پاتریک پویانه، مدیرعامل شرکت توتال که برای امضای این قرارداد به‌بغداد سفر کرده بود، خبر از سرمایه‌گذاری ۱۰میلیارد دلاری اولیه در این کشور برای اجرای ۴ مگاپروژه داد. توافقی که هدف اصلی آن به‌نظر می‌رسد قطع وابستگی برقی و گازی عراق به‌ایران است.
فرانسه که به‌دنبال گسترش نفوذ در عراق است با حمایت آمریکا عملی شدن این قرارداد را امکان‌پذیر کرد و شنیده‌ها حاکی از آن است که آمریکا با حمایت از توتال در عراق، به‌دنبال جبران قطع همکاری این شرکت به دلیل تحریم‌ها با ایران است. وابستگی گازی و برقی عراق به‌ایران از یک‌سو و کمبود تولید برق در این کشور از سوی دیگر عوامل اصلی محرک عراق برای جذب سرمایه خارجی بوده است؛ در شرایطی که قطع گاه و بی‌گاه گاز و برق از سوی ایران به‌دلیل بدهی‌های دولت عراق و همچنین مشکل کمبود گاز و برق در ایران، منجر به نارضایتی عمومی در عراق نسبت به‌دولت شده است. حالا در شرایطی‌که ایران در سال‌های اخیر تلاش‌های مثمر‌ثمری برای جذب سرمایه‌های هنگفت خارجی و توسعه زیرساخت‌های انرژی خود انجام نداده، عراق با روی‌آوردن به‌کشورهای عربی، چین، روسیه و فرانسه به‌دنبال ایفای نقشی جدید در بازار انرژی و حتی معادلات ژئوپلیتیک منطقه‌ای است.

سرمایه‌گذاری بلندپروازانه توتال در ۴ مگاپروژه
روز یکشنبه دولت عراق اعلام کرد که با گروه توتال انرجیز (TotalEnergies) فرانسه قراردادهایی به‌ارزش ۲۷ میلیارد دلار برای تولید و بهره‌برداری از گاز، نفت و انرژی خورشیدی در عراق منعقد کرده است. پاتریک پویانه، مدیرعامل شرکت توتال در مراسم رونمایی و امضای این قرارداد در بغداد عنوان کرد که این شرکت با سرمایه‌گذاری اولیه ۱۰ میلیارد دلاری کار خود را در عراق آغاز خواهد کرد. احسان عبدالجبار، وزیر نفت عراق هم به‌خبرگزاری AFP گفته است: «این بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاری یک شرکت غربی در عراق است و راه‌اندازی این پروژه‌ها چالشی است که اکنون با آن روبه‌رو هستیم.»

عراق با امید به‌افزایش تولید نفت و گاز طبیعی، به‌دنبال جذب سرمایه‌گذاران خارجی است؛ زیرا این کشور با خاموشی‌های جدی و قطع برق روبه‌رو است که این به ‌ناآرامی‌های اجتماعی گسترده در عراق دامن زده است. عراق به‌عنوان دومین تولیدکننده بزرگ اوپک، بیش از ۹۰‌درصد درآمد خود را از محل فروش نفت‌خام به‌دست می‌آورد و شیوع بیماری همه‌گیر کرونا که تقاضا جهانی برای نفت و قیمت این کامودیتی را کاهش داد، آسیب‌های جدی به‌اقتصاد این کشور وارد کرده است. بر اساس گزارش صندوق بین‌المللی پول، تولید ناخالص داخلی عراق در سال‌۲۰۲۰ حدود ۱۱‌درصد کاهش یافته و همزمان با تشدید معضل بیکاری در این کشور، فقر نیز گسترش یافته است.

به گزارش روزنامه ایندیپندنت، قرارداد توتال با دولت عراق شامل ۴ پروژه بزرگ در بخش‌های متفاوتی خواهد بود که پروژه‌ سرمایه‌گذاری این شرکت برای توسعه میدان نفتی رتاوی در جنوب عراق تنها قسمتی از آن است و تولید این میدان قرار است از ۸۵ هزار بشکه در روز به‌۲۱۰ هزار بشکه افزایش یابد. رویترز از احسان عبدالجبار نقل کرده که نخستین فاز این همکاری دو جانبه، سرمایه‌گذاری ۳ میلیارد دلاری توتال در پروژه تصفیه، انتقال و تزریق آب دریا به‌میادین نفتی عراق برای بهبود و حفظ سطح تولید نفت‌خام است. توتال همچنین در پردازش و جمع‌آوری گاز طبیعی همراه در ۵ میدان نفتی جنوب این کشور مشارکت و سرمایه‌گذاری خواهد کرد. بخش پایانی این همکاری هم طبق قرارداد توتال با وزارت برق عراق، پروژه ساخت یک نیروگاه خورشیدی با توان هزار مگاوات است. این دومین قرارداد بزرگ برق خورشیدی عراق در یک هفته گذشته محسوب می‌شود و دولت این کشور برای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، هفته گذشته با شرکت برق دولتی چین، یعنی پاور چاینا (Power China) هم وارد همکاری شد. به عقیده ناظران، این قرارداد یک از بلندپروازانه‌ترین و سودآورترین قراردادهایی است که غول‌های نفتی در سال‌های اخیر در عراق و خاورمیانه به‌امضا رسانده‌اند. اما یکی از مهم‌ترین نکات درباره این قرارداد، همزمانی خروج غول‌های نفتی بین‌المللی از عراق با ورود توتال به‌این کشور است.

نقش واشنگتن و پاریس در قرارداد توتال
میدل ایست‌آی (Middle East Eye) در گزارشی که جنبه‌های مختلف این قرارداد عظیم ۲۷میلیارد دلاری را بررسی کرده، به‌نقل از چند مقام عراقی می‌گوید که کنفرانس اخیر بغداد که با حضور امانوئل مکرون و برخی از رهبران و مقامات منطقه‌ برگزار شد، بخشی از استراتژی فرانسه در عراق است. در این کنفرانس امانوئل مکرون گفت که فرانسه، حضور خود برای مبارزه با تروریسم در عراق را‌ بدون توجه به‌تصمیم آمریکا ادامه خواهد داد. علی ابوعون، مدیر بخش خاورمیانه و شمال‌آفریقا در موسسه صلح ایالات‌متحده می‌گوید: «فرانسه به‌شکلی واضح عقب‌نشینی آمریکا از منطقه را فرصتی برای بسط و گسترش نفوذ سیاسی و اقتصادی خود در عراق می‌داند.»فرانسوی‌ها در هنگامه خروج غول‌های نفتی اکسون‌موبیل و بی‌پی از عراق، به‌سرعت برای پرکردن جای خالی آنها دست به‌اقدام زدند و سرمایه‌گذاری‌ ۱۰‌میلیارد دلاری توتال در زیرساخت‌های این کشور را می‌توان بخشی از استراتژی بزرگ‌تر فرانسه دانست.

البته ماجرای توتال به‌همین‌جا ختم نمی‌شود و حمایت آمریکا از شرکت توتال هم به‌نظر می‌رسد نقش کلیدی در این همکاری داشته است. در اردیبهشت سال‌جاری و پس از امضای قرارداد همکاری گازی چین و عراق، اویل‌پرایس گفت که آمریکا در حال فشار بر این کشور، برای قطع وابستگی گازی به‌ایران است. اویل‌پرایس در همان زمان از توافق میان توتال و عراق برای اجرای ۴ پروژه مهم خبر داد و مدعی شد که این قرارداد بخشی از خواسته‌های واشنگتن از بغداد است؛ چرا‌که توتال با بازگشت تحریم‌ها علیه ایران، مطابق خواسته واشنگتن از طرح توسعه کلیدی فاز ۱۱ پارس‌جنوبی ایران خارج شد. اویل‌پرایس می‌گوید یک منبع ارشد که در آن زمان از نزدیک با وزارت نفت ایران همکاری داشته، به‌این خبرگزاری گفته است: «‌وزارت خزانه‌داری آمریکا به‌همه شرکت‌های فرانسوی گفته بود تا زمانی‌که توتال در ایران بماند هیچ شرکت فرانسوی نمی‌تواند قرارداد بزرگی با شرکت‌های آمریکایی داشته باشد. اما اگر توتال عقب‌نشینی کند، برای جبران خسارت پروژه‌های مشابهی را در اختیار خواهد گرفت.» از همین‌رو، برخی از تحلیلگران معتقد که قرارداد جدید توتال با وزارت نفت عراق، تحقق یکی از همان وعده‌های وزارت خزانه‌داری آمریکا به‌توتال درباره خروج از ایران است.

برنامه الکاظمی برای قطع وابستگی به‌ایران
عراق در سال‌های اخیر با بحران جدی در زمینه تامین برق روبه‌رو بوده و سطح این بحران به‌نقطه‌ای رسیده که منجر به ‌ناآرامی‌های اجتماعی گسترده در عراق و خشم مردم از دولت عراق شده است. نارضایتی‌های اجتماعی که اواخر ژوئن (اوایل تیر ماه) سال‌جاری، ماجد مهدی حنتوش، وزیر برق را ناچار به‌استعفا از سمت خود کرد. شورش‌هایی که آن روزها در بصره شکل گرفت و به‌کناره‌گیری ماجد مهدی‌حنتوش منجر شد، در نتیجه متوقف شدن جریان صادرات برق ایران به‌عراق رخ داده بود. عراق بدهی قابل‌توجه ۶ میلیارد دلاری در زمینه گاز و برق به‌ایران دارد و به‌دلیل تحریم‌ها امکان پرداخت آن به‌تهران را ندارد. گفتنی است که عراق یک‌سوم گاز و برق مصرفی خود را از ایران وارد می‌کند و قطع گاه و بیگاه جریان صادرات گاز و برق از سوی ایران و همچنین انفجار دکل‌های صادراتی برق در این کشور، آن‌هم در میانه تابستان و گرمای ۶۰درجه عراق، چیزی نیست که شهروندان این کشور امکان تحمل آن را داشته باشند. از همین‌رو عراق برنامه گسترده‌ای برای قطع کامل وابستگی به‌منابع ایران را از ماه‌ها پیش کلید زده است.

قرارداد کنونی توتال و عراق را می‌توان بخشی از این استراتژی دولت الکاظمی در قبال تهران دانست. عراق در ماه‌های اخیر قراردادهای پرشماری در زمینه تامین انرژی و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها انجام داده است و حالا می‌توان چین و فرانسه را مهم‌ترین شرکای جدید بغداد دانست. عراقی‌ها با روسیه، مصر، اردن، چین و فرانسه در ماه‌های اخیر، به‌توافق‌های همکاری برای توسعه بخش‌های مختلفی از زیرساخت‌های نفت و گاز گرفته تا انرژی‌های تجدیدپذیر دست یافته‌اند و حالا به‌دنبال تقویت پتانسیل داخلی صنعت نفت‌و‌گاز خود از طریق سرمایه‌گذاری‌های خارجی هستند. عراق روزانه به‌حدود ۳۰ هزار مگاوات برق نیاز دارد؛ در حالی که برق تامین شده در عراق حدود ۱۶ هزار مگاوات است و این کشور در حالت عادی هم ۱۴ هزار مگاوات کسری تولید دارد. سهم صادرات گاز و برق ایران حدود ۵۵۰۰ مگاوات در شبکه برق عراق است که با هر بار قطع جریان صادرات گاز و برق از سوی تهران، کسری برق این کشور به‌بیش از ۱۹ هزار مگاوات می‌رسد و منجر به‌اعتراضات گسترده در این کشور می‌شود. در چنین شرایطی به‌نظر می‌رسد الکاظمی ترجیح می‌دهد که با حمایت شرکای عرب و غربی خود، بر جمع‌آوری گازهای همراه با نفت تمرکز کند تا وابستگی عراق به‌ایران را کاهش دهد. بانک‌جهانی می‌گوید عراق روزانه ۱۶میلیارد متر‌مکعب گاز همراه را می‌سوزاند که رقم بسیار بزرگی است و حالا دولت این کشور در تلاش است تا ظرف ۲ یا ۳ سال آینده به‌طور کامل به‌این روند خاتمه دهد. عراق روزانه ۱۰برابر میزان وارداتش از ایران، گاز همراه هدر می‌دهد که همین امر منجر به‌بروز بحران‌های جدی در این کشور شده است.

چشم‌انداز مبهم ایران در عراق
این قطع وابستگی بغداد به‌گاز ایران، جنبه دیگری نیز دارد و آن هم از دست رفتن احتمالی یکی از استراتژیک‌ترین بازارهای منطقه برای ایران است. بازار عراق هم از نظر اقتصادی و هم از نظر ژئوپلیتیک ارزش بسیار زیادی برای ایران دارد و از دست رفتن چنین بازاری می‌تواند فاصله‌ها میان بغداد و تهران را تشدید کند. یادمان نرود که عراق می‌گوید برای حل مشکل گاز و برق که بخشی از آن ناشی از قطع مکرر جریان صادرات تهران است، چنین پروژه‌هایی را اجرا خواهد کرد. مساله‌ای که به‌طور مستقیم شاید بتوان گفت، نتیجه عدم‌سرمایه‌گذاری مناسب و جذب سرمایه‌های بزرگ خارجی برای ترمیم و توسعه زیرساخت‌های نفتی و گازی کشور است.

در روزهای گذشته برخی منابع مدعی شدند که ایران به‌دلیل بدهی وزارت برق عراق، صادرات گاز به‌این کشور را به‌شکلی ناگهانی کاهش داد و بار دیگر بحران برق گریبان این کشور را گرفت. هر چند به‌گفته محمدرضا جولایی، مدیر دیسپچینگ شرکت ملی گاز ایران این موضوع ارتباطی با بدهی‌های عقب‌افتاده عراق به‌ایران ندارد. در روزهای اخیر جواد اوجی، وزیر نفت خبر از احتمال کمبود سوخت زمستانی داده و به‌نظر می‌رسد شاید بخشی از این قطعی صادرات گاز به‌عراق در نتیجه تلاش ایران برای تامین گاز داخلی برای زمستان باشد. امری که نتیجه عدم‌سرمایه‌گذاری مناسب و توسعه زیرساخت‌ها و افزایش ظرفیت تولید کشور است.

توسعه‌ای که تنها با سرمایه‌گذاری‌های بسیار هنگفتی امکان‌پذیر خواهد بود که در شرایط کنونی اقتصادی کشور، تامین منابع آن از محل درآمدهای عمومی عملا غیرممکن است. ایران حالا با عراقی روبه‌رو است که جای ایران را به‌عنوان دومین تولیدکننده نفت اوپک گرفته است و از سوی دیگر در حال جذب سرمایه‌های هنگفت از ۴ گوشه جهان برای گسترش و توسعه هر‌چه بیشتر صنعت گاز، نفت و انرژی‌های تجدیدپذیر است. این امر را در کنار روابط منطبق بر دیپلماسی انرژی این کشور، موقعیت ایران در اوپک و منطقه را به‌‌خطر ‌انداخته و قطع صادرات گاز ایران به‌عراق‌ می‌تواند حتی مانع دسترسی ایران به‌بازارهای بالقوه‌ای مانند سوریه و لبنان شود. در چنین شرایطی تنها راهکار ایران برای پیشبرد رقابت با کشورهای منطقه و حفظ بازارهای صادراتی، جذب سرمایه‌گذاری هنگفت‌ برای پروژه‌های زیرساخت انرژی است.
منبع: دنیای اقتصاد