امسال نیز همین سناریو تکرار خواهد شد؛ اما با استناد به آمارهای سال ۹۹، به‌نظر می‌رسد راه طولانی برای فتح بازار همسایگان در پیش است. بررسی‌ها نشان می‌دهد با توجه به اعلام مقامات مسوول مبنی‌بر تمرکز بر ۱۷ بازار (۱۵کشور همسایه به‌علاوه چین و هند) اگر چین و هند را از فهرست مورد هدف حذف کنیم، در کارنامه۹۹ صادرات کالاهای ایرانی به کشورهای همسایه، نمرات خوبی ثبت نشده است.
سهم همسایگان از تجارت خارجی ایران در سال ۹۹ اعلام شد. بر اساس آمارهای سازمان توسعه تجارت، ۱۵ کشور همسایه ایران، سهمی نزدیک به ۵۸درصد از کل ارزش صادرات سال ۹۹ را به خود اختصاص می‌دهند. همچنین واردات از همسایگان نیز سهم ارزشی بیش از ۴۱درصد را به ثبت رسانده‌اند. در مجموع صادرات سال ۹۹ به ۱۵ کشور همسایه نسبت به سال ۹۸ با کاهش ۵ درصدی در وزن و افت ۱۳ درصدی در ارزش رو‌به‌رو شده است. این در حالی است که واردات از این کشورها از نظر وزنی ۱۰ درصد و از نظر ارزشی ۲ درصد نسبت به سال ۹۸ رشد داشته است. متولیان تجارت خارجی ایران، در چند سال اخیر، تمرکز بر توسعه تجارت با همسایگان را در دستورکار قرار داده‌اند. امسال نیز همان سناریو تکرار خواهد شد. البته مقامات مسوول بر این باورند که باید نفوذ در بازارهای دیگر را افزایش داد. اما این امر تا حد زیادی منوط به نتیجه مذاکرات برجام و لغو تحریم‌هاست. حال آنکه در صورت تداوم شرایط بین‌المللی کنونی، ۱۵ کشور همسایه همچنان اصلی‌ترین هدف تجارت ایران است. البته بررسی آمارها نشان می‌دهد از این ۱۵ کشور، ایران تنها با ۱۴ کشور روابط تجاری برقرار کرده است. چراکه روابط سیاسی نامساعد با عربستان مانع از برقراری روابط تجاری شده است.

اگرچه پیش از این متولیان تجارت، سهم همسایگان را از بازارهای هدف، ملاک موفقیت یا عدم موفقیت برنامه‌های خود می‌دانستند، اما با استناد به آمارهای سال ۹۹، به نظر می‌رسد راه طولانی برای فتح بازار همسایگان در پیش است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که با توجه به اعلام مقامات مسوول مبنی بر تمرکز بر ۱۷ بازار (۱۵ کشور همسایه به علاوه چین و هند)، اگر چین و هند را از ۱۷ کشور مورد هدف حذف کنیم، رد پای انزوای ایران در تعامل با همسایگان را خواهیم دید.

صادرات به همسایگان
سهم صادرات ایران به همسایگان در سال گذشته رقمی نزدیک به ۵۸ درصد از کل صادرات کشور را به خود اختصاص داده است. صدور کالا به ۱۵ کشور همسایه ایران، با افت ۵ درصدی وزنی و کاهش ۱۳ درصدی ارزشی روبه‌رو بوده است. به‌گونه‌ای که در سال گذشته ۶۷ میلیون و ۸۳۱ هزار تن کالا به ارزش ۲۰ میلیارد و ۲۰۸ میلیون دلار به این ۱۵ کشور صادر شده است.

عراق: از میان ۱۵ کشور همسایه ایران، عراق بزرگ‌ترین مقصد صادراتی کشور محسوب می‌شود. در سال ۹۹ سهم عراق از کل ارزش صادرات ایران به بیش از ۲۱ درصد رسیده است. در سال گذشته ۲۵ میلیون و ۶۷۰ هزار تن کالا به ارزش ۷ میلیارد و ۴۴۸ میلیون دلار به این کشور همسایه صادر شده که از نظر وزنی با رشد ۹ درصدی و از نظر ارزشی با کاهش ۱۱ درصدی روبه‌رو بوده است. البته سال گذشته به دلیل شیوع ویروس کرونا مرزهای مهم ایران با این کشور به مدت چند ماه بسته بود. همچنین مشکلاتی در بحث حمل و نقل نیز ایجاد شده بود و به صورت مقطعی دست‌اندازهایی را برای صادرکنندگان ایرانی ایجاد کرده بود.

امارات: دومین مقصد صادرات ایران از بین همسایگان، امارات است که سهم بیش از ۱۳ درصدی از کل ارزش صادرات را در اختیار دارد. صادرات به این کشور همسایه هم از نظر وزنی و هم از نظر ارزشی نسبت به سال ۹۸ رشد داشته است. بر این اساس، وزن کالاهای صادراتی با افزایش ۲۷ درصدی به ۱۵ میلیون و ۴۳۷ هزار تن رسیده و ارزش کالاهای صادراتی به امارات با رشد ۷ درصدی، ۴ میلیارد و ۶۶۱ میلیون دلار را تجربه کرده است.

ترکیه: سومین مقصد صادراتی ایران از بین ۱۵ کشور همسایه، ترکیه است که سهم بیش از ۷ درصدی از کل صادرات کشور در سال ۹۹ را در اختیار گرفته است. صادرات به این کشور با کاهش ۵۶ درصدی وزنی به ۶ میلیون و ۳۸۲ هزار تن و ارزش کالاهای صادراتی به ترکیه نیز با ۴۲ درصد کاهش، به ۲ میلیارد و ۵۲۶ میلیون دلار رسیده است.

افغانستان: این کشور چهارمین مقصد صادرات ایران در بین کشورهای همسایه است. این کشور در سال ۹۹ سهم بیش از ۵/ ۶ درصدی را از کل ارزش صادرات به خود اختصاص داده است. صادرات به این کشور از نظر وزنی رشد ۱۲ درصدی داشته اما از نظر ارزشی با کاهش یک درصدی نسبت به سال ۹۸ روبه‌رو بوده است. سال گذشته ۷ میلیون و ۲۸ هزار تن کالا به ارزش ۲ میلیارد و ۳۰۶ میلیون دلار از ایران به افغانستان صادر شده است.

پاکستان: پنجمین مقصد صادراتی ایران در بین کشورهای همسایه، پاکستان با سهم ارزشی نزدیک به ۳ درصد از کل صادرات ۹۹ است. صادرات به این کشور در سال ۹۹ هم از نظر ارزشی و هم از نظر وزنی افت داشته است. براساس آمارهای سازمان توسعه تجارت، وزن کالاهای صادراتی ایران به پاکستان، با افت ۴ درصدی روبه‌رو بوده و به ۲ میلیون و ۵۴۸ هزار تن رسیده است. همچنین ارزش کالاهای صادراتی با افت ۳ درصدی نسبت به سال ۹۸ ، یک میلیارد و ۲ میلیون دلار ثبت شده است. البته براساس آنچه از سوی رئیس سازمان توسعه تجارت ایران اعلام شده، در سال جاری مذاکره برای تجارت آزاد با پاکستان ادامه خواهد داشت.

روسیه: این کشور با سهم ۴/ ۱ درصدی از کل ارزش صادرات ۹۹ در جایگاه ششم مقاصد صادراتی در بین کشورهای همسایه قرار گرفته است. صادرات به این کشور هم از نظر وزنی و هم از نظر ارزشی رشد داشته است. وزن کالاهای صادر شده به روسیه در ۹۹ نسبت به سال ۹۸ با رشد ۱۶ درصدی به یک میلیون و ۵۱ هزار تن رسیده و ارزش آن با افزایش ۹ درصدی، رقمی معادل ۵۰۴ میلیون دلار را به ثبت رسانده است.

عمان: هفتمین مقصد صادرات ایران در بین همسایگان، عمان است که سهم ۳/ ۱ درصدی را از کل صادرات سال گذشته به خود اختصاص داده است. صادرات به این کشور با کاهش ۴ درصدی وزنی به یک میلیون و ۹۹۷ هزار تن رسیده و با افت ۱۷ درصدی ارزشی ۴۳۸ میلیون دلار ثبت شده است.

جمهوری آذربایجان: مقصد هشتم صادرات ایران در بین بازارهای هدف، جمهوری آذربایجان است که سهمی معادل ۱/ ۱ درصد از کل ارزش صادرات را در اختیار دارد. صدور کالا به جمهوری آذربایجان با افزایش وزنی ۹ درصدی نسبت به سال ۹۸ روبه‌رو بوده و رقمی معادل ۹۹۷ هزار تن را به ثبت رسانده است. اما ارزش کالاهای صادراتی افت ۱۳ درصدی را تجربه کرده و به ۳۸۳ میلیون دلار رسیده است.

ارمنستان: این کشور نهمین مقصد صادرات ایران در بین همسایگان محسوب می‌شود که سهمی نزدیک به یک درصد از کل ارزش صادرات را به خود اختصاص داده است. صادرات به ارمنستان به لحاظ وزنی افت ۲۲ درصدی و به لحاظ ارزشی کاهش ۱۷ درصدی داشته است. سال گذشته یک میلیون و ۲۴۶ هزار تن کالا به ارزش ۳۰۵ میلیون دلار به این کشور صادر شده است.

قزاقستان: دهمین مقصد صادراتی ایران از بین ۱۵ کشور مذکور، قزاقستان است که سهم این کشور نیم درصد کل ارزش صادرات سال گذشته است. صادرات به قزاقستان هم از نظر وزنی افت ۴۴ درصدی را تجربه کرده و هم از نظر ارزشی با کاهش یک درصدی روبه‌رو شده است. صادرات به قزاقستان در سال ۹۹ ارزشی معادل ۱۶۷ میلیون دلار و وزنی معادل ۳۳۸ هزار تن داشته است.

قطر: سهم قطر نیز از کل ارزش صادرات ایران نیم درصد بوده و در رده یازدهم مقاصد صادراتی از بین کشورهای مورد اشاره قرار گرفته است و از نظر وزنی افت ۲ درصدی و از نظر ارزشی کاهش ۳۰ درصدی را نسبت به سال ۹۸ ثبت کرده است. در سال ۹۹ یک میلیون و ۳۵۷ هزار تن کالا به ارزش ۱۶۷ میلیون دلار به این کشور صادر شده است.

کویت: دوازدهمین مقصد صادراتی ایران در بین کشورهای همسایه نیز کویت است که سهم کمتر از نیم درصد را از کل صادرات ایران در سال ۹۹ در اختیار دارد. این کشور خریدار ۳ میلیون و ۳۷ هزار تن کالا به ارزش ۱۵۵ میلیون دلار بوده که نسبت به سال ۹۸ با افت ارزشی ۱۷ درصد و کاهش وزنی ۱۴ روبه‌رو شده است.

ترکمنستان: این کشور با سهم کمتر از نیم درصد از کل صادرات ایران در جایگاه سیزدهم مقاصد صادراتی در بین کشورهای همسایه قرار دارد. صادرات به ترکمنستان با کاهش وزنی ۳۲ درصدی و افت ارزشی ۵۳ درصدی نسبت به سال گذشته، به ۷۳۳ هزارتن و ۱۳۷ میلیون دلار رسیده است.

بحرین: صادرات به بحرین در سال گذشته ارزشی معادل ۸ میلیون دلار و وزنی معادل ۱۱ هزار تن داشته و سهم ارزشی صادرات به این کشور بسیار ناچیز درصد است. صدور کالا به بحرین از نظر وزنی رشد ۱۱ درصدی داشته اما از نظر ارزشی با افت ۱۴ درصدی روبه‌رو بوده است. بحرین چهاردهمین مقصد صادراتی ایران در بین همسایگان است.

عربستان : آمارها نشان می‌دهد سال گذشته هیچ کالایی به این کشور صادر نشده است.

واردات از همسایگان
سهم ۱۵ کشور همسایه ایران از واردات نیز براساس گزارش سازمان توسعه تجارت، ۴/ ۴۱ درصد است. البته آمارها نشان می‌دهد واردات ایران از این کشورها در سال ۹۹ نسبت به سال ۹۸ با افزایش وزنی ۱۰ درصدی و رشد ارزشی ۲ درصدی روبه‌رو بوده است. بنابراین در سال گذشته ۱۴ میلیون و ۶۹۴ هزار تن کالا به ارزش ۱۶ میلیارد و ۹۹ میلیون دلار از ۱۵ کشور همسایه به ایران صادر شده است.

امارات: در بین همسایگان ایران، بیشترین ارزش واردات مربوط به امارات است. این کشور نخستین مبدا واردات کالا به ایران در بین کشورهای همسایه است که سهم بیش از ۲۵ درصدی را از کل ارزش واردات کشور در سال ۹۹ دارد. واردات از امارات با رشد وزنی ۳۳ درصد به ۵ میلیون و ۱۳۶ هزار تن رسیده است. همچنین با افزایش ۱۱ درصدی ارزش کالاهای وارداتی، ارزش واردات از این کشور ۹ میلیارد و ۷۵۶ میلیون دلار ثبت شده است.

ترکیه: دومین مبدا واردات ایران در بین کشورهای همسایه، ترکیه است که سهم بیش از ۱۱ درصدی را از کل ارزش واردات سال گذشته به خود اختصاص داده است. واردات از این کشور با افت وزنی ۱۴ درصدی و کاهش ارزشی ۱۱ درصدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته روبه‌رو بوده است. سال گذشته ۴ میلیون و ۸۶۲ هزار تن کالا به ارزش ۴ میلیارد و ۳۹۷ میلیون دلار از این کشور به ایران وارد شده است.

روسیه: سومین کشور طرف معامله ایران در بین کشورهای همسایه، روسیه با سهم ارزشی نزدیک به ۳ درصدی است. حجم کالاهای وارد شده از این کشور ۲ میلیون و ۹۳۳ هزار تن بوده که رشد نزدیک به ۵/ ۰ درصدی را نسبت به سال ۹۸ تجربه کرده است. همچنین ارزش این میزان کالا به یک میلیارد و ۳۰ میلیون دلار می‌رسد که نسبت به سال ۹۸ افت ۱۰ درصدی داشته است.

عمان: این کشور با سهم ارزشی بیش از یک درصدی از کل ارزش واردات سال گذشته، در جایگاه چهارم مبادی وارداتی ایران در بین ۱۵ کشور همسایه قرار گرفته است. واردات از این کشور از نظر وزنی با افزایش ۱۰۴۵ درصدی روبه‌رو بوده و به یک میلیون و ۲۸۰ هزار تن رسیده است. همچنین ارزش واردات از این کشور با رشد ۱۶۰ درصدی، ۴۳۴ میلیون دلار ثبت شده است.

پاکستان: سهم ارزشی ۵/ ۰ درصدی پاکستان از کل ارزش واردات سال گذشته، این کشور را به پنجمین مبدا کالاهای وارداتی ایران در بین کشورهای همسایه تبدیل کرده است. وزن کالاهای واردشده از پاکستان کاهش ۵۲ درصدی را نسبت به سال ۹۸ ثبت کرده و ارزش این کالاها افت ۵۶ درصدی را رقم زده است. در سال گذشته ۱۷۵ هزار تن کالا به ارزش ۱۷۷ میلیون دلار از پاکستان به ایران وارد شده است.

عراق: سهم واردات از عراق نیز کمتر از ۵/ ۰ درصد از کل ارزش واردات سال ۹۹ است. در سال گذشته ۱۰۳ هزار تن کالا به ارزش ۱۳۴ میلیون دلار از این کشور به ایران وارد شده است که از نظر وزنی افت ۲۵ درصدی داشته و از نظر ارزشی با رشد ۲ درصدی نسبت به سال ۹۸ روبه‌رو بوده است.

جمهوری آذربایجان: این کشور با سهم کمتر از ۵/ ۰ درصد در رده هفتم مبادی وارداتی ایران از بین ۱۵ کشور همسایه قرار دارد. واردات از این کشور در سال ۹۹ وزنی معادل ۲۸ هزار تن و ارزشی معادل ۷۶ میلیون دلار دارد. واردات از جمهوری آذربایجان افت ۱۷ درصدی وزنی و رشد ۳۱۶ درصدی ارزشی را نسبت به سال ۹۸ تجربه کرده است.

قزاقستان: این کشور سهم ۱/ ۰ درصدی را از کل ارزش واردات ایران در سال گذشته در اختیار دارد و در رده هشتم مبادی وارداتی ایران در بین کشورهای همسایه قرار گرفته است. واردات از قزاقستان ۶۵ درصد از نظر وزنی و ۶۴ درصد از نظر ارزشی کاهش یافته است. کالاهای واردشده از این کشور در سال گذشته وزنی معادل ۹۰ هزار تن و ارزشی معادل ۳۷ میلیون دلار را ثبت کرده‌اند.

ترکمنستان: سهم ترکمنستان از کل ارزش واردات ایران در سال گذشته ۱/ ۰ درصد است. این کشور در بین ۱۵ کشور همسایه، نهمین مبدأ وارداتی ایران محسوب می‌شود که واردات از آن رشد وزنی ۶۰ درصد و افت ارزشی ۶ درصدی را تجربه کرده است. بر این اساس، واردات از ترکمنستان وزنی معادل ۶۵هزار تن و ارزشی معادل ۲۰ میلیون دلار را ثبت کرده است.

ارمنستان: این کشور در جایگاه دهم مبادی وارداتی ایران در بین کشورهای همسایه قرار گرفته و سهم آن از کل ارزش واردات به ۰۴/ ۰ درصد می‌رسد. واردات از ارمنستان از نظر وزنی و ارزشی به ترتیب با کاهش ۵۶ درصدی و ۵۷ درصدی روبه‌رو بوده است. در سال گذشته ۷ هزار تن کالا به ارزش ۱۷ میلیون دلار از این کشور به ایران وارد شده است.

قطر: سهم ۰۲/ ۰ درصدی ارزش واردات از قطر این کشور را در رده یازدهم مبادی وارداتی ایران در بین همسایگان قرار داده است. واردات از قطر با کاهش ۶۰ درصدی وزنی به هزار تن رسیده و افت ۳۵ درصدی ارزش کالاهای وارد شده، رقمی معادل ۸ میلیون دلار را به ثبت رسانده است.

کویت: سهم کویت از کل ارزش واردات سال گذشته ۰۲/ ۰ درصد است. واردات از این کشور که دوازدهمین مبدا واردات ۹۹ ایران در بین کشورهای همسایه است، با رشد وزنی و ارزشی ۱۰۸ و ۳۷ درصد نسبت به سال ۹۸ روبه‌رو شده است. میزان کالاهای وارد شده از کویت در سال گذشته ۵ هزار تن و ارزش آن ۷ میلیون دلار بوده است.

افغانستان: واردات کالا از افغانستان با افت ۱۲ درصدی در وزن و کاهش ۴۶ درصدی در ارزش روبه‌رو بوده است. این کشور که سیزدهمین مبدا وارداتی ایران در بین کشورهای همسایه است، سهمی معادل ۰۱/ ۰ درصد از کل ارزش واردات سال ۹۹ را در اختیار دارد. افغانستان در سال گذشته ۷ هزار تن کالا به ارزش ۴ میلیون دلار به ایران صادر کرده است.

بحرین: چهاردهمین کشور طرف معامله ایران در بین کشورهای همسایه بحرین است که سهم ناچیزی از واردات ایران در سال گذشته را به خود اختصاص داده است. این کشور با صادرات ۱۰۰ تن کالا به ارزش یک میلیون دلار به ایران، در قعر جدول قرار دارد. واردات از بحرین از نظر وزنی رشد ۱۸ درصدی داشته اما از نظر ارزشی با افت ۵۰درصدی روبه‌رو بوده است.

عربستان: براساس آمار ارائه‌شده، سال گذشته هیچ کالایی از عربستان به ایران وارد نشده است.

منبع: دنیای اقتصاد