بحران مالی دانشگاه‌ها و تمایل به استقلال: دانشجویان بین‌الملل کاهش پیدا خواهند کرد و با توجه به آموزش مجازی دانشگاه به‌عنوان سبک زندگی جای خود را به دانشگاه به‌عنوان کسب مهارت خواهد داد. دوره‌های آموزشی چهار تا ده‌ساله جای خود را به دوره‌های کوتاه‌مدت مهارت‌محور بر اساس سرعت عصر اطلاعات خواهند داد. رفت‌وآمدهای زیاد، سکونت‌های طولانی دانشگاهی، خوابگاه و تغذیه رایگان پس از کرونا هزینه‌های فراوانی خواهد داشت که هر دانشگاهی توانایی پوشش دادن آنها را ندارد. دانشگاه‌ها با بحران مالی مواجه خواهند شد و تنها آنها که سابقه تاریخی و کارکرد مناسب و خوشنام دارند، باقی می‌مانند. روند استقلال دانشگاه‌ها تشدید می‌شود و رقابت برای جذب دانشجو افزایش خواهد یافت. خدمات خوابگاه و تغذیه، برون‌سپاری و تحویل بخش خصوصی می‌شود و کسانی که در شهرهای بزرگ یا در مکان‌های دارای امکانات و طبقات بالا هستند، شانس بهره‌مندی از دانشگاه‌های برتر را خواهند داشت. خدمات رایگان طولانی‌مدت دانشجویی و زندگی کارمندی بدون دغدغه در دانشگاه دچار تزلزل می‌شود و منابع مالی دغدغه اصلی هر دانشگاه می‌شود. زندگی خوابگاهی پرجمعیت و طولانی‌مدت با استانداردهای پایین در دانشگاه کمرنگ می‌شود و برای تدریس، پژوهش، تغذیه، ورزش و اسکان نیاز به سرمایه‌گذاری‌های کلان است که دانشگاه‌های کوچک و دارای رتبه پایین توانایی ماندگاری خود را از دست خواهند داد.

شبکه‌ای شدن دانشگاه‌ها: دروس دانشگاه‌ها شناور می‌شود و دانشجویان به نسبت نیاز و علاقه خود دروس متفاوت از رشته‌های گوناگون از دانشکده و دانشگاه‌های مختلف را انتخاب می‌کنند. دانشگاه پس از کرونا دانشگاه‌هایی شبکه‌ای و در ارتباط با یکدیگر هستند. فضای رقابتی در نوشتن مقاله و کتاب و برون‌دادن محصولات و اختراعات روی سایت و شبکه‌های اجتماعی قرار می‌گیرد. تصلب رشته‌ها در دانشگاه‌های شفاف و باز به هم خواهد خورد. تفکیک و جدایی رشته‌ها و گرایش‌های منزوی که به تنهایی کارآمدی پایینی دارند به سمت ارتباط علوم انسانی، طبیعی، مهندسی و پزشکی با یکدیگر سوق پیدا می‌کنند و در این فضا دانشگاه به‌عنوان کهکشان علوم و ارائه اندیشه‌های نو مطرح می‌شود. لازم نیست دانشجویان در یک رشته یا گرایش با استادان مشخص واحد بگذرانند، بلکه در مقاطع مختلف با گواهینامه‌های متفاوت می‌توانند دروس و استادان گوناگون و مورد نیاز خود را امتحان کنند. رشته‌ها شناور و سرفصل‌ها انتخابی و کاربردی می‌شود. فضای مجازی امکان ارائه درس‌ها در دانشگاه‌های مختلف و بهره‌مندی همه شهروندان جهان را فراهم ساخته و دیوارهای مجازی دانشگاه‌ها با فشار کرونا از هم پاشیده است و دانشگاه‌ها مشاهده‌پذیر شده‌اند.

در جمع‌بندی می‌توان گفت دانشگاه پس از کرونا باید به فکر استقلال مالی باشد. رشته‌ها و گرایش‌های تخصصی بی معنا شده و نیاز است بار دیگر کهکشان علوم در دانشگاه‌ها به شکل بین‌المللی و شبکه‌ای مطرح شود. نیاز است دانشگاه‌ها در سرفصل‌های خود بازنگری کنند و انتخاب دانشجویان را به رسمیت بشناسند و به سمت مهارت محوری حرکت کنند. روند مجازی شدن و شبکه‌ای شدن دانشگاه‌ها رقابت و فضای شکل‌گیری افکار جدید را ایجاد کرده است و دیگر نمی‌توان به دانشگاه‌های مکانیکی و دیوان‌سالاری قبل از کرونا بازگشت. دیوار دانشگاه‌ها فرو ریخته است و اکنون در میان شهروندان حضور دارند و جامعه، صنعت و حکومت می‌نگرند که دانشگاه چه می‌گوید و چه نسخه‌ای ارائه می‌دهد؟

دکتر روح‌‏اله اسلامی، رئیس گروه مطالعات و برنامه‌ریزی فرهنگی اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد