اگرچه صندوق ضمانت صادرات ایران سال‌هاست در این عرصه ایفای نقش کرده است، اما براساس اظهارات مسوولان این صندوق، همچنان میزان استقبال صادرکنندگان از امکانات صندوق ضمانت صادرات کم است. به گونه‌ای که گفته می‌شود سطح استفاده SME‌ها از خدمات صندوق ضمانت صادرات کمتر از ۱۰ درصد است.
اما صادرکنندگان نیز در این خصوص گلایه‌هایی را مطرح می‌کنند. به گفته آنها، عدم استقبال فعالان اقتصادی به مواردی همچون «طولانی بودن فرآیند آزادسازی وثایق»، «وجود قوانین و بوروکراسی پیچیده»، «پایین بودن سطح تسهیلاتی که صندوق برای صادرکنندگان قائل می‌شود» و «زمان‌بر بودن پروسه اعتبارسنجی مشتریان» برمی‌گردد. در عین حال عملکرد صندوق ضمانت صادرات ایران نشان می‌دهد بالاترین میزان پوشش ریسک صندوق از سال۸۸ تا ۹۹، مربوط به سال گذشته (۱۳۹۹) بوده که به نوعی رکوردشکنی در میزان پوشش ریسک صادرات محسوب می‌شود. جدیدترین اطلاعات حاکی از این است که در سال‌جاری ارائه حداقل ۵/ ۳ میلیارد دلار تسهیلات بیمه‌ای و ضمانت‌نامه صادراتی در دستورکار قرار گرفته است.

جزئیات برنامه‌ها برای توسعه صادرات
یکی از برنامه‌هایی که در سال‌جاری در دستور کار قرار گرفته افزایش ضریب پوشش صادرات است. آمارهای سال ۹۹ نشان می‌دهد ضریب پوشش صادرات (سهم پوشش صندوق از صادرات غیرنفتی) به ۱۰درصد رسید. براساس این برنامه حداقل ۵/ ۳ میلیارد دلار تسهیلات بیمه‌ای و ضمانت‌نامه صادراتی به صادرکنندگان و نظام بانکی به منظور توسعه موثر صادرات و تامین امنیت مالی صادرکنندگان به کشورهای هدف (۱۵ کشور همسایه+اوراسیا+هند و چین) ارائه می‌شود. این تسهیلات از طریق صدور «بیمه‌های اعتبار صادراتی کوتاه‌مدت جهت ایمن‌سازی صادرات»، «بیمه‌های خدمات فنی و مهندسی و سرمایه‌گذاری جهت مقابله با ریسک‌های سیاسی و تجاری ناشی از تحریم»،‌ «ضمانت‌نامه‌های اعتباری برای تسهیل دسترسی صادرکنندگان و تولیدکنندگان به سرمایه در گردش مورد نیاز» و «توسعه چتر حمایتی صندوق بر صادرکنندگان کوچک و متوسط و دانش‌بنیان» در اختیار جامعه هدف قرار خواهد گرفت. «نقش‌آفرینی بین‌المللی، کمک به مقابله با تحریم و تنظیم دیپلماسی اقتصادی» دومین برنامه برای سال ۱۴۰۰ است. این برنامه از طریق «کمک به بهبود درجه ریسک کشوری ایران در همکاری با سازمان‌های بین‌المللی مرتبط از جمله OECD»، «تسهیل سیاست پوششی صندوق در قبال کشورهای همسایه و هدف صادراتی کشور» و «توسعه همکاری استراتژیک با صندوق‌های ضمانت صادرات دنیا در جهت جایگزینی خدمات بانکی مورد نیاز صادرکنندگان در شرایط تحریم» پیگیری می‌شود. افزایش رضایتمندی صادرکنندگان نیز به‌عنوان سومین برنامه مطرح شده است. متولیان براساس این برنامه، «طراحی خدمات و محصولات سفارشی بیمه‌ای و تضمینی متناسب با نیاز روز صادرکنندگان»،‌ «ارتباط مداوم و بی‌واسطه با صادرکنندگان و اخذ نظرات آنها برای بهبود عملکرد صندوق» و «ارائه خدمات الکترونیک برای تسهیل و دسترسی صادرکنندگان به خدمات صندوق» را مورد تاکید قرار داده‌اند. همچنین در راستای فرهنگ‌سازی و ترویج بیمه اعتبار، ارائه آموزش‌های لازم استفاده از خدمات بیمه‌ای و تضمینی و سایر ابزارهای جدید صندوق به منظور توسعه صادرات امن برای کلیه تولیدکنندگان صادرات‌محور، صادرکنندگان و تشکل‌های صادراتی و سیستم بانکی نیز در دستور کار قرار دارد.

۶ خدمت صندوق
صندوق ضمانت صادرات ایران در مجموع ۶ خدمت را به صادرکنندگان ارائه می‌کند. نخست آنکه برای کالاها و خدمات ایرانی مزیت ایجاد می‌کند. با پوشش بیمه‌ای صندوق، صادرکننده ایرانی می‌تواند امکان فروش مدت‌دار کالا و خدمات خود را برای خریدار خارجی فراهم کند. صندوق، صادرکننده را در مقابل ریسک قصور و عدم بازپرداخت طرف خارجی ناشی از ریسک‌های سیاسی و تجاری محافظت می‌کند. دوم آنکه صادرکنندگان به تامین مالی ارزان‌قیمت صادراتی دسترسی آسان‌تری خواهند داشت. به گونه‌ای که با ضمانت‌نامه‌های اعتباری صندوق، سیستم بانکی با ۲ درصد تخفیف در نرخ سود، صادرکننده را تامین مالی می‌کند.

سوم آنکه ضمانت‌نامه‌های لازم برای مناقصات خارج از کشور نیز از سوی این صندوق صادر می‌شود. به‌عبارتی، در شرایط تحریم، صندوق به‌عنوان جایگزین سیستم بانکی، ضمانت‌نامه‌های لازم را برای ورود پیمانکاران ایرانی به مناقصات خارجی صادر می‌کند. چهارمین خدمت نیز شامل «بیمه مطالبات مدت‌دار صادرکنندگان و تبدیل آن به نقدینگی» است که براساس آن، با کمک صندوق، صادرکننده ایرانی مطالبات مدت‌دار خود از خریداران خارجی را بیمه کرده و با تنزیل از طریق سیستم بانکی به نقدینگی تبدیل می‌کند.

«سرمایه‌گذاری صادراتی در خارج از کشور» به‌عنوان پنجمین خدمت مطرح شده، به گونه‌ای که پوشش ریسک‌های سیاسی این‌گونه سرمایه‌گذاری‌ها که دارای منافع صادراتی برای کشور باشد، توسط صندوق بیمه می‌شود. «شناخت بازارها و مشتریان خارجی» ششمین خدمت است. ارزیابی ریسک و اعتبارسنجی خریداران خارجی کالا و خدمات ایرانی (شامل دولت‌ها، بخش عمومی، سیستم بانکی یا بخش خصوصی خارجی) تخصص صندوق است. دسترسی به بانک‌های اطلاعاتی اعتباری ۳۰۰ میلیون شرکت خارجی در سراسر دنیا، ظرفیت صندوق برای ارائه خدمات مشاوره‌ای برای یافتن طرف‌های تجاری معتبر است.

نگاهی به عملکرد صندوق ضمانت صادرات نشان می‌دهد حجم کلی پوشش‌های ریسک صندوق ضمانت صادرات ایران از طریق صدور بیمه‌نامه و ضمانت‌نامه اعتباری در سال ۹۹ معادل ۳.۵۶۳ میلیون دلار بوده که رشد ۳۵ درصدی را نسبت به سال ۹۸ تجربه کرده است. علاوه‌بر این صندوق ضمانت صادرات ایران در سال ۹۹ درخصوص میزان پوشش ریسک صادراتی، رکورد‌شکنی کرده است. پیش از آن، بالاترین میزان پوشش ریسک صندوق مربوط به سال ۸۸ (با ثبت رقم ۳.۱۵۹ میلیون دلار) بوده است. علاوه‌بر این، ضریب پوشش صادرات در ۱۲ ماهه سال ۹۹ به ۱۰ درصد رسیده است.

نسخه متولیان برای ایمن‌سازی صادرات در حالی ارائه شده که صادرکنندگان در کنار چالش‌هایی که به‌واسطه تحریم‌ها پیش پای آنها قرار گرفته، خواستار کاهش بوروکراسی‌های داخلی‌اند. به اعتقاد فعالان حوزه تجارت، وقتی برای صادرات کشور نگاه کلان وجود نداشته باشد و برنامه‌ریزی‌ها در این بخش به صورت روزانه تغییر می‌یابد، نباید انتظار توسعه صادرات داشت. در واقع تا زمانی که فرهنگ و رویکرد صادرات‌گرا در ایران شکل نگیرد، تحولی رخ نخواهد داد. این رویکرد که سیاست‌های صادراتی با توجیه تنظیم بازار داخلی مرتبا تغییر کند، یک چالش جدی در مسیر صادرات است.
منبع: دنیای اقتصاد