«صنایع معدنی‌فلزی»، «میوه‌وتره‌بار»، «خشکبار» و «محصولات پلیمری» نیز در رده دوم تا پنجم قرار گرفته‌اند. نکته قابل‌توجه آمار این است که ۲۰ قلم کالای نخست صادراتی سهم ۴۳درصدی از کل ارزش صادرات دارد که علامت هشداردهنده برای اقتصاد ایران است. تنوع پایین کالاهای صادراتی و محدودیت بازارهای هدف، به جریان تجارت آسیب خواهد زد.
ارزآوران پیشتاز بهار ۱۴۰۰ معرفی شدند. ارزیابی ۲۶گروه کالایی نشان از صدرنشینی بخش پتروشیمی و میعانات گازی در صادرات فصل نخست امسال دارد. در عین حال، در بین سایر گروه‌های کالایی، پس از پتروشیمی و میعانات گازی، بیشترین ارزش صادرات متعلق به صنایع معدنی فلزی است. پس از آن، میوه و تره‌بار، خشکبار و محصولات پلیمری قرار گرفته‌اند. در گزارشی که از سوی سازمان توسعه تجارت تهیه شده، ۲۰ کالای عمده صادراتی نیز معرفی شده است.

بررسی میزان صادرات این کالاها نشان می‌دهد به جز یک کالا، بقیه در بهار ۱۴۰۰ با رشد ارزشی صادرات روبه‌رو شده‌اند. «پلی‌اتیلن گرید فیلم» در میان ۲۰ کالای اول بالاترین ارزش صادراتی را به خود اختصاص داده است. اما نکته قابل‌توجه آمار این است که ۲۰ قلم کالای نخست صادراتی سهم ۴۳ درصدی از کل ارزش صادرات بهار ۱۴۰۰ را از آن خود کرده است که علامت هشداردهنده برای اقتصاد ایران است. تنوع پایین کالاهای صادراتی در کنار محدودیت بازارهای هدف، چالشی است که با هر اتفاقی در جریان تجارت، به اقتصاد کشور آسیب خواهد زد.

اقلام صادراتی ایران در سال‌های گذشته نیز بیشتر متمرکز بر محصولات پتروشیمی و البته میعانات گازی بوده است. در بهار امسال ۲۹میلیون و ۹۶۸هزار تن کالا به ارزش ۱۰میلیارد و ۶۸۸میلیون دلار کالا صادر شده که نسبت به مدت مشابه در سال گذشته به لحاظ ارزشی ۶۹درصد و به لحاظ وزنی ۳۸درصد رشد داشته است. در این میان، نیمی از ارزش سبد کالایی صادراتی ایران در اختیار پتروشیمی‌ها‌(که مواد اولیه کارخانه‌ها و کالاهای واسطه‌ای تولید هستند) است. ایران در شاخص تمرکز صادرات نیز نمره بالایی دارد. شاخص تمرکز صادرات، بیانگر میزان تمرکز و نحوه توزیع اقلام صادراتی یک اقتصاد است.

چنانچه سهم بالایی از صادرات کالایی یک کشور به تعداد محدودی از اقلام تخصیص داده شود، در این صورت تمرکز صادرات آن کشور بالاست. در این میان، با توجه به برنامه دولت سیزدهم مبنی بر دو برابر کردن صادرات غیرنفتی تا سال ۱۴۰۴ (افزایش صادرات از حدود ۳۵میلیارد دلار در سال به بیش از ۷۰میلیارد دلار)‌ به نظر می‌رسد بهترین گزینه حمایت از صنایع پایین دستی است تا بتوان با تنوع کالایی بالا و ارزش افزوده بالاتر، سبد صادراتی را متنوع کرد.

پتروشیمی و میعانات گازی
صادرات پتروشیمی و میعانات گازی توانسته در فصل بهار ۱۴۰۰ بیشترین ارزش را در بین بخش‌های عمده صادراتی به خود اختصاص دهد. بخشی که ارزش صادرات آن نسبت به مدت مشابه سال گذشته نزدیک به ۶۴ درصد رشد داشته و به ۵ میلیارد و ۴۹۹ میلیون دلار رسیده است. وزن صادرات این بخش نیز با رشد ۴۲ درصدی ۱۵میلیون و ۷۳۷ هزار تن ثبت شده است.

معدن و صنایع معدنی
بخش معدن و صنایع معدنی در رتبه دوم از نظر ارزش صادراتی قرار گرفته و نسبت به مدت مشابه سال گذشته رشد ۱۷۳ درصدی را تجربه کرده است. ارزش صادرات در این بخش ۲ میلیارد و ۹۸۲ میلیون دلار است. وزن صادرات این بخش نیز با رشد ۳۸ درصدی به ۱۰ میلیون و ۹۲۵ هزار تن در سه ماه نخست امسال رسیده است. این بخش به تفکیک در ۶ گروه کالایی صادرات دارد. آمار صادرات فصل بهار ۱۴۰۰ در گروه کالایی معدن و صنایع معدنی نشان می‌دهد بیشترین صادرات در گروه «صنایع معدنی فلزی» با ارزش ۲ میلیارد و ۶۰۵ میلیون دلار صورت گرفته که نسبت به مدت مشابه سال گذشته رشد ۲۱۴ درصدی داشته است. «صنایع معدنی غیرفلزی»، «سایر صنایع معدنی فلزی»، «سایر صنایع معدنی غیرفلزی»، «سایر معادن غیرفلزی» و «سایر مواد معدنی فلزی» در رده‌های بعدی قرار دارند.

کشاورزی و صنایع غذایی
سومین بخش ارزآور در فصل بهار ۱۴۰۰ نیز کشاورزی و صنایع غذایی است. این بخش در سه ماه نخست امسال صادراتی به ارزش یک میلیارد و ۲۲۴ میلیون دلار داشته که نسبت به مدت مشابه سال گذشته یک درصد افت داشته است. همچنین وزن کالاهای این بخش با ۱۷ درصد رشد نسبت به مدت مشابه سال قبل به ۲ میلیون و ۴۰۶ هزار تن رسیده است. صادرات در بخش کشاورزی در ۷ گروه کالایی صورت می‌گیرد. در فصل نخست ۱۴۰۰ تنها ۲ گروه کالایی در این بخش با رشد صادرات روبه‌رو بوده‌اند و ۵ گروه دیگر افت ارزشی را نسبت به مدت مشابه سال گذشته تجربه کرده‌اند. بیشترین ارزش صادرات در این بخش مربوط به «میوه و تره‌بار» است که در سه ماهه امسال با رشد ۱۲ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل به ۴۸۷ میلیون دلار رسیده است.

دومین گروه کالایی پیشتاز این بخش به لحاظ ارزشی «خشکبار» است که در فصل بهار، صادراتی معادل ۳۱۹ میلیون دلار ثبت کرده و نسبت به مدت مشابه سال گذشته رشد ۲۸ درصدی داشته است. رتبه سوم هم در اختیار «صنایع تبدیلی» است که با افت ۱۰ درصدی، ارزش صادراتش به ۱۴۲ میلیون دلار رسیده است. «محصولات لبنی» با صادرات ۸۸ میلیون دلاری و افت ارزشی ۱۹ درصدی در جایگاه چهارم، «شیرینی و شکلات و فرآورده‌های غلات» با صادرات ۷۹ میلیون دلاری و افت ارزش ۲۲ درصدی در جایگاه پنجم، «محصولات حیوانی و صنایع وابسته» با صادرات ۶۰ میلیون دلاری و افت ارزش ۵۰ درصدی در جایگاه ششم و «گل و گیاه دارویی، خوراکی، زینتی و صنعتی» با صادرات ۴۹ میلیون دلاری و افت ارزش ۲۵ درصدی در جایگاه هفتم قرار گرفته است.

صنعت
چهارمین بخش صادراتی به لحاظ ارزشی، بخش صنعت است که کلیه صنایع تولیدی را شامل می‌شود. در سه ماه نخست امسال، ۸۹۵ هزار تن کالای صنعتی به ارزش ۹۵۰ میلیون دلار صادر شده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته از نظر ارزشی رشد ۵۰ درصدی و از نظر وزنی افزایش یک درصدی داشته است. البته روایتی دیگر نیز از صادرات صنعت وجود دارد که نشان می‌دهد ارزش صدور کالاهای صنعتی در بهار ۱۴۰۰ به ۹۶۲ میلیون دلار می‌رسد و وزن آن نیز ۹۲۷ هزار تن است. بر اساس این روایت ارزش صادرات کالاهای صنعتی ۶۰ درصد و وزن آن نزدیک به ۳۳ درصد رشد داشته است. این تفاوت آماری احتمالا ناشی از صادرات برخی از کالاهاست که در گروه بندی‌ها آورده نشده است.

این بخش شامل ۱۰ گروه کالایی است که تمامی آنها در سه ماه نخست امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته رشد ارزشی را تجربه کرده‌اند. «محصولات پلیمری» بیشترین صادرات را در بین گروه‌های کالایی بخش صنعت در اختیار دارد. ارزش صادرات در این گروه کالایی ۲۳۴ میلیون دلار بوده که رشد ۱۷ درصدی را تجربه کرده است. دومین گروه کالایی نیز «نساجی، پوشاک و کفش» است که با رشد ۴۲ درصدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته به ۱۵۴ میلیون دلار رسیده است. گروه کالایی «شیمیایی» با صادراتی به ارزش ۱۴۳ میلیون دلار و رشد ارزشی ۷۷ درصدی در رده سوم قرار گرفته است.

همچنین «ماشین‌سازی و تجهیزات» با رشد ارزشی ۳۵۸ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل توانسته صادراتی به ارزش ۱۳۲ میلیون دلار را ثبت کند و چهارمین جایگاه را به خود اختصاص داده است. «لوازم خانگی» با ارزش صادراتی ۸۹ میلیون دلار و رشد ارزشی ۱۲ درصدی، «صنایع برق و الکترونیک» با ارزش صادراتی ۵۲ میلیون دلار و رشد ۷۸ درصدی، «محصولات سلولزی» با ارزش صادراتی ۵۰ میلیون دلار و رشد ارزشی ۵۶ درصدی و «صنایع نوین، پیشرفته و دارو» با ارزش صادراتی ۲۷ میلیون دلار و رشد ارزشی ۱۱۴ درصدی در پله‌های پنجم تا هشتم ایستاده‌اند. نهمین گروه کالایی صادراتی در بخش صنعت نیز «خودرو و نیروی محرکه» است که با رشد ۸۹ درصدی ارزشی نسبت به مدت مشابه سال قبل توانسته صادراتی به ارزش ۲۶ میلیون دلار را به ثبت برساند. در نهایت نیز «سایر تولیدات صنعتی» با رشد ۱۵۲ درصدی به صادرات یک میلیون دلار در سه ماه‌ نخست امسال رسیده است.

فرش و صنایع دستی
پنجمین بخش صادراتی به لحاظ ارزش نیز فرش و صنایع دستی است. این بخش در بهار امسال توانسته صادراتی به وزن ۵ هزار تن و به ارزش ۳۳ میلیون دلار را ثبت کند که نسبت به مدت مشابه سال گذشته از نظر وزنی رشد ۱۱۷ درصدی داشته اما از نظر ارزشی با افت ۲۲ درصدی روبه‌رو بوده است. این بخش شامل دو گروه کالایی است. «صنایع دستی» با افت ۳۳ درصدی ارزش صادرات نسبت به مدت مشابه سال قبل روبه‌رو بوده است. صادرات ۲۴ میلیون دلاری این گروه، صنایع دستی را در رتبه اول این بخش قرار داده است. حال آنکه «فرش دستباف (به جز گلیم)» در رتبه دوم قرار گرفته و صادراتی به ارزش ۹ میلیون دلار را به ثبت رسانده است. البته ارزش صادراتی این گروه کالایی ۴۵ درصد نسبت به مدت مشابه سال گذشته رشد کرده است.

۲۰ کالای نخست صادراتی
در بخشی از گزارش سازمان توسعه تجارت به ۲۰ کالای نخست صادراتی اشاره شده است. در واقع این ۲۰ کالا، ارزآورترین کالاهای فصل بهار محسوب می‌شوند. ۲۰ قلم کالای نخست صادراتی سهم ۴۳ درصدی را از کل ارزش صادرات بهار ۱۴۰۰ از آن خود کرده‌اند. ارزش این کالاها با رشد ۱۳۵ درصدی به ۴ میلیارد و ۵۷۵ میلیون دلار رسیده است.

«پلی‌اتیلن گرید فیلم با وزن مخصوص(چگالی) کمتر از ۹۴ درصد» بیشترین صادرات را در سه ماه‌ نخست امسال داشته است؛ به گونه‌ای که ارزش صادرات آن با رشد ۱۳۰ درصدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته به ۵۵۴ میلیون دلار رسیده است. «متانول» با صادرات ۴۷۶ میلیون دلاری و رشد ارزش‌ ۱۶۳ درصدی صادرات، دومین کالای عمده صادراتی در این بازه زمانی است. همچنین «سایر محصولات نیمه تمام از آهن یا فولاد غیرممزوج» با صادرات ۴۵۲ میلیون دلاری و رشد ارزشی ۵۲۴ درصدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته در پله سوم ایستاده است.

چهارمین کالا‌ی عمده صادراتی بهار ۱۴۰۰ «شمش از آهن و فولاد غیرممزوج» بوده که ارزش صادرات آن ۴۰۷ میلیون دلار و رشد ارزشی آن هم ۲۷۳ درصد ارزیابی شده است. پنجمین کالای عمده صادراتی «میله‌های آهنی یا فولادی، گرم نوردشده دارای دندانه» است که صادراتی به ارزش ۳۸۶ میلیون دلار و رشد ارزش‌ ۳۲۸ درصدی دارد. «پلی‌اتیلن گرید فیلم با وزن مخصوص ۹۴ درصد یا بیشتر» نیز صادراتی به ارزش ۳۰۶ میلیون دلار و رشد ارزش‌ ۸۷ درصدی را در سه ماه‌ نخست امسال به ثبت رسانده و در پله ششم قرار گرفته است.

«محصولات نیمه تمام از آهن یا فولاد غیرممزوج با سطح» با ارزش صادرات ۲۹۱ میلیون دلار و رشد ارزش‌ ۱۱۶ درصدی، «کاتود و قطعات کاتود از مس تصفیه شده» با ارزش صادرات ۲۸۱ میلیون دلار و رشد ارزش‌ ۵۴ درصدی، «اوره حتی به صورت محلول در آب» با ارزش صادرات ۲۳۱ میلیون دلار و رشد ارزش‌ ۵۳ درصدی، «پسته‌ها با پوست تازه یا خشک» با ارزش صادرات ۱۵۳ میلیون دلار و رشد ارزش‌ ۲۶ درصدی و «هندوانه تازه» با ارزش صادرات ۱۳۹ میلیون دلار و رشد ارزش‌ ۳۹ درصدی در رده‌های هفتم تا یازدهم قرار گرفته‌اند. دوازدهمین کالای عمده صادراتی «پلی‌اتیلن گرید تزریقی با وزن مخصوص ۹۴ درصد» است که صادراتی به ارزش ۱۳۱ میلیون دلار و رشد ارزشی ۴۱ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل دارد. «اتیلن گلیکون» در رده سیزدهم کالاهای عمده صادراتی قرار گرفته است که ارزش صادرات آن با رشد ۶۸ درصدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته، به ۱۲۴ میلیون دلار رسیده است.

«آلومینیوم به صورت کارنشده غیرممزوج» با صادراتی به ارزش ۱۱۹ میلیون دلار و رشد ارزش‌ ۶۱۹ درصدی، چهاردهمین کالای صادراتی در فصل بهار است. اما تنها کالایی که در بین ۲۰ قلم عمده صادراتی در سه ماه‌ نخست امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته با افت ارزش‌ صادرات روبه‌رو شده، «پلی‌اتیلن گرید بادی با وزن مخصوص ۹۴ درصد» است که صادراتی به ارزش ۱۱۴ میلیون دلار داشته و افت ارزشی ۶ درصدی را تجربه کرده و در رده پانزدهم است. «روی غیرممزوج»، «اجزا و قطعات توربین بخار»، «پارا اکسیلن»، «هیدروکربورهای غیرحلقوی اشباع نشده غیراتیلن» و «گوجه فرنگی زراعی» در رده شانزدهم تا بیستم قرار گرفته اند.
منبع: دنیای اقتصاد