طبق گزارش ماهانه تولید صنعتی پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی نیز شاخص تولید صنعتی در تیرماه ۵/ ۲درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل رشد داشته که کمترین نرخ رشد در ۱۲ماه گذشته است. با این حال، بررسی‌ها نشان می‌دهد که در تیرماه مهم‌ترین دلیل مثبت شدن رشد تولید صنعت، وضعیت تولید در صنعت خودرو بوده است. علت اول شدن خودرو در رشد بررسی شد.
آیا ما در پایان دوره انتظارات مثبت تولیدکنندگان قرار داریم؟ بررسی آمارهای شامخ صنعت در تیرماه ۱۴۰۰ تایید می‌کند اوضاع و احوال بخش صنعت چندان مناسب نیست و انتظارات مثبت تولیدکنندگان نسبت به آینده بسیار کمرنگ شده است. سقوط ۹واحدی انتظارات تولیدکنندگان نسبت به آینده در تیر۱۴۰۰ مهم‌ترین نشانه این موضوع است.

روندی که از اواخر سال ۱۳۹۹ و در نتیجه سه اتفاق یعنی «مشخص شدن نتیجه انتخابات آمریکا»، «بازگشت رونق به اقتصاد ایران» و «بالا رفتن امکان احیای برجام»، پس از ماه‌ها حرکت در مسیر نزول، سمت و سوی مثبت به خود گرفته بود، حالا دوباره می‌رود تا نزولی شود. این خبر از این جهت مهم است که در ۶ماه گذشته (به جز فروردین) انتظارات تولیدکنندگان از آینده قوت گرفته و حتی از مرز ۶۲ واحد نیز فراتر رفته بود. حالا اما این شاهد تا سطح ۲۰/ ۵۴ کاهش یافته است. قرار دادن سه متغیر مهم دیگر شامخ یعنی میزان استخدام و به‌کارگیری نیروی انسانی، میزان سفارش‌های جدید مشتریان و مقدار تولید محصول همه نشان از وضعیت نامناسب بخش صنعت در تیرماه مه دهد. بی‌برقی، کاهش موجودی مواد اولیه، ابهامات برجام و مشکلات کرونا که به تعطیلی برخی از کسب و کارها منجر شد، دلیل اصلی این میزان از افت شامخ در چهارمین ماه از سال‌جاری است. به عبارت دیگر این دومین سکته تولید در سال ۱۴۰۰ است. نگاهی به شامخ کل صنعت نشان می دهد که در اردیبهشت ماه رقم شامخ ۶۳ ثبت شده، اما در خرداد ماه همزمان با اعمال خاموشی‌های بهاره و برخی نااطمینانی‌ها در اواخر بهار شامخ در خرداد به ۲۱/ ۵۴ سقوط می‌کند. سکته دوم تولید نیز در تیرماه رقم خورده که رقم شامخ با سقوطی دیگر به ۱۹/ ۴۳ می‌رسد. بدبینی مدیران صنعتی نیز تحت تاثیر ۴ عامل یادشده افزایش یافته است.

بررسی دقیق‌تر شواهد موجود در گزارش شاخص مدیران خرید صنعت در تیر۱۴۰۰ نشان می‌دهد نمره ۵بخش «صنعت چوب، کاغذ و مبلمان»، «صنایع لاستیک و پلاستیک»، «صنایع پوشاک و چرم»، «صنایع کانی‌های غیر‌فلزی» و «سایر صنایع» کمتر از باقی صنایع در این ماه بوده است. شامخ کلی همه این پنج صنعت در تیرماه به کمتر از ۴۰واحد کاهش یافته است. البته شامخ «صنعت چوب، کاغذ و مبلمان» بیش از هر بخش دیگری سقوط کرده و به سطح بسیار نازل ۳/ ۲۵واحد رسیده است. بهترین عملکرد را در بین صنایع مختلف در تیرماه ۱۴۰۰، «صنعت ماشین‌سازی و لوازم خانگی» داشته که سطح شامخ کل آن به عدد ۶/ ۵۷ رسیده است. به جز این صنعت، «بخش فرآورده‌های نفت و گاز» دیگر صنعتی است که با شامخ کل ۳/ ۵۳ توانسته وضعیت به نسبت پایداری داشته باشد. ۱۰ صنعت و بخش باقی‌مانده اما همگی با نزول نرخ شامخ کل به زیر عدد ۵۰ شرایطی توام با نااطمینانی را تجربه می‌کنند. بررسی بیشتر این صنایع نشان می‌دهد مشکل کمبود مواد اولیه عمدتا در ۵ صنعت بیشتر نمایان است. هرچند همه این ۱۲صنعت منتخب به شکل کم و بیش با مشکل مذکور دست و پنجه نرم می‌کنند. بدترین وضعیت را در این بخش، «صنایع پوشاک و چرم» دارد که عدد ۸/ ۱۸ گویای دستیابی اندک این صنعت به مواد اولیه موردنیازش است. «سایر صنایع» نیز دیگر بخشی است که از وضعیت بغرنجی در زمینه موجودی مواد اولیه رنج می‌برد. البته از ۱۲صنعت مورد ارزیابی در این گزارش، تنها دو صنعت شرایط به نسبت پایداری دارند که وضعیت «صنایع لاستیک و پلاستیک» در زمینه۸ موجودی مواد اولیه از همه بهتر است. دلیل چنین موضوعی احتمالا به تولید بخش اعظم مایحتاج این صنعت در کشور برمی‌گردد.

مهم‌ترین مشکلات مدیران در تیر ماه
گزارش تازه شامخ که در تیر۱۴۰۰ توسط مرکز پژوهش‌های اتاق بازرگانی ایران منتشر شده، خبر از رکود بازار، به دلیل بلاتکلیفی مشتریان می‌دهد؛ موضوعی که عمدتا ناشی از وقایعی مثل انتخابات ریاست جمهوری، افزایش قیمت‌ها و عدم‌ثبات نرخ ارز، قیمت بالای مواد اولیه به‌خصوص در صنایع غذایی، پوشاک و چرم و... در کنار قطعی‌های مداوم برق می‌دهد. مواردی که همچنان در صنایع مختلف وجود دارند و در زمره چالش‌های اصلی تولیدکنندگان به شمار می‌روند. هر چند طی ماه‌های اخیر بخشی از مساله برق صنایع تعیین‌تکلیف و نیاز برخی واحدها هم تامین شده اما صنعت برق همچنان قادر نیست به طور کامل تقاضای بخش تولید و خطوط مونتاژ صنایع را پوشش دهد که این موضوع موجب شده تا بسیاری از خطوط تولید خوابیده و ضرر و زیان بسیاری به فعالان تولید وارد شود. بنگاه‌های فعال در صنایعی نظیر کانی غیرفلزی، لاستیک و پلاستیک، صنایع فلزی، شیمیایی و غذایی از جمله بنگاه‌های مشکل‌دار هستند که به دلایلی مثل بی‌برقی خط‌ تولید‌شان خوابیده است. صنایع شیمیایی هم در زمره بخش‌های با بیشترین مشکلات هستند که عمدتا به دلیل اوضاع بد اقتصادی، از معضل کاهش تقاضای مشتریان رنج می‌برند. گزارش حاضر نشان می‌دهد میزان فروش در این صنایع کاهش یافته و پیش‌بینی‌ها هم از بدتر شدن اوضاع حکایت دارد. گزارش تازه شامخ نشان می‌دهد افزایش قیمت سیمان بر کاهش سفارش‌های جدید صنایع وابسته نیز تاثیر داشته و برای تولید مشکل ایجاد کرده‌ است. مشکل تاخیر در صدور مجوزها در تامین مواد اولیه نیز از جمله مشکلاتی است که در تیرماه گزارش شده است. کمبود نقدینگی به علت کمبود تقاضای مشتریان و نوسانات قیمت ارز که باعث می‌شود قراردادهای مرتبط با قطعات و مواد اولیه با نوسان قیمتی مواجه شوند هم دیگر موضوعی است که در گزارش شامخ صنعت در تیر ۱۴۰۰ به آن اشاره شده است. این گزارش نشان می‌دهد در تیر ۱۴۰۰به دلیل کاهش تجارت خارجی ناشی از تحریم‌ها، بخش حمل‌ونقل با رکود روبه‌رو است.

کدام صنعت شرایط خوبی دارد؟
گزارش تیرماه شاخص مدیران خرید صنعت خبر از اوضاع مساعد تولید در بخش «ماشین‌سازی و لوازم خانگی» می‌دهد. صنعتی که این روزها پیشران اقتصاد ایران است و شواهد موجود از افزایش سرمایه‌گذاران در بنگاه‌های کوچک و بزرگ این صنعت حکایت دارد. شواهد شامخ تیر نشان می‌دهد شامخ کل این صنعت نمره ۶/ ۵۷ را دریافت کرده که بالاترین عدد به ثبت رسیده در بین صنایع منتخب است. مقدار تولید محصول در این صنعت هم با نمره ۵/ ۶۲ بهترین عملکردی بوده که در ۱۲ بخش مختلف صنعتی در شامخ تیرماه ۱۴۰۰ به ثبت رسیده است. میزان دریافت سفارش‌های جدید هم بنا به روایت حاضر، به عدد ۵/ ۵۲ رسیده که تنها از صنعت فرآورده‌های نفت و گاز کمتر است. در بخش استخدام و استفاده از نیروی انسانی هم صنعت ماشین‌سازی و لوازم خانگی عدد ۵/ ۵۲ را به ثبت رسانده که این رقم با اندکی فاصله از صنایع شیمیایی جزو بهترین رکوردها در تیر۱۴۰۰ است. سرعت بالای این صنعت در انجام و تحویل سفارش‌های هم که با عدد ۷۰ خود را نمایان ساخته نه تنها بهترین عملکرد ممکن در بین ۱۲گروه و صنایع منتخب است که اختلاف زیادی با رقبا دارد. موجودی مواد اولیه هم به عنوان یکی از مشکلات عمده صنایع کشور، در این بخش کمتر بوده که این موضوع خود را با رقم ۵/ ۵۲ به نمایش گذاشته است. هر یک از صنایع در بخش‌های مختلف شامخ اگر ورای عدد ۵۰ را گزارش کنند به معنی برخورداری از شرایط معمولی جهت فعالیت است. موردی که گرچه در گزارش شامخ در ماشین‌سازی و لوازم خانگی نمودی عینی دارد، اما در باقی صنایع ابدا در دسترس نیست.

این صنعت در بخش‌هایی مثل میزان صادرات کالا و میزان فروش که تقاضای خارجی و داخلی فعلی صنعت را نمایش می‌دهد، وضعیت خوبی نداشته و با اعداد ۴۵ و ۴۰ بر شایعات وجود رکود در بازار لوازم خانگی مهر تایید می‌زند. سرعت گرفتن قیمت خرید مواد اولیه در این صنعت که خود را با عدد ۵/ ۸۲ نشان داده دیگر مشکلی است که در روند کار این صنعت قطعا اخلال ایجاد خواهد کرد. کاهش انتظارات فعالان این صنعت نسبت به آینده تا سطح عدد ۴۵ نیز دیگر موردی است که آتیه این صنعت روبه رشد را نگران‌کننده گزارش می‌کند.

حال صنعت چرم و پوشاک خوب نیست
مرور دوباره شواهد گزارش شامخ صنعت در تیر۱۴۰۰ نشان می‌دهد «صنعت پوشاک و چرم» وضعیت بسیار نازلی در بین بخش‌های مختلف این گزارش دارد. کمترین موجودی مواد اولیه با عدد ۸/ ۱۸ مربوط به این صنعت است حال آنکه این بخش با عدد ۸/ ۳۲، یکی از کمترین نمرات شامخ کل را به خود اختصاص داده است. همچنین کاهش استخدام نیروی کار در این صنعت با نرخ ۲/ ۳۷ که یکی از کمترین مقادیر در بین همه صنایع است، دیگر شاهد شرایط نامناسب صنعت چرم و پوشاک است. کاهش میزان دریافت سفارش‌های جدید که عدد آن به ۸/ ۱۸ سقوط کرده دیگر نشانه شرایط نامناسب صنعت «چرم و پوشاک» در تیر ۱۴۰۰ است. از آن سو گرچه سرعت در انجام و تحویل سفارش‌ها در این صنعت نمره نسبتا مناسب ۳/ ۵۶ را به ثبت رسانده، اما افت میزان صادرات کالا و کاهش میزان فروش محصولات تا سطح ۸/ ۱۸ دو متغیری است که از کاهش تقاضا برای محصولات بنگاه‌های این صنعت خبر می‌دهد. عبور نماگر قیمت خرید مواد اولیه برای این صنعت از سطح ۸۷ در تیر ۱۴۰۰ در کنار رسیدن به عدد ۵/ ۶۲ در بخش قیمت تمام شده محصولات تولیدی نشان می‌دهد همزمان با کاهش فروش، قیمت تولید نیز افزایش یافته و این دو نشانه، خبر از فشاری بالا به این صنعت در مقطع فعلی می‌دهد.
منبع: دنیای اقتصاد