پاسخ به تاریخ

علیرضا بهداد|مسعود نیلی در مقاله‌ای تاریخی، اگرچه سعی کرده به برخی از اتهام‌های وارده از سوی عباس شاکری، فرشاد مؤمنی و حسین راغفر پاسخ دهد، اما بسیار ظریف به مصائب سیاست‌گذاری در دولت‌های جمهوری اسلامی پرداخته است. این نوشته نیلی نشان می‌دهد که سیاست‌گذاران اگرچه در ظاهر خود را مدافع آزادسازی اقتصاد می‌دانند اما در عمل خود مانع آزادسازی بوده و نظرشان به نظر نهادگرایان و اندیشه‌های سوسیالیستی نزدیک‌تر است.

روزنامه دنیای اقتصاد، در روز شنبه، سرمقاله‌ای از مسعود نیلی، دستیار اقتصادی ویژه رئیس‌جمهور، منتشر کرد که به باور بسیاری از اقتصاددانان و تحلیلگران اقتصاد ایران، به یکی از ماندگارترین دفاعیه‌ها و نوشتارهای اقتصادی در ایران بدل خواهد شد.

روی سخن نیلی اگرچه به برخی از اقتصاددانان نهادگرای تندرو نظیر برخی اساتید دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه و الزهراست اما درواقع نگرشی را به چالش می‌کشد که در آمال و آرزوهای سیاست‌گذاران و قانون‌گذاران در دولت‌های پس از انقلاب نمود فراوانی داشته است.

این مقاله وقتی اهمیت می‌یابد که نیلی با ظرافتی بسیار اعلام می‌کند همه اظهاراتی که اقتصاددانان نهادگرا درباره سرکوب قیمت‌ها می‌زنند، آروزهای سیاست‌گذاران فعلی کشور بوده و آنان حاضر نیستند تن به اصلاح قیمت‌ها بزنند و همواره سعی دارند تا با ابزار سرکوب و رفتارهای تعزیراتی، قیمت‌ها را به کنترل خود دربیاورند.

به همین خاطر است که اکنون به‌جایی رسیده‌ایم که قیمت هر لیتر بنزین حتی از قیمت هر لیتر آب‌معدنی کمتر است و مصرف سوخت کار را به‌جایی رسانده که افراد دارای وسیله نقلیه باقیمتی نزدیک به صفر از انرژی ارزان استفاده کرده و جذابیت قاچاق سوخت را در کشور دوچندان کند.

نهادگرایان تندرو این روزها در تریبون‌های مختلف به هر بهانه‌ای دورهم جمع شده و همواره اوضاع کشور را بحرانی، مدیران را فاسد و بخش خصوصی را رانت‌خوار معرفی کرده و در عین حال مدعی می‌شوند که به هیچ نحله فکری اعتقاد نداشته و ندارند و خود یک نحله بومی از اقتصاد ایران هستند.

آنان موضوع اقتصاد ایران را همواره جدا از سایر اقتصادها دانسته و به‌گونه‌ای سخن می‌گویند که مدلی بومی باید برای حل مشکلات اقتصادی کشور ارائه داد که این مدل را یا هیچ‌گاه ارائه نداده‌اند یا اگر چیزی نوشته اند، صرفاً به برخی بایدها و نبایدها اشاره‌کرده‌اند.

این افراد، بنا به ذات چپ‌گرایانه خود و دهن توهم توطئه پسندشان، همواره گمان می‌کنند که افرادی پشت میز توطئه علیه ایران نشسته و سیاست‌هایشان را از طریق اقتصاددانان معتقد به اقتصادآزاد، القا کرده تا زمینه بر هم زدن استقلال و امنیت کشور را به وجود آورند.

ازنظر آنان، اقتصاددانان مدافع اقتصاد آزاد در زمین اسرائیل و آمریکا و سعودی‌ها بازی می‌کنند و گرای امنیتی به آنان می‌دهند تا بتوانند در کشور نفوذ کرده ناآرامی‌هایی در جامعه به وجود آورند غافل از آنکه با برخی گفتارهایشان به بسط ناآرامی های دیماه و اعتراض کارگران دامن زده اند.

نیلی در چنین شرایطی دست‌به‌قلم برده و با ادبیاتی مؤدبانه و البته صریح به آنان گوشزد کرده تا علم اقتصاد را از نو بیاموزند و به‌جای توهین، افترا و نقدهای خارج از انصاف به یک شخص، نسخه‌هایی قابل‌اجرا به سیاست‌گذارانی که به‌مانند آنان می‌اندیشند ارائه دهند.

آنان حتی متوجه این فرصت طلایی نشده‌اند که مجموعه دولت و مجلس، گرایش بالایی به طرز تفکر آنان دارد و نتوانسته‌اند خود را به مجموعه سیاست‌گذاری نزدیک کرده و یا حتی از طریق نامه‌هایی که ارسال می‌کنند، نسخه‌هایی قابل‌اجرا را تهیه‌کرده و در خدمت سیاست‌گذاران و قانون‌گذاران قرار دهند.

به‌جای آن همواره تا توانسته‌اند علیه شخص مسعود نیلی، سم‌پاشی کرده و از سر عقده‌گشایی حملات شدیدی را از طریق تریبون‌های مختلف به او ترتیب داده و افکار عمومی را نسبت به او مسموم کرده‌اند.

شاید نیلی بهترین زمان را برای انتشار مقاله خود در باب نهادگرایان تندروی وطنی انتخاب کرد تا هم به سیاست‌گذار اعلام کند نانی از تنور این افراد داغ نمی‌شود و بهتر است وقت خود را برای جلسه با آنان تلف نکند و هم به خود آنان یادآور شود تا اقتصاد را از نو بخوانند و باور کنند که دوره سوسیالیسم و لنینیسم گذشته است و بهتر است پشت نقاب اصلاحات، آزادی اندیشه، دین و اخلاق قرار نگیرند.

***
چرا نیلی را متهم می‌کنید؟

داود سوری/اقتصاددان| در میان تمام اقتصاددانانی که در سیاست‌گذاری‌ها نقش داشته‌اند، دکتر مسعود نیلی شاید تنها فردی باشد که به‌رغم تمام اتهامات و ناملایماتی‌ها هنوز به حکمرانی خوب و اصلاح سیاست‌گذاری‌های اقتصادی امید دارد. بااینکه چندی پیش در مصاحبه با یکی از روزنامه‌ها، اعلام کرده بود که در دولت بیشتر نقش دروازه‌بانی را ایفا می‌کند و حتی به گفته دکتر عباس آخوندی پنج تا ده درصد بیشتر در سیاست‌گذاری‌ها نقش ندارد اما باز به امید آنکه جلوی برخی تصمیم‌های نادرست بایستد، در دولت مانده و تا آخرین لحظه از اصلاح سیاست‌ها ناامید نشده است. بااین‌وجود بسیاری افراد که از ابتدا چشم دیدن شخصیتی چون نیلی را نداشتند، تمام اتفاقات و پیشامدهای ناگوار اقتصادی را به گردن او انداخته‌اند. اما سؤال اینجاست که چرا تا این اندازه روی شخص دکتر نیلی حساسیت وجود دارد و ریشه نقدها به او از چه تفکراتی نشات می‌گیرد؟

برای پاسخ به این پرسش در ابتدا لازم است تا به این موضوع اشاره شود که، ایشان به‌عنوان مشاور اقتصادی در دولت یازدهم و دستیار ویژه اقتصادی رئیس‌جمهور در دولت دوازدهم از رئیس‌جمهور حکم دریافت کرده‌اند. حال سؤال اینجاست که این مشاور یا دستیار تا چه اندازه اختیارات داشته و چه میزان از نسخه‌هایی که او ارائه داده است، موردتوجه سیاستمدار قرارگرفته است. رفتار سیاست‌گذار را که بررسی می‌کنیم متوجه می‌شویم، آنچه طی پنج سال گذشته رخ‌داده عملاً هیچ سنخیتی با آرا و افکار دکتر نیلی نداشته و عملاً در موارد متعدد سیاست‌گذار راه خود را طی کرده است.

درواقع وضعیت کنونی اقتصاد ایران ناشی از بکار نگرفتن توصیه‌های مشاوره ایشان در مقاطع مختلف بوده نه به‌کارگیری آن، ‌که همواره از سوی برخی منتقدان عنوان می‌شود.

خوشبختانه شخص دکتر نیلی، فرهنگ مکتوب سخن گفتن را در خود نهادینه کرده و سعی در بسط آن داشته‌اند. بنابراین اگر به مصاحبه‌ها، یادداشت‌ها و کتب ایشان مراجعه شود، کمتر سیاست مورد توصیه ایشان به دولت، عملاً به کار گرفته‌شده و دولتمردان راه خود را رفته‌اند.

حال ممکن است برخی بگویند چرا او در دولت مانده و از مقام خود کناره‌گیری نکرده‌اند. باید گفت این‌یک انتخاب شخصی بوده و بستگی به صبر و تحمل افراد دارد. دکتر نیلی با هیچ دولتی قهر نبوده و هرگاه از او کمکی خواسته‌شده صادقانه پا پیش گذاشته و توصیه‌هایی به سیاست‌گذار کرده است. در شرایط کنونی هم صلاح ایشان بر این است که حتی اگر به‌اندازه یک اپسیلون در بهبود سیاست‌گذاری‌ها و جلوگیری از تصمیم‌های خطرناک نقش داشته باشد، در دولت بماند و مانع از سیاست‌گذاری‌های نادرست شود.

متأسفانه از پنج سال گذشته حملات به‌سوی ایشان از سوی دوستان و منتقدان افزایش‌یافته و هر کس از هر میز خطابه تا توانسته شخص دکتر نیلی را به بهانه‌های مختلف مورد شماتت و حتی توهین‌های ناروا و نقدهای غیرمنصفانه قرار داده است. با توجه به شناختی که از ایشان دارم شاید سال‌ها طول می‌کشید که جواب منتقدان را بدهند اما می‌بینیم که این انتقادهای غیرمنصفانه و به‌دوراز اخلاق و ادب، کار را به کجا رسانده که اقتصاددان صبوری چون ایشان، یکی از مؤدبانه‌ترین پاسخ‌ها را به  منتقدان داده است.