت نفت را به شکلی تغییر داده که بهبودی آن بیش از آنچه انتظار می‌رفت به طول خواهد انجامید. در واقع درست در شرایطی که بسیاری از کشورها فکر می‌کردند با رعایت محدودیت‌های رفت و آمد، توانسته‌اند تا حدودی این ویروس ناشناخته را مهار کنند، موج دوم شیوع در سراسر دنیا آغاز شد. به این ترتیب میزان ابتلا در ایالات متحده آمریکا به‌عنوان بزرگترین اقتصاد دنیا سرسختانه بالا رفت و در اروپا نیز وضعیت مشابهی در جریان است.

تمام این اتفاقات باعث شد آژانس بین‌المللی انرژی میزان تقاضای نفت خام دنیا در این سال هولناک را ۴/ ۸ میلیون بشکه در روز کمتر از سال ۲۰۱۹ ببیند. انتظار نمی‌رود میزان تقاضا حتی در سال آینده بهتر از سال ۲۰۱۹ باشد. آژانس انتظار دارد در سال ۲۰۲۱ میزان تقاضای روزانه نفت خام دنیا همچنان ۵/ ۲ میلیون بشکه کمتر از سال گذشته میلادی باشد. سایر آژانس‌های بزرگ پیش‌بینی‌کننده نفت خام نیز آینده مشابهی را برای بازار و صنعت نفت ترسیم می‌کنند. آینده‌ای که دو سال دشوار را پیش روی همه تولیدکنندگان نفت خام دنیا تصویر می‌کند.

راه طولانی بازگشت

بنابراین تمام پیش‌بینی‌ها حکایت از آن دارند که انتظار نمی‌رود تقاضای روزانه نفت خام تا سال ۲۰۲۲ به سطوح قبل از همه‌گیری کرونا بازگردد. این مسیر طولانی برای بازگشت نفت به شرایط عادی در حالی است که شرکت‌های بزرگ بین‌المللی نفتی به مرور فضای کمتری برای جبران زیان‌هایشان خواهند داشت. در واقع در سه ماهه دوم امسال، یعنی زمانی که همه‌گیری تاثیری شگرف بر تقاضا و قیمت نفت داشت، شرکت‌های بزرگ نفتی در اروپا توانستند بخشی از زیان‌های خود را با سودهای کلان تیم‌های بازرگانی داخلی جبران کنند. این برهه زمانی دقیقا دوره‌ای بود که نوسانات قیمت‌ها شدید بود. اما به نظر نمی‌رسد در سه ماهه سوم سال فرصتی برای جبران زیان در اختیار این شرکت‌ها بوده باشد.

به عقیده جولیان لی، نزاعی که بیگ اویل‌ها حالا با آن روبه‌رو هستند، به وضوح در قیمت سهام آنها منعکس شده است. برای مثال ارزش سهام اکسون موبیل در حال حاضر تنها نیمی از چیزی است که در ابتدای سال بود. ارزش سهام شورون نیز کمتر از ۴۰ درصد کاهش یافته است. رویال داچ شل نیز نمونه دیگری است که ارزش سهامش با سقوط بیشتری نیز همراه بوده است. در واقع قیمت سهام این غول‌های نفتی حتی در هنگامی که قیمت نفت در حال ثبات بود، همچنان رو به نزول بود.

این وضعیت چند هفته‌ای است که به خصوص برای اکسون‌موبیل رو به وخامت بوده است. این غول نفتی ابتدا جایگاه خود را در میانگین صنعتی داوجونز از دست داد تا به‌عنوان تنها رقیب شورون این شاخص را ترک کند.

«دنیای اقتصاد» پیش‌تر در گزارشی تحت عنوان«اکسون‌موبیل از جمع بزرگان رانده شد» به پرونده اخراج این غول نفتی از شاخص میانگین صنعتی داوجونز پرداخته بود.

این شرکت در هفته گذشته نیز برای اولین بار از زمان شروع فعالیت خود به‌عنوان «استاندارد اویل» در بیش از یک قرن گذشته، از نظر ارزش بازار متوقف شد تا افتخار«بزرگترین شرکت نفتی به لحاظ ارزش بازار» هم به شورون برسد.   شرایطی که حالا اکسون‌موبیل در آن قرار دارد به دلیل عدم انطباقی است که این غول نفتی با تغییرات محیط فیزیکی‌اش دارد. برای مثال، شرکت‌های نفتی رقیب اکسون، به ویژه آنها که در اروپا مستقر هستند، با سرعت بیشتری برای حرکت به سمت کاهش کربن و اهداف زیست‌محیطی حرکت کرده‌اند. این شرکت‌ها اهداف بلندپروازانه‌ای برای کمک به کاهش کربن تعیین کرده‌اند و از این طریق خود را با شرایط روز هماهنگ کرده‌اند هرچند نسبت به توانایی آنها برای دست یافتن به این اهداف شک و تردید وجود دارد.

کوچک‌تر شدن

یکی دیگر از کارهایی که شرکت‌های بزرگ نفتی برای هماهنگ شدن با دنیای جدید انجام می‌دهند، کاهش ۱۰ تا ۱۵ درصدی نیروی کار خود است تا چابک‌تر حرکت کنند. به‌عنوان مثال، بی‌پی یکی از آن شرکت‌های بلندپرواز است که در نظر دارد ۱۰ هزار شغل معادل ۱۴ درصد از کل نیروی کار خود را کاهش دهد. شل نیز به تازگی اعلام کرده ۹ هزار کارگر یا ۱۱ درصد از کل آنها را کاهش داد. شورون نیز ۶ هزار نفر یا ۱۳ درصد از حقوق‌بگیران خود را کاهش می‌دهد. در این میان اکسون اگرچه قصد دارد از تعداد نیروهای کار خود بکاهد اما هنوز عدد مشخصی برای آن ارائه نکرده است.

بر اساس این گزارش، در حالی که این امیدواری وجود دارد که همه‌گیری کرونا فروکش کند، اما تحولات قبلی ناشی از تغییر در مصرف سوخت برای مهار تولید کربن همچنان در جای خود باقی است. در حال حاضر هر دو شرکت بی‌پی و توتال، تقاضای جهانی نفت خام را تا سال ۲۰۳۰ نزدیک به ۱۰۰ میلیون بشکه در روز می‌بینند و انتظار دارند از این سال به بعد تقاضای نفت خام وارد دوره نزولی شود.

رویال داچ شل نیز انتظار دارد تقاضای جهانی محصولات و فرآورده‌های نفتی «این دهه یا دهه بعدی» به اوج خود برسد. حتی اوپک نیز از جایی که حالا ایستاده می‌تواند زمان اوج گرفتن تقاضای جهانی نفت خام را ببیند، تصویری که قبلا آن را به این وضوح نمی‌دید. آخرین چشم‌انداز جهانی نفت خام اوپک که هفته گذشته منتشر شد، می‌گوید مصرف جهانی نفت خام دنیا در حدود سال ۲۰۴۰ به اوج خود خواهد رسید.

غول‌های نفتی در آینه اوپک

چشم‌انداز جهانی نفت خام اوپک به یک چالش دیگر برای غول‌های نفتی اشاره دارد. در این گزارش پیش‌بینی شده است که تولید نفت در کشورهای غیرعضو اوپک پس از رهایی از اثرات همه‌گیری کرونا تا سال ۲۰۲۵ روند صعودی دارد و بعد از آن دچار افت می‌شود. بر اساس این گزارش، برخی دایناسورها تا یک میلیون سال بعد از برخورد سیارک Chicxulub با زمین، به زندگی خود ادامه دادند. برخی دیگر از دایناسورها به بیش از ۱۰ هزار نوع پرنده تبدیل شدند. کووید-۱۹ نیز قطعا باعث نابودی ناگهانی غول‌های بزرگ نفتی نخواهد شد، اما مسلما روند دگرگونی آنها را تسریع می‌کند و آن دسته از شرکت‌هایی که نتوانند خود را با این تغییرات سریع وفق دهند مسیر دایناسورهایی را خواهند رفت که برای همیشه منقرض شدند.

منبع: دنیای اقتصاد