نکته دوم اینکه نسبت تعداد چک‌های برگشتی به مبادله‌ای در ماه مذکور بعد از دی ماه، کمترین سطح نسبت چک‌های برگشتی به کل چک‌های مبادله‌ای از دی‌ماه سال ۹۸ و قبل از شروع پاندمی ‌کروناست. این مورد، نکته مثبتی در روند سطح مبادلات در نخستین ماه زمستان محسوب می‌شود. با این وجود تعداد چک‌های برگشتی نسبت به ماه گذشته از نظر تعداد به میزان ۷/ ۲‌درصد و از نظر مبلغ معادل ۷/ ۸ درصد افزایش داشته است.
رشد میانگین ارزشی چک‌های مبادله‌ای
بانک مرکزی در گزارشی آمار چک‌های مبادله‌ای بهمن‌ماه سال ۹۹ را منتشر کرد. طبق دسته‌بندی این مرکز، چک‌های مبادله‌ای به مجموع چک‌های وصولی و برگشتی بین بانکی تقسیم‌ می‌شوند. چک وصولی، چکی است که صحت آن مورد تایید بانک بوده و بانک نسبت به پرداخت آن اقدام کرده است. اما اگر به علتی، چک برگشتی قابل وصول نباشد، در تقسیم‌بندی چک‌های برگشتی قرار می‌گیرد. در دومین ماه زمستان سال گذشته در کل کشور بیش از ۶/ ‌۸ میلیون فقره چک به ارزشی بالغ بر ۲۰۳ هزار میلیارد تومان مبادله شده است. بنابراین می‌توان عنوان کرد که در ماه مذکور ارزش هر چک مبادله شده به میزان حدود ۲۴ میلیون تومان بوده است. آمارهای این گزارش نشان می‌دهد که تعداد و ارزش چک‌های مبادله‌ای در این ماه نسبت به دی ماه رشد کرده است. همچنین این بررسی‌ها حاکی از آن است که تعداد چک‌های مبادله شده در دی ماه به میزان ۴/ ۸ میلیون فقره بوده است. بنابراین در دومین ماه زمستان نسبت به ماه نخست زمستان معادل ۳/ ۲ درصد به تعداد چک‌های مبادله شده افزوده شده است. همچنین ارزش چک‌های مبادله‌ای در ماه مذکور نسبت به دی ماه به میزان ۴/ ۷ درصد افزوده شده است. علاوه بر این بر اساس این آمارها نسبت به مدت مشابه سال قبل چک‌های مبادله‌ای معادل ۲/ ۱ درصد در تعداد و به میزان ۴۰ درصد در ارزش رشد داشته است. این موضوع نشان از روند رو به رشد فعالیت‌های اقتصادی در سال ۹۹ دارد، زیرا در زمانی که فعالیت‌های اقتصادی روند بهبودی داشته باشد، انتظار بر این است که تعداد چک‌ها نیز رشد کند. بنابر گزارش آمارهای رسمی تعداد چک‌های مبادله‌ای در کل کشور بیش از ۵/ ۸‌میلیون فقره به ارزشی بالغ بر ۱۲۱‌هزار میلیارد تومان گزارش شده است. از سوی دیگر، یکی از شاخص‌هایی که می‌توان عنوان کرد فعالیت‌های اقتصادی روند بهتری را ثبت کردند، کاهش چک‌های برگشتی و مقایسه آن با چک‌های مبادله‌ای است.

افزایش میانگین ارزشی چک‌های برگشتی
از جمله شاخص‌هایی که منعکس‌کننده وضعیت فعالیت‌های اقتصادی است، تعداد و میزان چک‌های برگشتی و مقایسه آن با چک‌های مبادله‌ای است؛ به‌نحوی که اگر چک‌های برگشتی و همچنین نسبت چک‌های برگشتی به مبادله‌ای روند کاهشی داشته باشند، دلالت بر بهبود در روند فعالیت‌های اقتصادی دارد. این میزان از چک‌ها به دلایل کسری یا فقدان موجودی برگشت داده شده‌اند. آمارهای گزارش بانک ‌مرکزی نشان می‌دهد در دومین‌ماه زمستان ‌۹۹ در کل کشور بالغ بر ۶۹۶ هزار فقره چک به ارزش حدود ۲۲ هزار میلیارد تومان برگشت داده شده که نسبت به ماه گذشته از نظر تعدادی به میزان ۷/ ۲‌درصد و از نظر مبلغی معادل ۷/ ۸ درصد افزایش داشته است. طبق آمارهای بانک مرکزی در دی ماه سال‌۹۸ تعداد چک‌های برگشتی بالغ بر ۶۷۸ هزار فقره و ارزش کل این چک‌ها بالغ بر ۲۰هزار میلیارد تومان ثبت شده است، بنابراین افزایش ماهانه چک‌های برگشتی نشان‌دهنده این موضوع است که افراد توانایی کمتری برای پاس کردن چک‌های خود داشته‌اند. نکته دیگر اینکه تعداد و ارزش این چک‌های برگشتی به نسبت ماه گذشته افزایشی بوده و در نتیجه میانگین ارزش این چک‌ها افزایش یافته است. براساس آمارهای رسمی در دومین ماه زمستان سال‌۹۹ نسبت به مدت مشابه سال ۹۸ معادل ۲/ ۳ درصد در تعداد چک‌های برگشتی کاهش و به میزان ۴۹ درصد در ارزش این چک‌ها رشد وجود داشته است.

ثبات روند کاهشی سهم چک‌های برگشتی
بررسی تعداد و ارزش چک‌های برگشتی، شاید نتواند تصویر مناسبی از روند بازار ارائه دهد؛ زیرا این احتمال وجود دارد که کاهش چک‌های برگشتی در ماه به ‌دلیل این باشد که در کل، روند چک‌های مبادله شده کاهش یافته باشد، بنابراین باید تحلیل دقیق‌تری از نسبت چک‌های مبادله شده و برگشتی ارائه کرد. بررسی‌ آمارهای رسمی نشان می‌دهد از کل چک‌های مبادله‌شده در بهمن‌ماه به میزان ۱/ ۸ درصد از تعداد و ۲/ ۱۱ درصد از مبلغ برگشت داده شده، درحالی‌که درصد تعداد چک‌های برگشت داده شده در دی ماه به میزان ۸ درصد از تعداد و ۱/ ۱۱ درصد از مبلغ بوده است. این آمارها حاکی از آن است که نسبت چک‌های برگشتی به مبادله‌ای در دومین ماه زمستان نسبت به ماه نخست فصل مذکور همان سال نزدیک به ۱/ ۰ درصد در تعداد و نیز ۱/ ۰ درصد در ارزش کاهش داشته است. همچنین در بهمن‌ماه سال ۹۸ معادل ۴/ ۸ درصد از تعداد و نیز ۵/ ۹ درصد از ارزش کل چک‌های مبادله‌ای، برگشت خورده است. از این رو می‌توان گفت که طبق آمار بانک مرکزی، نسبت چک‌های برگشتی به مبادله‌ای نسبت به ماه قبل وضعیت تقریبا مشابهی را نشان می‌دهد. همچنین نسبت مذکور نسبت به مدت زمان مشابه در سال قبل از لحاظ تعدادی به میزان ۳/ ۰ درصد کاهش ولی به لحاظ ارزشی معادل ۷/ ۱ درصد رشد داشته است. نکته قابل‌ ذکر این است که نسبت تعدادی چک‌های برگشتی به مبادله‌ای در ماه بهمن و پس از دی ماه، کمترین سطح نسبت چک‌های برگشتی به کل چک‌های مبادله‌ای از دی‌ماه سال ۹۸ و قبل از شروع پاندمی‌کرونا بوده است. به بیان دیگر، از میزان کل چک‌های مبادله شده، سطح کمتری از چک‌ها در دومین‌ماه زمستان سال‌۹۹ برگشت خورده است. این مورد، نکته مثبتی در روند سطح مبادلات در نخستین ماه زمستان محسوب می‌شود.

روند نسبت مبلغ چک‌های وصولی و برگشتی به مبادله‌ای
آمارهای رسمی از روند نسبت مبلغ چک‌های وصولی به مبادله‌ای در کل کشور از بهمن ۹۸ تا بهمن‌ ‌۹۹ نشان می‌دهد از بهمن‌ ۹۸ تا فروردین ۹۹ این روند نزولی بود به‌طوری که از ۵/ ۹۰ درصد در بهمن ۹۸ به ۸۰ درصد در فروردین ۹۹ رسید. بعد از نخستین ماه سال ۹۹ روند این نسبت افزایشی شد و تا نخستین ماه تابستان همان سال ادامه داشت. روند مذکور در دو ماه پایانی تابستان با کاهش مواجه شد، به نحوی که در شهریورماه سال‌جاری به ۹/ ۸۹ درصد رسید. در ماه نخست پاییز ۹۹ دوباره این نسبت افزایشی شده به‌طوری که نسبت مبلغ چک‌های وصولی به مبادله‌ای به رقم ۱/ ۹۰ درصد رسید. در دو ماه پایانی پاییز این نسبت به روند نزولی خود ادامه داد اما در نخستین ماه زمستان افزایشی ۴/ ۱ واحد درصدی داشت و به میزان ۹/ ۸۸ درصد رسید. در نهایت در بهمن ۹۹ این نسبت کاهش ۱/ ۰ واحد درصدی داشت. همچنین این آمارها در زمینه روند ماهانه نسبت‌ مبلغ چک‌های برگشتی به مبادله‌ای در کل کشور نشان می‌دهد این نسبت از بهمن‌ سال ۹۸ صعودی شد و این روند تا فروردین ۹۹ ادامه داشت به‌طوری که از ۵/ ۹ درصد در بهمن ۹۸ به ۲۰درصد در فروردین ۹۹ رسید. شاید یکی از دلایل افزایش این نسبت در نخستین ماه سال‌جاری به دلیل شیوع پاندمی کرونا و توقف برخی کسب‌وکارها و کاهش توانایی افراد در پاس کردن چک‌های خود به‌دنبال آن باشد. از اردیبهشت‌ ۹۹ تا تیر ماه همان سال این روند نزولی بود به نحوی که این نسبت از ۳/ ۱۲ درصد در اردیبهشت به ۵/ ۹ درصد در تیر ماه رسید. بعد از تیر در دو ماه پایانی تابستان این روند صعودی بود به‌طوری که در مرداد این نسبت به ۸/ ۹ درصد و در شهریورماه به میزان ۱/ ۱۰ رسید. اما در نخستین ماه پاییز دوباره با کاهشی ۲/ ۰ واحد درصدی روبه‌رو شد. در دو ماه پایانی پاییز این روند صعودی بود. در نخستین ماه زمستان با کاهش ۴/ ۱ واحد درصدی نسبت به آذر این میزان به سطح ۱/ ۱۱ درصد رسید و در نهایت در بهمن‌ماه با افزایش ۱/ ۰ واحد درصدی به سطح ۲/ ۱۱ رسید. نکته قابل ذکر اینکه دو نسبت مبلغ چک‌های وصولی و برگشتی به مبادله‌ای مکمل یکدیگرند و با افزایش هر کدام دیگری کاهش می‌یابد.
منبع: دنیای اقتصاد