اگرچه تحلیل‌های متعددی درخصوص وضع موجود وجود دارد، اما نکته‌ای که به نظر می‌رسد مورد غفلت قرار گرفته، تبیین شکل‌گیری این چالش از منظر سیاستگذاری است.

اصلاح قیمت آرد، کل زنجیره محصولات غذایی وابسته به آرد را به جنب‌وجوش انداخت. پس از اعلام رسمی تغییر قیمت آرد، انواع نان فانتزی و انواع ماکارونی، بحث بر سر چرایی و چگونگی اجرای سیاست جدید دولت در حوزه آرد و نان بالا گرفت. سازمان حمایت نیز که پیش‌تر پیشنهادهایی را برای قیمت‌های جدید انواع آرد ارائه کرده بود، سعی کرد با صدور بخشنامه‌ای بخشی از ابهامات را برطرف سازد.

مرور دوباره سخنانی که طی روزهای اخیر از زبان وزرا و برخی از مقامات دولت سیزدهم عنوان شده است، نشان می‌دهد سه دلیل عمده اجرای این سیاست، شامل کاهش ضایعات، ممانعت از قاچاق آرد و گندم و کاهش خروج یارانه محصولات وابسته به گندم از مسیر صادرات است. طبق استدلالی که مقامات دولت سیزدهم طی روزهای اخیر داشته‌‌‌اند، قرار است با حذف میلیون‌‌‌ها دلار یارانه پنهان که عموما به سمت واسطه‌‌‌گران فعال در بخش آرد و نان می‌رود یا در قالب محصولات صنعتی اعم از شیرینی یا ماکارونی به خارج از کشور صادر می‌شود، تعادل بهتری برای مصرف‌کنندگان در ایران ایجاد شود. پیش‌تر یکی از مقامات حوزه غله و بازرگانی میزان یارانه پنهان نان در سال را بین ۳ تا ۵ میلیارد دلار (۹۰ تا ۱۰۰هزار میلیارد تومان) برآورد کرده بود؛ موردی که طبق ادعای مقامات اقتصادی دولت قرار است با اصلاحات جدید، حذف و سپس از طریق اعطای مستقیم آن به مصرف‌کنندگان خرد و نانوایان به ایجاد تعادل بهتر در اقتصاد ایران کمک کند. مقامات دولت تاکید دارند با اجرای این سیاست جدید، اعطای یارانه به جای حلقه اول یا آرد گندم به حلقه آخر یعنی مصرف‌کننده نان و محصولات وابسته به آرد پرداخت شود. فعلا با توجه به نامه عباس تابش، معاون وزیر صمت، حداکثر بهای ماکارونی‌‌‌های ۵۰۰، ۷۰۰ و ۱۰۰۰گرمی به ترتیب معادل ۱۷هزار تومان، ۲۴‌هزار تومان و ۳۴‌هزار تومان خواهد بود؛ ارقامی که البته طبق گفته مقامات وزارت جهادکشاورزی تا پایان اردیبهشت اجرایی نخواهد شد.

وی گفته است: با بروز جنگ اوکراین وضعیت تجارت کالاهای اساسی هم بغرنج شد و قیمت گندم و روغن به‌شدت افزایش یافت و موجب شد قیمت کالاهای اساسی در ایران به یک‌‌‌دهم قیمت در کشورهای همسایه کاهش یابد؛ موضوعی که موجب قاچاق به خارج می‌شود. بحث اجرای بخشنامه قیمت آردهای صنف و صنعت از نخستین روزهای اردیبهشت آغاز شده است. گفته می‌شود یکی از مهم‌ترین دلایل رشد پنج‌برابری قیمت آرد صنعتی، ممانعت از قاچاق غلات و پایدار کردن امنیت غذایی کشور است. عراق، ترکیه و افغانستان و البته برخی از کشورهای دیگر منطقه از جمله مقاصد اصلی خروج غلات از کشور هستند که شعله کشیدن بحران در اوکراین و کاهش تولید غلات در اوکراین و روسیه، قاچاق گندم از ایران را جذاب‌‌‌تر از هر زمان دیگری کرده است. مقامات جهادکشاورزی در دفاع از این اصلاح قیمتی در روزهای گذشته پیوسته با یادآوری تبعات جنگ اوکراین و کاهش تولید جهانی غلات، تلویحا از مردم درخواست کردند با دولت در مسیر تغییر سیاست همراه شوند.

سیدجواد ساداتی‌‌‌نژاد، وزیر جهاد کشاورزی نیز با تاکید بر اعطای یارانه به مصرف‌کنندگان پیش از اصلاح قیمت آرد و...، تصریح کرد: ۷۰‌درصد روغن و ۳۰‌درصد غلات جهان در منطقه اوکراین و روسیه تولید می‌شود که به علت جنگ اوکراین، قیمت مواد غذایی در جهان بین ۳۴ تا ۶۰‌درصد افزایش یافته و موجب جیره‌‌‌بندی در کشورهای اروپایی شده است. وی تاکید کرد: شرایط جدیدی برای امنیت غذایی جهان ایجاد شده و دولت هم برای حفظ پایداری امنیت غذایی کشورمان به علت قاچاق گسترده محصولات تولیدی با آرد، تصمیم به آزادسازی آرد برای مصارف صنعتی گرفته است.

وزیر جهاد کشاورزی از کسری شدید گندم در یکی از کشورهای همسایه در حدود ۳میلیون تن خبر داد که این کشور قصد دارد با قاچاق از ایران، این گندم را تامین کند. ساداتی‌‌‌نژاد با بیان اینکه یک کیسه آرد ۵۰کیلویی در ایران ۳۸‌هزار تومان است، گفت: آرد در آن سوی مرزها تا ۶۰۰‌هزار تومان قیمت دارد و جلوگیری فیزیکی از قاچاق آن میسر نیست. وی افزود: طبق قانون بودجه که دولت باید نظام توزیع یارانه‌‌‌ها را تغییر دهد، دولت قصد دارد یارانه را مستقیم به مردم بدهد. وزیر جهادکشاورزی با تاکید بر اینکه قیمت نان در نانوایی‌‌‌ها هیچ تغییری نکرده است، اظهار کرد: آرد مربوط به نان صنف و صنعت آزاد شده است و برای جبران آن طی روزهای آینده دولت با واریز کردن مبلغی در قالب یارانه، این افزایش قیمت را هم جبران خواهد کرد که بیشتر از هزینه ناشی از این گرانی خواهد بود. وی گفت: این تصمیم هرچند سخت بود؛ اما جلوی فساد را خواهد گرفت و با پرداخت یارانه مستقیم به مردم، هزینه تحمیل‌‌‌شده جبران خواهد شد.

در این باره، مدیرکل نظارت شرکت بازرگانی دولتی هم گفته است: دولت با بررسی‌‌‌های به‌عمل آمده متوجه شد بخش اعظم آرد و گندم یارانه‌‌‌ای صرف تولید نمی‌شود و به‌صورت قاچاق از کشور خارج می‌شود. وی با اشاره به افزایش تقاضای آرد یارانه‌‌‌ای واحدهای صنف و صنعت از ۸۳۱‌هزار تن در سال ۹۹ به یک‌میلیون و ۳۱۳‌هزار تن در سال ۱۴۰۰، گفت: امسال هم با این روند حتما با تقاضای بیشتر برای گندم و آرد یارانه‌‌‌ای مواجه می‌‌‌شدیم و بخشی از استفاده‌کننده‌های این آرد با صادرات محصولات تولیدی به کشورهای همسایه این یارانه را به این کشورها منتقل می‌کردند. جلالی گفت: با توجه به خروج این آرد و گندم یارانه‌‌‌ای در قالب محصولاتی مانند شیرینی، ماکارونی، بیسکویت و... به کشور‌‌‌های همسایه با قیمت پایین، دولت تصمیم به افزایش قیمت خرید تضمینی گندم از ۵‌هزار تومان به ۱۱‌هزار و ۵۰۰تومان در هر کیلوگرم گرفت تا از این طریق، هم با خروج غیرقانونی آن مقابله کند و هم یارانه این بخش را به‌طور مستقیم به مصرف‌کننده‌‌‌های داخلی اختصاص دهد.

در تکمیل این بحث، یادآوری نکاتی که معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان برنامه و بودجه عنوان کرده، ضروری است. رئیس سازمان برنامه و بودجه درباره تغییر سیاست کشور در حوزه آرد و نان، گفت: اکنون فضای زیادی برای صادرات آرد داریم و کشورهای همسایه ما هم نیاز زیادی به آرد دارند که در این مورد مازاد ظرفیت داریم یا درباره گندم، همسایگان شمالی ما گندم دارند که می‌‌‌توانیم آن گندم‌‌‌ها را در داخل به آرد تبدیل و به همه کشورهای منطقه صادر کنیم، اما چون اکنون این فرآیند یارانه‌‌‌ای است، قاچاق می‌شود و کشور نمی‌‌‌تواند از این ظرفیت استفاده کند. وی تاکید کرد: اگر این اصلاحات قیمتی صورت بگیرد و پرداخت یارانه، نه حذف یارانه، بلکه پرداخت یارانه مستقیم به خود مردم انجام شود، بسیاری از این ظرفیت‌‌‌ها برای کشور فعال خواهد شد. میرکاظمی گفت: ما یارانه‌‌‌ها را حذف نمی‌‌‌کنیم، بلکه آن را به‌‌‌صورت بهینه بازتوزیع می‌‌‌کنیم یا به عبارت بهتر، آنها را اثربخش می‌‌‌کنیم، یعنی از حالتی که طی آن یارانه‌‌‌ها به شبکه‌‌‌های غیراثربخش می‌رود و به دست مردم نمی‌‌‌رسد، این فرآیند را اصلاح می‌‌‌کنیم تا یارانه‌‌‌ها را مستقیما به دست مردم برسانیم. اما همین‌‌‌جا، بار دیگر تاکید کنم که درباره نان، تا امروز هیچ تغییری در قیمت آرد نانوایی‌‌‌ها صورت نگرفته است.

با وجود اعلام عدم‌تاثیر سیاست جدید دولت بر قیمت انواع نان سنتی اعم از لواش، سنگک، بربری و...، گفته می‌شود در برخی از استان‌‌‌ها مسیر برای خرید نان سنتی با کارت بانکی فراهم شده است. زنجان نخستین استانی است که به صورت پایلوت اجرای طرح تازه دولت برای نان سنتی در آن آغاز شده است. طبق اعلام استاندار زنجان، دولت تصمیم گرفته فرآیندهای ساده گذشته را با استفاده از تکنولوژی، تبدیل به فرآیندهای دقیقی کند که منافع اعطای یارانه‌‌‌ها، دقیقا به دست مردم برسد که پیش‌‌‌ از این در جاهای دیگری هزینه شده و باعث ایجاد فساد می‌‌‌شد. افشارچی تاکید کرد: با تصمیم نهایی دولت طرح جدید عرضه نان به‌‌‌صورت پایلوت در زنجان اجرا می‌شود که طی آن قیمت نان تغییری نداشته و تنها یارانه‌‌‌ای که به آرد اختصاص پیدا می‌‌‌کرد با اجرای این طرح به‌‌‌طور مستقیم به نان اختصاص می‌‌‌یابد.

بر این اساس نانوایی‌‌‌ها به کارت‌‌‌خوان‌‌‌های هوشمند متصل می‌‌‌شوند تا به ازای تعداد نان‌‌‌های فروخته‌‌‌شده یارانه نان به نانوا تعلق گیرد. وی با بیان اینکه این تصمیم یک تصمیم ملی است که وزارت اقتصاد بر اساس قانون و بر مبنای تبصره ۱۴ قانون بودجه که مربوط به یارانه کالاهای اساسی است اجرا می‌کند، گفت: استان مجوز ورود به قوانین مربوط به این حوزه‌‌‌ها را ندارد. وی افزود: مردم با قیمت قبلی نان موردنیاز خود را دقیقا همچون گذشته خریداری می‌کنند؛ تنها اتفاق جدید این است که آرد با قیمت واقعی در اختیار نانوا قرار خواهد گرفت و به ازای هر نانی که فروخته می‌شود، هزینه اخذشده نان به قیمت واقعی از طریق سیستم دولتی به‌‌‌ حساب نانوا واریز خواهد شد و در این طرح هیچ‌گونه کارت یارانه‌‌‌ای وجود نداشته و علت اجرای پایلوت آن نیز شناخت نقاط قوت و ضعف طرح به‌‌‌صورت آزمایشی است و در اثنای اجرای طرح، نظرات نانوایان هم اخذ خواهد شد تا به بهترین نحو، از بروز فساد و قاچاق در تامین یکی از مهم‌ترین کالای موردنیاز مردم تا حد امکان پیشگیری به عمل آید. درباره اجرای طرح تحولی دولت در حوزه آرد و نان در استان زنجان هم مسعود میرکاظمی، رئیس سازمان برنامه و بودجه گفته است: این تنها یک نمونه است و هدف از آن هم این است که یارانه مستقیما به مردم و مصرف‌کننده پرداخت شود و دیگر دست دلالان و واسطه‌‌‌ها نرود؛ چون همه مردم می‌‌‌دانند که اثربخشی شیوه فعلی این یارانه‌‌‌ها چگونه است.

اما جدا از بحث تغییر شیوه اعطای یارانه به نان‌‌‌های سنتی، قیمت ماکارونی و انواع نان فانتزی نیز طی هفته گذشته خبرساز شد و حتی مباحثی مبنی بر کمبود ماکارونی در فروشگاه‌‌‌های کشور بروز کرد. توضیحات رئیس انجمن آردسازان کشور درباره تحولات بازار ماکارونی، پاسخی به این موضوع بود. رئیس انجمن آرد‌سازان کشور با اشاره به اینکه وقفه‌ای در تولید ماکارونی ایجاد نشده است، گفت: اگر کمبودی در بازار وجود داشته، به دلیل تغییر قیمت و آماده‌سازی بسته‌بندی‌‌‌های جدید بوده است. سید محمدرضا مرتضوی، رئیس انجمن آردسازان کشور در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر، مباحث مطرح‌شده درباره توقف خط تولید برخی از کارخانه‌ها ماکارونی‌سازی را رد کرد و گفت: چنین موضوعی صحت ندارد و وقفه‌ای در تولید ماکارونی ایجاد نشده است. وی تصریح کرد: هیچ‌گونه خللی در تولید ماکارونی ایجاد نشده و اگر کمبودی در بازار وجود داشته، به دلیل تغییر قیمت، آماده‌سازی بسته‌بندی‌های جدید و فرآیند توزیع با نرخ‌ها و بسته‌‌‌بندی‌های جدید بوده است. مرتضوی اضافه کرد: طبیعتا مغازه‌داران نیز نمی‌خواستند که قفسه‌های مغازه‌هایشان خالی شود؛ بنابراین در فروش ماکارونی به مردم، گاهی سلیقه‌‌‌ای عمل‌کرده و تعداد آن را محدود کرده بودند.

عباس تابش، رئیس سازمان حمایت از مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان هم در برنامه میز اقتصاد شبکه خبر، وعده حل چالش ماکارونی در هفته جاری را داد و گفت: یارانه باید در جهت حمایت از مصرف‌کننده به مردم داده شود، اما باید به گونه‌‌‌ای برنامه‌‌‌ریزی شود که به جامعه هدف برسد. وی افزود: طبیعی است وقتی استنباط تولیدکننده این باشد که فردا می‌‌‌تواند محصول خود را گران‌‌‌تر بفروشد، احتکار می‌کند. از ابتدای سال وزارت جهاد کشاورزی قیمت گندم را از ۲‌هزار و ۷۰۰ تومان به ۱۲‌هزار تومان افزایش داد. تابش تصریح کرد: طبیعتا برای تولیدکنندگان ادامه تولید با قیمت قبلی مقدور نبود و برای عرضه مشکل داشتند. با ابلاغ قیمت‌های جدید، تولیدکنندگان به شبکه‌‌‌های توزیع خود در فروشگاه‌‌‌های زنجیره‌‌‌ای نامه زدند که آمادگی عرضه به هر میزان را دارند و دیگر بهانه‌‌‌ای برای مدیریت عرضه وجود ندارد. رئیس سازمان حمایت از مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان گفت: با توجه به اعلام آمادگی همه واحدهای تولید ماکارونی بنده اعتقاد دارم به‌زودی مشکل عرضه ماکارونی برطرف می‌شود. تابش در خصوص بازار روغن هم عنوان کرد: مابه‌‌‌التفاوت افزایش هزینه تمام‌‌‌شده تولید روغن از سوی دولت پرداخت می‌شود و روغن برای مصرف‌کنندگان نهایی گران نخواهد شد.

درباره نرخ جدید نان‌‌‌های فانتزی هم در هفته گذشته بحث‌‌‌هایی مطرح شد که جدول ۱۱نوع مختلف از این گونه نان به‌شدت مورد توجه قرار گرفت. رئیس اتحادیه نان‌‌‌های حجیم و نیمه‌‌‌حجیم اما با تکذیب این لیست به خبرگزاری مهر اعلام کرد: لیست قیمت‌های انواع نان فانتزی یادشده مربوط به نرخ‌های پیشنهادی است که برای بررسی بیشتر تهیه شد و در نهایت تصویب نشد.رئیس اتحادیه نان‌‌‌های حجیم و نیمه حجیم ادامه داد: با آزادسازی نرخ آرد مصرفی صنف و صنعت، قیمت انواع محصولات فانتزی نیز به صورت عرضه و تقاضا تعیین می‌شود و دیگر نرخ مصوبی نخواهیم داشت.وی تصریح کرد: وقتی عرضه نان فانتزی به صورت عرضه و تقاضا و فضای رقابتی میان واحدها باشد با وجود افزایش هزینه‌‌‌های تولید، محصولات با قیمت‌های کمتری از نرخ‌نامه منتشره به فروش خواهد رسید.کرمی با اشاره به بهبود کیفیت نان بعد از حذف یارانه آرد، اظهار کرد: اجرای طرح حذف آرد صنف و صنعت اصلاح بزرگ اقتصادی به حساب می‌‌‌آید، اما برای رفع مشکلات واحدهای صنفی نیز باید اقدام شود؛ زیرا رقم سرمایه در گردش آنها نیز افزایش می‌‌‌یابد و نیازمند نقدینگی بیشتری هستند.

وی گفت: در حال مذاکره با دولت هستیم تا با ارائه تسهیلات به واحدهای صنفی نقدینگی موردنیاز واحدهای صنفی تامین شود. رئیس اتحادیه نان‌‌‌های حجیم و نیمه‌حجیم گفت: برای ایجاد رقابت سالم میان تولیدکنندگان واحدهای سنتی و فانتزی لازم است که آرد واحدهای سنتی نیز آزاد شود؛ در غیر‌این صورت امکان اینکه آرد از آنجا به سمت واحدهای فانتزی بیاید، دور از انتظار نیست. به‌رغم این تکذیب، خبرگزاری تسنیم در گزارش کوتاهی اعلام کرد که در پی حذف آرد یارانه‌ای صنف و صنعت، قیمت نان‌‌‌های حجیم و نیمه‌حجیم در فانتزی‌فروشی‌ها افزایش داشته است. طبق بررسی این رسانه، هر قرص نان باگت معمولی در این مغازه‌ها در سطح شهر تهران ۱۰‌هزار تومان، نان باگت فرانسوی ۱۵‌هزار تومان، نان بربری فرانسوی ۱۳‌هزار تومان و نان همبرگری ۷‌هزار و ۵۰۰تومان به فروش می‌رسد.

منبع: دنیای اقتصاد