با توجه به کمتر بودن نرخ‌های سود از نرخ تورم، تقاضای زیادی برای دریافت تسهیلات به وجود می‌آید. در نتیجه با توجه به صف زیاد متقاضیان تسهیلات، گسترش راهکارهای غیرپولی یک ضرورت برای اقتصاد است. پژوهشکده پولی و بانکی در یک نشست تخصصی با حضور کارشناسان، راهکارهای تغییر مسیر از تامین مالی سنتی به تامین مالی نوین را ارائه کرد. به گفته کارشناسان، یکی از راهکارهای جدید، تامین مالی زنجیره‌ای است که با ابزارهای جدیدی مانند اوراق گام صورت می‌گیرد. براساس آمارهای رسمی از ابتدای فروش این اوراق تاکنون، ۴۵هزار میلیارد تومان اوراق فروخته شده که ۱۳هزار میلیارد تومان آن در ماه اخیر بوده است. یکی از نگرانی‌ها درخصوص این اوراق مساله ریسک نکول آن است که به‌گفته کارشناسان، چنانچه بنگاهی در سررسید اوراق نکول کند، مشمول جریمه می‌شود و تا ۳ماه بعد از تسویه بدهی، مجاز به استفاده از این ابزار نخواهد بود.

نااطمینانی زیاد در اقتصاد ایران باعث شده است که در یک دهه گذشته، سرمایه‌گذاری جدید برای تولید کاهش یابد. این موضوع باعث شده است سیاستگذاران و فعالان بخش تولید تلاش کنند تا با ظرفیت موجود به دنبال حداکثر کردن بهره‌وری و تولید باشند. یکی‌از مهم‌ترین مشکلات در بخش تولید، موضوع تامین مالی است. درواقع یکی‌از مهم‌ترین دغدغه‌های تولیدکنندگان تامین مالی و نقدینگی موردنیاز برای تولید است. در ایران، نظام تامین مالی عمدتا بانک‌محور است و بازار سرمایه نقش کمتری در تامین مالی تولید برعهده دارد و به همین دلیل سرمایه‌گذاران و تولیدکنندگان انتظار دارند که نظام بانکی این تامین مالی را انجام دهد. البته نرخ‌های سود پایین‌تر از تورم باعث ایجاد صف متقاضیان دریافت تسهیلات شده است. پژوهشکده پولی و بانکی در ادامه سلسله نشست‌های فصلی، روز دوشنبه هفتم آذر، نشست پاییزی با موضوع «تامین مالی زنجیره‌ای و نظام بانکی؛ فرصت‌ها و چالش‌ها» را برگزار کرد. حمید آذرمند، مدیر تامین مالی زنجیره تولید بانک مرکزی نکات مهمی را درخصوص تامین مالی زنجیره‌ای تولید در این نشست مطرح کرد.

تغییر رویکرد در نظام تامین مالی
حمید آذرمند، مدیر تامین مالی زنجیره تولید بانک مرکزی در این نشست با بیان اینکه نظام تامین مالی سرمایه در گردش فعلی آسیب‌های جدی دارد و لازم بود تا بازنگری در این زمینه اتفاق بیفتد، به این موضوع اشاره کرد که تامین مالی مکرر و موازی بانک‌ها به دفعات در حال رخ دادن است و زنجیره‌ای از تامین‌کننده نهاده تا توزیع‌کنندگان، تولیدکنندگان و نهایتا مصرف‌کننده نهایی از ظرفیت سیستم بانکی استفاده می‌کنند. به‌گفته مدیر تامین مالی زنجیره تولید بانک مرکزی بنگاه‌ها به‌صورت مستقل به بانک‌ها مراجعه می‌کنند و در حال حاضر سهم بازار سرمایه در تامین مالی بسیار اندک است و حجم اوراق شرکتی نیز در GDP بسیار پایین است. نظام تامین مالی بسیار متکی بر نظام بانکی است و از این طریق، فشار بر بانک‌ها تشدید می‌شود.

بانک‌ها در حال حاضر با ناترازی منابع و مصارف مواجهند و انتظاراتی که بنگاه‌ها را به سمت مازاد تقاضای تسهیلات می‌برد، منشأ ناترازی بانک‌ها نیز هست و در این زمینه عدم تخصیص بهینه نیز وجود دارد. آذرمند همچنین بیان کرد که ظرفیت سیستم بانکی عمدتا در تامین سرمایه در گردش درگیر می‌شود که علل مختلف دارد. این موضوع باعث می‌شود منابعی که بانک‌ها برای تشکیل سرمایه ثابت می‌توانند تجهیز کنند، سهم اندکی داشته باشد. نکته دیگر اینکه سیاستگذار با توجه به شرایطی که در ۱۵ سال اخیر طی شد، نیاز دارد که سیاستگذاری با رشد همراه باشد و در عین حال تورم نیز مهار شود. در شرایط فعلی و نظام مالی حال حاضر، کنترل تورم و رشد اقتصادی حاصل نخواهد شد. از این‌رو، درمجموع کلیت دولت را به این جمع‌بندی رساند که به سمت یک تغییر پارادایم در تامین مالی برود. مهم‌ترین وجه تغییر رویکرد حرکت به سمت تامین مالی زنجیره‌ای بود که در دنیا تجربه شده است و برای ما امکان ارزیابی عملکرد کشورهای مختلف وجود دارد.

ویژگی‌های تامین مالی زنجیره‌ای
به‌گفته آذرمند، اولین وجه تمایز تامین مالی زنجیره‌ای با روش‌های سنتی این است که ابتدا نظام مالی فعال می‌شود و اگر اتفاقی در بخش واقعی اقتصاد رخ می‌دهد و کالایی تولید می‌شود به تبع آن نیز بخش مالی اقتصاد واکنش نشان می‌دهد و این وجه تمایز مهم در زمانی است که نگرانی درخصوص خروج منابع وجود داشته باشد. به گفته او، نکته دوم در تامین مالی زنجیره‌ای عدم تامین مالی مجزا است. بنابراین حلقه‌های متصل به هم مجزا نیستند و ارتباط زنجیره‌ای و ثابت دارند و مشخص است که منابع از کجا و با اتکا به کدام حلقه تسری پیدا می‌کند. نکته سوم در تامین مالی زنجیره‌ای این است که فرآیند تامین مالی و مدیریت ریسک با هم اتفاق می‌افتد و صرفا هدف تامین مالی بنگاه‌ها دنبال نمی‌شود.

به‌گفته مدیر تامین مالی زنجیره تولید بانک مرکزی، ابزارهای مختلفی در این زمینه‌ها قابل استفاده هستند و اعتبار اسنادی را همه بانک‌ها می‌شناسند و امروز با تغییراتی در تامین مالی زنجیره‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد. درباره اوراق گام نیز تغییراتی در ماهیت ابزار داده‌شده که به اوراق تامین مالی زنجیره‌ای تبدیل شد که بتواند کمک کند تا این فرآیند شکل گیرد. آذرمند همچنین درخصوص زیرساخت‌های موردنیاز برای تامین مالی به این موضوع اشاره کرد که صورت‌حساب الکترونیکی یکی از زیرساخت‌های اصلی تامین مالی زنجیره‌ای است که باید مورد استفاده قرارگیرد و دیگری نیز بحث پلتفرم‌ها است و با تفاهم‌نامه‌ای که با وزارت صنعت امضا شد، این پلتفرم‌ها سهم ۲۰درصدی خواهند داشت و رگولاتوری نیز روی این پلتفرم‌ها شکل خواهدگرفت.
ابزارهای جدید تامین مالی زنجیره‌ای
آذرمند درخصوص تعریف ابزارها بیان کرد که تجربه دنیا و نحوه عملکرد ابزارها در زمان طراحی مورد توجه قرارگرفت و تاکنون ۴۵هزار میلیارد تومان اوراق گام منتشر شده است که نزدیک به ۴۰هزار میلیارد تومان از تیرماه تاکنون بوده و در یک‌ماه اخیر نیز ۱۳هزار میلیارد تومان اوراق گام منتشر شد. ابزار گام که در گذشته شباهت بسیاری به اوراق بدهی داشت، ازنظر ماهیت تغییر پیدا کرد و به ابزاری در بازار پول با قابلیت نقدشوندگی بالا تبدیل شد.

در حال حاضر ۱۵بانک به‌صورت جدی از این ابزار استفاده می‌کنند. به‌گفته مدیر تامین مالی زنجیره تولید بانک مرکزی در حال حاضر بیش از ۱۶رشته فعالیت مانند خودروسازی، قطعات، فلزات اساسی و لوازم خانگی، ماشین‌آلات کشاورزی، مصالح ساختمانی و بخش کشاورزی و اخیرا نیز بهداشت و درمان به این حوزه ورود کرده‌اند. در حال حاضر، در یک‌سال و نیم منتهی به خردادماه۸۰ فقره اوراق گام صادر شده بود که به ۱۸۰فقره رسیده است که نشان‌دهنده بسط این ابزار در زنجیره های مختلف است. آذرمند تاکید کرد که بانک‌ها شیوه کارکردن با اوراق گام را آموخته‌اند. او به ابزار برات الکترونیک نیز اشاره کرد و با توجه به برخی الزامات فناوری موردنیاز برای این بخش، ابراز امیدواری کرد که هرچه سریع‌تر این شرایط فراهم شود تا بانک‌ها نیز بتوانند از ابزار برات الکترونیک استفاده کنند.

آذرمند به ابزار کارت‌های اعتباری متصل به زنجیره به‌عنوان یکی دیگر از ابزارهای تامین مالی نیز اشاره داشت و بیان کرد که استفاده از این ابزار چه ازسوی خانوارها و چه ازسوی بنگاه‌ها باعث کاهش فشار به شبکه بانکی می‌شود؛ چراکه با استفاده از این ابزار بدون آنکه بانک‌ها دچار ناترازی شوند، تامین مالی خانوارها و بنگاه‌ها صورت می‌گیرد. خانوارها با نرخ‌های پایین از این ابزار استفاده خواهند کرد و کالای موردنیاز خود را تهیه می‌کنند و با تسویه اعتباری که صورت می‌گیرد، بانک‌ها نیز دچار مشکل تامین مالی نخواهند شد.

اعتبار ابزارها
مدیر تامین مالی زنجیره تولید بانک مرکزی تاکید کرد که بانک مرکزی به دقت خرید و فروش اوراق گام را رصد می‌کند و براساس دستورالعمل‌ها و مقررات، چنانچه بنگاهی در سررسید اوراق نکول کند، مشمول جریمه می‌شود و تا ۳ ماه بعد از تسویه بدهی، مجاز به استفاده از این ابزار نخواهد بود. درخصوص بانک‌ها نیز اگر تعهد بانکی درقبال دارنده اوراق عملی نشود، مجوز صدور اوراق گام برای آن بانک لغو می‌شود و تا یک‌سال اجازه صدور اوراق نخواهد داشت. آذرمند درخصوص اعتبارسنجی بنگاه‌ها نیز گفت که فرآیند اعتبارسنجی بنگاه‌ها مشابه فرآیند صدور ضمانت‌نامه بانکی است با یک تفاوت؛ بانک‌ها برای صدور ضمانت‌نامه تنها با یک بنگاه مواجه هستند؛ اما برای صدور اوراق گام و به‌منظور تامین مالی زنجیره‌ای بنگاه‌های تولیدی، بانک‌ها با زنجیره‌های تولیدی روبه‌رو می‌شوند و می‌توانند با مدل‌های مالی‌ای که طراحی می‌کنند، برای بخشی از زنجیره اوراق صادر کنند که اعتبار بیشتری دارد تا به این ترتیب، فرآیند اعتبارسنجی با ریسک کمتری همراه شود.
منبع: دنیای اقتصاد