موافقت‌نامه تجارت آزاد اگرچه مبنایی برای افزایش حجم تجارت و همکاری‌های وسیع‌تر است، اما رفع مشکلات مبادلات مالی به واسطه تحریم‌های بین‌المللی، تسریع در گام‌های حقوقی و قانونی مذاکرات با اتحادیه اوراسیا و حل چالش ایران در عضویت در سازمان تجارت جهانی ضروری است.
خروجی نشست مجمع اقتصادی بین‌المللی سن پترزبورگ که با حضور نمایندگان ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا برگزار شد؛ نشان می‌دهد که اگرچه افزایش تعاملات اقتصادی منطقه‌ای در قالب انعقاد تجارت آزاد بین ایران و این اتحادیه مورد تاکید طرفین بود، اما مسیر ایران برای ورود به تجارت آزاد پردست‌انداز است. آبان ۱۳۹۸ بود که موافقت‌نامه موقت تشکیل منطقه تجارت آزاد بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا امضا شد. این موافقت‌نامه شامل کاهش تعرفه‌های ۸۶۰ قلم کالا بین طرفین بود که امروز بعد از حدود ۲ سال از انجام تعاملات برمبنای این موافقت‌نامه و مذاکرات مقامات ایران با رهبران این اتحادیه طرفین بر تسریع فرآیند انعقاد تجارت آزاد تاکید کردند. با امضای این موافقت‌نامه تمامی ۸۶۰ قلم کالا به استثنای لیست منفی شامل تعرفه صفر درصد خواهند شد. به این ترتیب موانع تعرفه‌ای تجارت فی‌مابین رفع خواهد شد و تجارت بین ایران و پنج کشور عضو اتحادیه تسهیل می‌شود. البته از حدود یک ماه پیش به‌دنبال تعدیل دریافت‌کنندگان تعرفه‌های ترجیحی از سوی اتحادیه اوراسیا، رقبای ایران نیز حذف شدند و فرصت طلایی برای ایران فراهم شده است. با این حال، چالش‌های پیش‌روی گسترش این تعاملات بر اساس اظهارات مقامات ایران و اوراسیا فراتر از مباحث تعرفه‌ای است. مقامات ایرانی سرعت‌گیرهای پیش‌رو را زمان‌بربودن فرآیند تصویب قوانین توسط مجلس‌های طرفین، مشکلات ناشی از تحریم‌های گسترده از جمله تحریم‌های بانکی، حمل‌ونقل و لجستیک (ترانزیتی و دریایی) مطرح کردند. در مقابل طرف اوراسیایی نبود زیرساخت‌های لازم در حوزه‌های مالی و تجاری و نبود رویه‌های تجاری صحیح در ایران را بخشی از چالش‌ها خواندند. آنها عدم‌عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی را مانع دیگر مطرح کردند. با وجود همه این چالش‌ها در سن پترزبورگ طرفین در مجمع و سپس در نشست‌های مشترک بر توسعه تعاملات تاکید کردند. طرف ایرانی خواهان امضای تجارت آزاد بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا پیش از آبان ۱۴۰۱ شد. موضوعی که مقامات اوراسیا نیز با آنها موافقت کردند. در این نشست‌ها حاضرین درخصوص چالش‌های پیش روی گسترش این تعاملات نیز صحبت کردند. حل چالش‌ها، کلید تجارت آزاد با اوراسیا است.

تسریع فرآیند انعقاد تجارت آزاد
در حاشیه مجمع اقتصادی بین‌المللی سن پترزبورگ، رئیس‌کل سازمان توسعه تجارت ایران با وزیر تجارت اوراسیا دیدار کرد. در این دیدار رئیس‌کل سازمان توسعه تجارت ایران بر تسریع فرآیند انعقاد تجارت آزاد تاکید کرد و استفاده بهینه از زمان باقی‌مانده تا آبان ۱۴۰۱ برای جایگزینی موافقت‌نامه تجارت آزاد با موافقت‌نامه موقت کنونی را ضروری توصیف کرد. به گزارش سازمان توسعه تجارت ایران، زادبوم افزود: سازمان توسعه تجارت ایران پیش از این آمادگی خود را برای آغاز مذاکرات به سران اتحادیه اعلام کرده است و در این راستا نیز از طرف اوراسیایی دعوت کرده تا در حاشیه نمایشگاه تخصصی اوراسیا در تیرماه سال‌جاری در تهران، نخستین نشست حضوری مذاکرات برگزار شود.

در ادامه این دیدار، اسلپنف نیز ضمن تاکید بر تسریع فرآیند انعقاد تجارت آزاد، از افزایش حجم تجارت اتحادیه اوراسیا با ایران در چهار ماهه نخست سال‌جاری میلادی خبر داد و گفت: با توجه به شیوع ویروس کرونا و تاثیر قابل‌توجه آن بر تجارت دنیا، این آمار امیدوار‌کننده است. وی نگاه اوراسیا به ایران را نگاهی راهبردی توصیف کرد و افزود: اوراسیا با جدیت علاقه‌مند پیگیری و انعقاد توافق‌نامه جدید با ایران است تا طرفین علاوه‌بر بخش تجارت درخصوص سرمایه‌گذاری و دیگر زمینه‌ها نیز با یکدیگر همکاری نزدیک‌تری داشته باشند.

۱۶ ماه فرصت
در سن پترزبورگ وزیر نیرو و معاون وزیر صمت ایران با دبیرکل اتحادیه اقتصادی اوراسیا نیز دیدار کردند. معاون وزیر صمت ایران در این دیدار با اشاره به ملاقات مثبت و سازنده خود با وزیر تجارت اوراسیا اظهار کرد: در زمینه تسهیل تبادلات مالی، بانک مرکزی ایران ضمن برگزاری جلسات متعدد، پیشنهادهای خود را ارائه کرده و مقرر شد بانک‌های مرکزی طرف اوراسیا نیز به این پیشنهادها پاسخ دهند. در این دیدار، رضا اردکانیان، وزیر نیرو با اشاره به صدور دستور آغاز مذاکرات با ایران از سوی اتحادیه اقتصادی اوراسیا در دسامبر گذشته بیان کرد: ایران از آبان ماه سال ۹۹ آمادگی خود را برای مذاکرات اعلام کرده و با توجه به زمان‌بر بودن فرآیند تصویب توسط مجلس‌های طرفین، لازم است ظرف ۱۶ ماه آینده گام‌های حقوقی و قانونی مذاکرات به‌صورت جدی پیگیری شود. دبیرکل اتحادیه نیز ضمن اشاره به افزایش۲۰ درصدی حجم مبادلات تجاری دوجانبه با ایران از اجرای موافقت‌نامه تجارت آزاد استقبال کرد. او همچنین از ایران خواست برای پیشبرد و بهره‌برداری بهتر از موافقت‌نامه زیرساخت‌های لازم در حوزه‌های مالی و تجاری ایجاد و رویه‌های تجاری خود را نیز اصلاح کند. در این نشست، مقدمات مذاکرات برای انعقاد موافقت‌نامه بین دو طرف فراهم و قرار شد جدول زمان‌بندی برای شروع مذاکرات تعیین شود. در ضمن توافق شد که اتحادیه اقتصادی اوراسیا جدول زمان‌بندی انجام مذاکرات طرفین برای انعقاد موافقت‌نامه آزاد را در اختیار طرف ایران قرار دهد. در این دیدار همچنین مقرر شد در مرحله نخست سه دور و در مرحله بعد ماهانه یک دور مذاکره تا پایان سال‌جاری میلادی به‌صورت مشترک انجام شود.

آینده تجارت ایران و اوراسیا
معاون وزیر و رئیس‌کل سازمان توسعه تجارت ایران در مجمع اقتصادی بین‌المللی سن پترزبورگ در سخنرانی خود در پنل «ایران، اتحادیه اقتصادی اوراسیا، هند و آذربایجان، همکاری منطقه‌ای در دوره پس از کرونا» اعلام کرد: بررسی آمارها در تجارت میان ایران و اوراسیا در کمتر از دو سال پس از انعقاد موافقت‌نامه موقت تشکیل منطقه آزاد تجاری، نویدبخش آینده‌ای روشن برای تعاملات تجاری ایران و اوراسیاست. اگرچه از دید زادبوم بالا بودن عوارض حمل‌و‌نقل، اختلافات در حوزه‌های ترانزیت و حمل‌و‌نقل بین کشورهای منطقه، بی‌نظمی در حرکت کشتی‌ها بخشی از موانع پیش‌روی گسترش مبادلات است. زادبوم همچنین درباره تحریم علیه ایران نیز سخن گفت. او با اشاره به اینکه در جنگ میان کشورها هزاران صفحه قواعد بین‌المللی برای رعایت حقوق انسان‌ها تنظیم می‌شود، افزود: متاسفانه در جنگ تحریم هیچ قاعده‌ای در نظر گرفته نشده است. اکنون که تحریم به‌عنوان ابزاری برای سوءاستفاده قرار گرفته، بهتر است بین کشورها قواعدی تنظیم شود تا حقوق انسان‌ها در دوران تحریم تا جای ممکن رعایت شود و تبدیل به جنگی اقتصادی نشود که بدون هیچ قاعده‌ای حقوق افراد و فعالان اقتصادی را مورد حمله قرار می‌دهد. رئیس‌کل سازمان توسعه تجارت ایران در ادامه گفت: صادرات ایران به اوراسیا در سال ۲۰۲۰ به رقم یک میلیارد و ۲۳۷ میلیون دلار رسیده که نسبت به سال گذشته رشد ۵۰ درصدی نشان می‌دهد؛ همچنین در مجموع حجم تجارت فی‌مابین در سال ۲۰۲۰ به حدود ۲ میلیارد و ۸۰۰ میلیون دلار رسیده که بیانگر رشد ۱۸ درصدی نسبت به سال ۲۰۱۹ است که این میزان رشد به‌رغم کاهش ۱۴ درصدی تجارت دنیا به‌خاطر شیوع کرونا نشان از اثربخشی همگرایی ایران و اوراسیا دارد. زادبوم تاکید کرد: این میزان رشد پس از انعقاد موافقت‌نامه موقت تجارت آزاد بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا از ۲۷ اکتبر ۲۰۱۹ (۵ آبان ۹۸) و با وجود شیوع ویروس کرونا و با در نظر گرفتن اثر آن بر کاهش در تجارت جهانی، نویدبخش آینده‌ای روشن برای ارتقای سطح تجارت فی‌مابین و به‌ویژه پس از انعقاد موافقت‌نامه تجارت آزاد در آینده نزدیک است. او با تاکید بر وجود ظرفیت بالا برای افزایش حجم تجارت در سال‌های آتی افزود: بر اساس آمارها، هنوز طرفین تا رسیدن به حجم تجارت قابل قبول فاصله زیادی دارند، آنچنان که سهم تجارت فی‌مابین ایران و اوراسیا تنها ۳/ ۰ درصد کل تجارت اوراسیا با جهان و سهم اتحادیه اقتصادی اوراسیا از تجارت ایران با جهان نیز فقط ۲ درصد است. معاون وزیر و رئیس‌کل سازمان توسعه تجارت ایران گفت: با توجه به در پیش‌ بودن انعقاد موافقت‌نامه تجارت ترجیحی با جمهوری آذربایجان و موافقت‌نامه تجارت آزاد با اتحادیه اقتصادی اوراسیا، مسیر حمل‌و‌نقل و ترانزیتی جمهوری آذربایجان برای ایران از اهمیت شایانی برخوردار است، از این رو، هماهنگی‌های سه‌جانبه بین ایران و جمهوری آذربایجان و اتحادیه اوراسیا ضروری است.

منبع: دنیای اقتصاد