فرابورس ایران درتازه‌ترین تغییر و تحولات، حالا سومین مدیرعامل خود را شناخته است. میثم فدایی که پیشتر مدیر نظارت بر نهادهای مالی سازمان بورس و اوراق بهادار بوده و البته تجربه حضور در شرکت تامین سرمایه را به عنوان یکی از نهادهای تاثیرگذار بازار داشته، حالا و در پستی جدید بر مسند یکی از ارکان بازار تکیه زده است.

به گزارش اقتصادنامه به نقل از مدیریت ارتباطات فرابورس ایران مدیرعامل جدید فرابورس ایران در گفت و گویی مهمترین چالش‌های این بازار، خبرهای جدید و برنامه‌های فرابورس را مورد تشریح قرار داده است.

* در سازمان بورس برنامه جدی برای مقررات‌زدایی داشتید، این رویه را در فرابورس هم ادامه می‌دهید؟

در فرابورس ایران نیز تسهیل قوانین و مقررات پیگیری خواهد شد و این موضوع از دو بعد بررسی می‌شود؛ در مرحله نخست تسهیل قانون و مقررات در راستای پذیرش شرکت‌ها خواهد بود و قدم دوم نیز موضوع بهبود و شفاف‌سازی قوانین و مقررات است. در حوزه نظارت بر بازار، رویه‌های موجود برای کارگزاران و سرمایه‌گذاران اعلام و شفاف‌سازی خواهد شد و تا حد امکان ریزساختارهای بازار به گونه‌ای تنظیم خواهد شد که کمترین تخلفات صورت بگیرد. به طور مشخص یکی از تخلفاتی که به طور متعدد در بازار سرمایه وجود داشته موضوع رِنج‌کشی در معاملات بود که تلاش کردیم با افزایش تیک‌سایز قیمتی آن‌ را کاهش دهیم. به این ترتیب دفتر سفارشات خیلی خلاصه‌تر شده و عمق آن افزایش یافته است که باعث کاهش ابهام خرید و فرو‌ش‌ها در یک قیمت معین می‌شود.

* این روزها پیش‌نویس قانون بازار اوراق بهادار موضوع روز بازار است، نظر شما در مورد این پیش‌نویس چیست؟

قانون بازار اوراق بهادار، نقطه کلیدی برای بازار سرمایه است و قوانینی که در مجلس تصویب می‌شود معمولا به راحتی قابل تغییر نیست، بنابراین در حوزه قانون بازار اوراق بهادار، باید نظر حقوق‌دانان بازار سرمایه، فعالان و دیدگاه‌های سازمان بورس و اوراق بهادار و ارکان بازار مورد توجه قرار بگیرد. به طور مثال در حوزه نهادهای مالی بحث انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری مطرح است اما در قانون فعلی حتی اسم برخی نهادهای مالی ذکر نشده است. علاوه بر این بحث، ورود برخی اوراق بهاداری که در بورس‌های پیشرفته وجود دارد و در بورس ما نیست هم مطرح شده، بنابراین باید در قانون نحوه عمل مشخص و تصریح شود. همچنین فصلی که مربوط به تخلفات بازار سرمایه است باید در قانون قید و آیین‌نامه‌های اجرایی آن توسط سازمان بورس تدوین شود تا برای فعالان این حوزه شفاف باشد.

* همانطور که گفتید، به برخی از نهادها و ابزارهای جدید در قانون بازار سرمایه اشاره‌ای نشده که یکی از آنها معاملات الگوریتمی است، نظر شما در این مورد چیست؟

معاملات الگوریتمی نیازمند سامانه نظارتی جدی مختص به خود است. یکی از کارهایی که سازمان بورس می‌تواند در این حوزه انجام دهد نظارت بر سرویس‌هایی است که شرکت‌های OMS به الگوریتم‌ها می‌دهند. به این ترتیب مشخص می‌شود الگوریتم‌ها چه دسترسی‌هایی دارند و میزان سفارشاتی که از آن دسترسی‌ها به هسته معاملات ارسال شده، حفظ می‌شود و مورد نظارت سازمان بورس و بورس‌ها قرار می‌گیرد.

* با این توضیح یعنی شما با کلیت ماجرا موافق هستید؟

به‌هرحال بازارهای جهانی در حال حرکت به سمت معاملات الگوریتمی است و بازار ما نیز از این قاعده مستثنی نیست. اما نکته مهم اینکه فعالان بازار از ارکان بازار سرمایه انتظار دارند نظارت صحیح در این نوع معاملات صورت بگیرد که ظن دستکاری و روندسازی در معاملات ایجاد نشود، به همین دلیل نیازمند سرویس‌های نظارتی جدی هستیم که باید توسط بورس‌ها فراهم شود.

* یکی دیگر از بازار‌های به نسبت نوپای فرابورس بازار SMEهاست که موفقیت چشمگیری از زمان راه‌اندازی نداشته است، برنامه‌ای درباره این بازار خواهید داشت؟

توسعه‌نیافتگی این بازار تاحدودی مرتبط با کمرنگ بودن نگاه سیستمی و بازاری به آن است. هرچند که راه‌اندازی تابلوها و متنوع‌سازی ابزارهای معاملاتی یکی از وظایف بورس‌هاست، اما باید مختصات بازیگران تابلوها و بازارها نیز همزمان با این هدف مشخص شوند. در واقع پیش از راه‌اندازی هر ابزار و بازاری در قدم نخست باید بررسی شود که این بازارها پاسخگوی کدام یک از نیازهای فعالان و سرمایه گذاران خواهد بود. برنامه و عزم ما بر این است تا از این پس طراحی و اجرای بازارها، تابلوها و همچنین تسهیل قوانین و مقررات در فرابورس با همین نگاه صورت گیرد تا در قدم نخست بتواند پاسخگوی نیاز بازیگران و فعالان بازار باشد و همچنین راه‌اندازی آن ابزار یا بازار به تعمیق بازار سرمایه بیانجامد. در این میان موضوع مهم بعدی برای راه‌اندازی بازار یا ابزار جدید و ... وجود زیرساخت‌های فنی لازم است. نباید فراموش کرد که هرچند مفاهیم مالی قابلیت مدل‌سازی در فضای آکادمیک و تئوریک را دارند اما باید در فضای عملیاتی نیز از جنبه بازاری و فنی، قابلیت اجرایی داشته باشند. بر اساس همین موضوع از این به بعد برای ایجاد تابلو و بازار جدید ابتدا باید این اطمینان حاصل شود که بازار مذکور از جنبه‌های مفهومی، تجربه‌های مشابه در دنیا، مسائل فنی و زیرساخت‌های نرم‌افزاری، هدفمند و اثرگذار است و به طور قطع هیچ بازاری بدون وجود این فاکتورها ایجاد نخواهد شد. علاوه براین ایرادها و مشکلات تابلوها و بازارهای فعلی فرابورس نیز با اخذ نظر از فعالان بازار و متناسب با نیازهای هر دو طرف برطرف خواهد شد.

* از جدیدترین اقدامات خود در فرابورس بگویید، آیا در ریزساختارهای بازار تغییری ایجاد کرده‌اید؟ برنامه‌تان برای بازار پایه چیست؟

برنامه میان‌مدت در فرابورس ایران به طور کلی متمرکز بر بازنگری و بازطراحی برخی بازارهای فرابورس به منظور توسعه و پویایی آنهاست؛ یکی از دغدغه‌های ما در این بخش بازار پایه است، در این بازار باید به سرعت شرکت‌هایی که واجد شرایط پذیرش در بازارهای بالاتر هستند را منتقل کنیم. بر همین اساس امسال ۳ شرکت به بازارهای بالاتر منتقل و گشایش نماد شدند و در تلاشیم تا گشایش نماد سایر شرکت‌های پذیرش شده نیز به سرعت انجام شود. رتبه‌بندی شرکت‌ها در بازار پایه نیز در دی ماه انجام و نتایج آن در اطلاعیه‌ای رسمی از وب‌سایت فرابورس اعلام شد. همچنین درباره ریزساختارهای بازار پایه تصمیم مهم و اثرگذاری گرفته شد به این ترتیب برای نمادهایی که به دلیل عدم نقدشوندگی، دامنه نوسان پایین و عمق کم بازار مدت‌ها درگیر پدیده صف‌نشینی بودند، با این شرایط که اگر نمادی در ۲۰ روز کاری متوالی در تمامی لحظات درگیر صف خرید یا فروش باشد حجم مبنا به عدد یک تغییر کرد. وقتی این طرح را در هئیت‌مدیره فرابورس مطرح کردیم ۲۵ نماد بازار پایه در چنین شرایطی با صف فروش مواجه بودند اما پس از اجرا بیش از ۱۰ نماد حداقل یک بار صف فروش صفر را به خود دیده و در قیمت‌های خارج از صف فروش معامله شده‌اند. با این تصمیم سهامداران این نمادها در صورت تمایل توانستند دارایی خود را نقد کنند. همچنین در تازه‌ترین اقدام، حجم مبنا در بازارهای اول و دوم فرابورس در صورت احراز یکی از شرایط زیر حذف می‌شود. نخست آنکه سهم، در سه ماه گذشته دارای میانگین حجم معاملات بیش از دو برابر حجم مبنا باشد و دوم مجموع حداقل تعهد معاملات روزانه بازارگردان‌های فعال در آن نماد، دو برابر حجم مبنا باشد. همچنین در خصوص شرکت‌های استارتاپی جلسه‌ای با کارگروه ساماندهی استارتاپ‌های تحت نظر معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری برگزار شد و نظرات ارکان مختلف نظارتی و اجرایی کشور را اخذ کردیم تا با مدل‌های صحیح، ورود شرکت‌های نوپا را به بازار سرمایه برای رشد و توسعه آنها به پیش ببریم.

* به تازگی شرکت پروژه‌‍‌محور تجلی توسعه معادن و فلزات شاهد گشایش نماد سهام در بازار فرابورس بود. درباره ورود این شرکت‌ها به بازار سرمایه کمی توضیح می‌دهید؟

پذیره‌نویسی سهام جدید ناشی از سلب حق تقدم در افزایش سرمایه شرکت تجلی توسعه معادن و فلزات آذرماه امسال در فرابورس انجام شد و شنبه ۲ بهمن‌ماه گشایش نماد سهام این شرکت در نماد «تجلی» در بازار دوم فرابورس رقم خورد. ورود شرکت‌های پروژه‌محور سهامی عام به بازار سرمایه موجب می‌شود از طریق سرمایه‌گذاری آحاد مردم در پروژه‌های شرکت، امکان جذب سپرده خرد و هدایت آنها به پروژه‌های عظیم فراهم شود و چرخش نقدینگی در طرح‌های اقتصادی این قبیل شرکت‌ها، اشتغالزایی و توسعه ظرفیت‌های تولیدی را برای کل اقتصاد به ارمغان آورد. در بحث فرایند ورود، این شرکت‌ها چارچوب و دستورالعمل مشخصی دارند که توسط سازمان بورس ابلاغ شده و هدف این است که امکان توسعه بازار اولیه و تامین مالی شرکت‌ها از محل سرمایه‌های خرد برای توسعه پروژه‌هایی که در نقطه شروع هستند، فراهم شود. حداقل سرمایه شرکت پروژه‌ها باید ۵۰۰ میلیارد تومان باشد و در قالب شرکت سهامی عام در شرف تاسیس درخواست خودشان را ارائه کنند.

* در حوزه استارتاپ‌ها؛ به جز تپسی، شرکت‌های دیگری دارید که پذیرش آنها در فرابورس انجام شده باشد یا در مسیر پذیرش باشند؟

با استارتا‌پ‌هایی که جزو ۱۰ استارتا‌پ بزرگ کشور هستند، جلسات مختلفی داشته‌ایم. این کارآفرینان نکات مربوط به کسب و کارشان را مطرح کردند تا در روال پذیرش آنها در بازار سرمایه لحاظ شود. از جمله این موارد می‌توان به موضوع حمایت‌هایی که از این استارتاپ‌ها در بازار سرمایه خواهد شد اشاره کرد، به این مفهوم که افزایش سرمایه‌هایی که این شرکت‌ها در بازار سرمایه خواهند داشت فرآیند مناسبی داشته باشد تا فعالیت آنها با اختلال مواجه نشود. موضوع بعدی رفع ابهامات فعالان بازار سرمایه در حوزه اطلاعات افشاشده استارتاپ‌هاست. در حال حاضر در حوزه حمل و نقل، فین‌تک و حوزه‌های دیگر چند استارتاپ درخواست پذیرش خود را ارائه کردند و بررسی اولیه ساختار مالی این شرکت‌ها انجام شده است.

* نکته مهم درباره این شرکت‌ها، صورت‌های مالی و نحوه ارزشگذاری متفاوت آنهاست.

همینطور است. البته بررسی‌های اولیه شرکت‌هایی که درخواست پذیرش داده‌اند نشان می‌دهد از نظر استحکام مالی برخی از این استارتاپ‌ها حتی سود تقسیمی هم داشته‌اند یعنی شرکت‌ها زیان‌ده نیستند. به عبارتی استارتاپ‌های مطرح در صنعت خود هستند اما بعضی مسائل در خصوص مدل ارزش‌گذاری و میزان عرضه سهام وجود دارد که در این بخش در حال گفت‌وگو هستیم.

* می‌توان از مدل‌های جهانی دراین زمینه استفاده کرد یا حتما باید بومی‌سازی شود؟

در این حوزه از مدل‌های جهانی بهره خواهیم برد؛ چرا که دانش ارزش‌گذاری که در بازار ما وجود دارد به گونه‌ای است که عمدتا بر پایه نوع محصول شرکت، قیمت جهانی آن، دارایی‌های شرکت و عواملی از این دست صورت می‌گیرد. این در حالی است که مدل‌های ارزش‌گذاری در استارتاپ‌ها مفاهیم جدیدی دارد که فرآیند را پیچیده‌‌تر می‌کند، چون اصولا شرکت‌های استارتاپی دارایی‌محور نیستند.

* یکی از ایرادات به فرابورس، پذیره‌نویسی‌های بلاتکلیف است، آیا چنین نمادهایی وجود دارند؟

چیزی با عنوان پذیره‌نویسی، نماد یا سهام بلاتکلیف در فرابورس وجود ندارد. در حال حاضر و در سال جاری پذیره‌نویسی ۶ شرکت انجام شده است. این شرکت‌ها در حال طی کردن فرآیند ثبت در اداره ثبت شرکت‌ها هستند تا بعد از آن و طی مراحل بعدی، درج و گشایش نماد آنها در فرابورس انجام شود. برآورد می‌شود این فرآیند ۶ ماه تا یک سال زمان ببرد.

* موضوع دیگر عرضه اولیه‌هاست؛ از طرفی خروج سنگین وجوه از بازار بعد از عرضه وجود دارد و از طرفی دیگر سهامدار عمده باید به فکر حفظ قیمت اولیه باشد، آیا این امکان وجود ندارد که درصد عرضه‌ سهام یک شرکت را مثلا از ۱۰ درصد به میزان کمتری کاهش داد تا اگر بازار ظرفیت نداشت، ناشر مجبور نباشد متعهد به عرضه شود و در مقابل تعداد عرضه‌های اولیه را افزایش دهد؟

برای اینکه یک قیمت‌گذاری درست در عرضه اولیه انجام شود اولا باید حجم مشخصی از سهام شرکت معامله شود. سهم‌هایی که در فرابورس عرضه می‌شود معمولا شرکت‌هایی با سرمایه کوچک هستند اگر بخواهیم مثلا ۲ درصد سهام شرکت را عرضه کنیم ممکن است به دلیل تراکم تقاضا قیمت‌گذاری درست انجام نشود. نکته بعدی در مورد سهامدار عمده است که ممکن است ۲ درصد برایش مطلوب نباشد بنابراین عرضه ۱۰ درصد منطقی است. درباره عرضه اولیه‌ها برخی ملاحظات نیازمند توجه وجود دارد؛ فعالان بازار باید تکلیف شان در عرضه اولیه مشخص باشد، در عرضه‌های اولیه که قبلا داشتیم، تعداد شرکت‌کنندگان بسیار زیاد بود و کف و سقف قیمتی هم وجود داشت که به هر کد معاملاتی یک عدد بسیار کوچک می‌رسید اما در حال حاضر سقف قیمت برداشته شده و سفارش‌گذاری‌ها به صورت «دارک» انجام می‌شود.

* تا پایان سال جاری برنامه‌ای برای عرضه‌های اولیه دارید؟

هر عرضه اولیه در فرابورس ایران یک‌ماه زودتر و با تقویم مشخص اعلام خواهد شد. ضمن اینکه حسب شرایط بازار عرضه‌های اولیه به گونه‌ای انجام خواهد شد که منابع از بازار خارج نشود.

* از برنامه‌هایتان در سمت جدید بگویید.

در ابتدا بازنگری نحوه انجام معاملات در بازارهای فرابورس را داریم که بتوانیم برخی مقررات مربوط به بازارها را توسعه دهیم. در حوزه نظارت نیز موضوع اتمام پیاده‌سازی الگوریتم‌های جهانی که پیش تر مورد بررسی قرار گرفته بود و به صورت کامل بومی‌سازی شده مد نظر است. همچنین به دنبال ایجاد مسیر گفت و گو با اشخاص در راستای تبیین برخی موضوعات نظارتی هستیم. در حوزه پذیرش، موضوع ورود استارتاپ‌ها، شرکت‌های دانش‌بنیان‌‌ و همچنین پذیرش آن دسته از شرکت‌های بخش خصوصی که بتوانند صنعت جدیدی را وارد بازار کنند، مورد بررسی است. در بخش ناشران نیز موضوع بهبود نظارت بر فعالیت‌های ناشران به خصوص بازار پایه در برنامه است. در توسعه بازار بدهی نیز ابزارهای مدیریت ریسک نرخ بهره را در سال آینده راه‌اندازی خواهیم کرد.

* بررسی‌های تطبیقی نشان می‌دهد نرخ کارمزد معاملات بور‌س‌ها و کارگزاری‌ها بالاست،‌ برخی معتقدند کاهش این نرخ به چابکی بازار کمک خواهد کرد، نظر شما چیست؟

به این نکته توجه کنید؛ طبق مصوبه باید ۳۷درصد کارمزد کارگزاران به صندوق توسعه واریز شود، از طرفی کارگزاران می‌توانند تا ۵۰ درصد به مشتری‌ها تخفیف بدهند، ضمن آنکه ۲۵ درصد درآمد کارگزاران نیز مشمول مالیات است.

در خصوص بورس و فرابورس نیز حجم معاملات در بازار سرمایه بسیار افزایش پیدا کرده‌ است. بسیاری از کارهای نظارتی بورس و فرابورس نیازمند بهبود زیرساخت‌های نرم‌افزاری است که تولید آن به دانش نرم‌افزاری، کدنویسی و دانش مدیریتی نیاز دارد، اگر کارمزدها کم شود این حوزه هم ضعیف خواهد شد.

* یکی از تجربه‌های موفق سال ۹۵، بازار بدون دامنه بود آیا اکنون چنین فضایی وجود دارد که دامنه نوسان را حذف کنید؟

دامنه نوسان با مباحثی مثل حجم مبنا و سایر ریزساختارهای بازار چسبندگی دارد که حذف شدن کامل آن به راحتی امکان‌پذیر نیست، اما تعدیل این محدودیت می‌تواند به عنوان یک موضوع مورد بررسی قرار بگیرد.

* نظرتان درباره پیامک‌ها و تماس‌هایی که با برخی افراد در زمان خرید و فروش سهام گرفته می‌شود چیست، این کار مبنای قانونی دارد؟

تماس‌های حین معاملات مربوط به برخی معاملاتی است که تخلف هستند یا می‌توانند زمینه‌ساز تخلف باشند مثلا در سهمی برخی افراد حقیقی خرید می‌کنند و بعضی افراد حقوقی برای سهم، روندی ایجاد می‌کنند، قطعا در این زمان‌ها وظیفه ناظر این است که تذکر دهد و در حالاتی که زمینه‌ساز تخلف باشد هشدارهای لازم برای پیشگیری از وقوع تخلفات داده می‌شود. خارج از این مورد تماسی وجود ندارد.