منطقه ویژه خلیج فارس، با توجه به نزدیکی به بندر بزرگ شهید رجایی و دریای آزاد، قرار گرفتن در کنار معادن بزرگ استان کرمان و هرمزگان و سهولت واردات و صادرات، در اوایل دهه هشتاد به عنوان هاب سرمایه‌گذاری، به‌ویژه در صنایع فلزی و فولادی، مطرح شد و زیرساخت‌های آن توسعه یافت. در همین زمینه، با رئیس اسبق هیئت‌عامل ایمیدرو به گفت‌وگو نشسته‌ایم. مصطفی موذن‌زاده اعتقاد دارد که پتانسیل‌های منطقه ویژه خلیج فارس و استان هرمزگان بیش از میزان کنونی است و با توسعه بیشتر زیرساخت‌ها، می‌توان به موفقیت‌های بیشتری در زمینه جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی رسید. وی همچنین می‌گوید که توسعه صنایع جنبی، به‌ویژه صنایع پایین‌دستی و قطعه‌‎سازی‌ها، می‌تواند نقش بسیار موثری در توسعه صنعتی این منطقه ایفا کند. متن کامل این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.

*در ابتدای شکل‌گیری منطقه ویژه خلیج فارس چه اهدافی ترسیم شده بود و تاکنون چه میزان از این اهداف محقق شده است؟

مهم‌ترین هدف شکل‌گیری منطقه ویژه خلیج فارس ایجاد یک منطقه صنعتی با محوریت توسعه صنایع فلزی و عمدتا برای صادرات و بخشی نیز به منظور واردات بوده است. علاوه بر توسعه صنایع فلزی، توسعه دیگر صنایع نیز در دستور کار قرار داشت و این اهداف با توجه به زیرساخت‌های موجود در آن، به ویژه اسکله، ریل و دیگر امکانات، در نظر گرفته شد. ضمن اینکه قرار بود شرکت فولاد مبارکه در هرمزگان احداث شود که پس از انقلاب، این مهم میسر نشد. در همین حال، شرکت آلومینیوم المهدی نیز به عنوان نخستین واحد تولیدکننده آلومینیوم پس از انقلاب در غرب بندرعباس (سایت کنونی منطقه ویژه خلیج فارس پیش از شکل‌گیری و ثبت رسمی این منطقه) احداث شده بود و به تولید آلومینیوم می‌پرداخت. مجموعه این مسائل سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) را در اوایل دهه هشتاد به این نتیجه رساند که باید یک منطقه ویژه در سواحل غربی بندرعباس با محوریت صنایع فلزی شکل بگیرد. البته دیگر صنایع نیز در این منطقه وجود داشتند، اما مهم‌ترین هدف، توسعه صنایع فلزی بود. ضمن اینکه صنایع جنبی و پایین‌دست نیز یکی دیگر از اهداف شکل‌گیری منطقه ویژه بودند که از جمله آن‌ها می‌توان به سازندگان سازه‌های فلزی و قطعه‌سازی‌ها اشاره کرد که مکان‌یابی این صنایع نیز صورت گرفته است. این اهداف با توجه به نزدیکی منطقه ویژه خلیج فارس به بندر شهید رجایی، به عنوان بزرگ‌ترین بندر تجاری کشور در صادرات و واردات، ترسیم شدند.

با توجه به مزیت حضور در کنار بندرها، ایجاد ارزش افزوده در برنامه‌های ایمیدرو قرار گرفت. لازم به یادآوری است که در آن زمان، پالایشگاه‌های گاز و نفت نیز احداث شده بودند و با توجه به احداث صنایع پایین‌دستی نفت و گاز، صادرات این محصولات نیز از منطقه ویژه خلیج فارس با ایجاد ارزش افزوده همراه خواهد بود.

*منطقه ویژه خلیج فارس از لحاظ جغرافیای سیاسی چه پتانسیل‌های استراتژیکی دارد؟

منطقه ویژه خلیج فارس در کنار بزرگ‌ترین دروازه دریایی کشور یعنی بندر شهید رجایی واقع شده است. علاوه بر این، در مقابل این منطقه ویژه و سواحل بندرعباس، جزیره قشم قرار دارد که همانند یک موج‌شکن بزرگ عمل می‌کند و به ایجاد تعادل در ساحل و ساکن بودن امواج کمک شایانی می‌کند. در همین حال، از نظر پتانسیل نیروی انسانی و جمعیتی، بندرعباس یکی از شهرهای بزرگ ایران به شمار می‌رود.

استان هرمزگان و بندر شهید رجایی مرکز ترانزیت بسیاری از کالاهای اساسی از دیگر کشورها به کشورهای آسیای میانی همچون افغانستان، تاجیکستان، قرقیزستان، قزاقستان و ترکمنستان محسوب می‌شوند؛ ضمن اینکه این استان به منابع و میدان‌های گازی بزرگی همچون سرخون دسترسی دارد. لازم به یادآوری است که خط لوله صلح، که قرار بود گاز را از ایران به پاکستان و سپس به هندوستان برساند، از این منطقه گذر می‌کرد و یکی از منابع تامین گاز آن از میدان‌های گازی استان هرمزگان بود.

به این نکته مهم باید توجه داشت که ابتدا قرار بود شرکت آلومینیوم جنوب (سالکو) در منطقه ویژه خلیج فارس جانمایی و احداث شود، اما برخی از مدیران وقت، با توجه به نزدیکی به عسلویه (پایتخت گازی جهان)، اصرار به احداث آن در کنار این میدان عظیم گازی داشتند. با این حال، مشاور خارجی آن زمان ایمیدرو، با توجه به بررسی‌های انجام‌شده، بندرعباس (مکان کنونی منطقه ویژه خلیج فارس) را به عنوان بهترین مکان برای احداث کارخانه آلومینیوم جنوب در نظر گرفت. متاسفانه پس از مدتی تصمیم بر آن شد که آلومینیوم جنوب نه در عسلویه احداث شود نه در منطقه ویژه خلیج فارس و به مکان کنونی منتقل شود که برای احداث آن نیز هزینه‌های زیربنایی بسیار زیادی شد.

استان هرمزگان، به دلیل قرارگیری در میانه دریای عمان و خلیج فارس، حتی می‌تواند شاهراه اتصال غرب به شرق و بالعکس نیز باشد و یکی از پل‌های توسعه سواحل مکران نیز قرار گیرد. به همین دلیل، این استان یکی از نقاط جذاب سرمایه‌گذاری محسوب می‌شود و در اوایل دهه هشتاد، ایمیدرو سواحل بندرعباس را به عنوان بهترین نقطه برای سرمایه‌گذاری در صنعت فولاد به مسئولان دولتی معرفی کرد. پس از این زمان بود که با توسعه دو شرکت بزرگ فولادی یعنی فولاد هرمزگان و فولاد کاوه جنوب کیش، شاهد گسیل سرمایه‌گذاری‌های صنعت فولاد به استان هرمزگان بودیم.

*به عقیده شما، منطقه ویژه خلیج فارس در چند سال اخیر چه موفقیت‌هایی را در توسعه صنایع معدنی به دست آورده است؟

شرکت‌های فولادی، با توجه به مزیت‌های موجود در این منطقه، به‌خوبی شکل گرفته‌اند که از جمله آن‌ها می‌توان به شرکت‌های فولاد کاوه جنوب کیش، فولاد هرمزگان، صبا فولاد خلیج فارس، گندله‌سازی مادکوش و... اشاره کرد. شرکت آلومینیوم المهدی در منطقه ویژه خلیج فارس حضور داشت و سپس شرکت هرمزال نیز به عنوان دومین تولیدکننده آلومینیوم در این منطقه به آن اضافه شد و به ثمر نشست. صنایع پالایشگاهی از جمله پالایشگاه خلیج فارس نیز شکل گرفته و توسعه یافته‌اند. دیگر موفقیت این منطقه در توسعه، احداث و توسعه خطوط ریلی، به‌ویژه واگن‌برگردان‌ها و بارکو بوده است، به طوری که یکی از پیشرفته‌ترین خطوط ریلی کشور در منطقه ویژه خلیج فارس احداث شده است و در دست توسعه قرار دارد. در ضمن، اسکله‌های این منطقه نیز، با توجه به مزیت‌های صادراتی و وارداتی، به صورت پیشرفته طراحی و اجرا شده‌اند و این توسعه در حال حاضر نیز ادامه دارد.

نیروگاه برق اوکسین نیز، که اخیرا به بهره‌برداری رسیده است، طرح توسعه‌ایِ دیگری بود که در اوایل دهه هشتاد مطرح شد و خوشبختانه، با پیگیری‌های ایمیدرو و سرمایه‌گذار آن یعنی شرکت سرمایه‌گذاری غدیر، فاز نخست آن یعنی نیروگاه گازی به اتمام رسیده است. ضمن اینکه این نیروگاه قابلیت تبدیل شدن به نیروگاه سیکل ترکیبی را نیز دارد که در دست پیگیری است.

توسعه در منطقه ویژه خلیج فارس به صورت جدی ادامه دارد و با توجه به پتانسیل‌های کم‌نظیر این منطقه در مقایسه با سایر مناطق ویژه در کشور، باید توجه بیشتری به آن شود تا هاب سرمایه‌گذاری جدیدی در صنایع فلزی شکل بگیرد.

*چه چشم‌اندازی را از لحاظ رونق‌بخشی به اقتصاد منطقه و کشور برای منطقه ویژه خلیج فارس متصور هستید و این منطقه برای رسیدن به آن باید چه تدابیری را اتخاذ کند؟

با پتانسیل‌های بسیار خوبی که ذکر شد، قطعا منطقه ویژه خلیج فارس آینده درخشانی در زمینه سرمایه‌گذاری و تولید خواهد داشت. متولیان منطقه ویژه باید امر توسعه را در آن به صورت جدی پیگیری کنند و با تلاش این مدیران، حتما توسعه صنعت کشور به ثمر خواهد نشست. جذب سرمایه‌های داخلی و خارجی باید مهم‌ترین هدف مدیران باشد. هرچند جذب سرمایه‌گذاری خارجی در برهه کنونی، که کشور تحت فشار تحریم‌های متعدد قرار دارد، بسیار دشوار است، بسیاری از سرمایه‌گذاران خارجی پس از حضور در ایران، نوار ساحلی و به‌ویژه استان هرمزگان را، با توجه به پتانسیل‌‎های زیرساختی آن، ترجیح خواهند داد؛ به همین دلیل، باید از این شرایط بهترین بهره را برد.