این افت تورم، در حالی است که بازدهی بازارها نظیر دلار و سکه در آذرماه در سطح دو رقمی بوده و در حال عبور از سطوح روانی است. از نگاه برخی که رشد شاخص دلار را معیاری برای افزایش قیمت‌ها تصور می‌کنند، کاهش تورم به روایت آمار رسمی، یک پارادوکس است. چرا آمار تورم متفاوت از بازار دارایی گزارش شده است؟ نخست اینکه شاخص بهای مصرف‏کننده متشکل از کالاها و خدمات مصرفی است که برخی از آن، تحت تاثیر دلار نیستند. کالاهای بادوام که همسویی بالایی با نرخ دلار دارند، تنها ۵درصد از وزن کل شاخص را تشکیل می‌دهند. همچنین زمان و نوع کالاهای مظنه‌گیری نیز می‌تواند متفاوت از تغییرات بازار دارایی باشد. دوم اینکه ممکن است افزایش نرخ ارز با یک وقفه نرخ تورم را تحت تاثیر قرار دهد. نکته دیگر اینکه افت تورم ماهانه اجاره به‌دلیل کمرنگ شدن سیاست‏های دستوری در کاهش نرخ تورم آذر نقش کلیدی داشته است.

بررسی آمار شاخص قیمت مصرف‌کننده در آذرماه نشان می‌دهد نرخ تورم ماهانه در این ماه به ۹/ ۱درصد رسیده که نسبت به تورم آبان‌ماه کاهش ۲دهم درصدی را نشان می‌دهد و روند کاهشی بودن نرخ تورم در فصل پاییز را تکمیل می‌کند، چرا که تورم ماهانه آبان از تورم ماهانه مهر پایین‌تر بوده است. از سوی دیگر، خوراکی‌ها در آخرین ماه فصل پاییز نسبت به آبان ماه تغییر قیمت قابل‌توجهی نداشته‌اند و تورم ماهانه تقریبا صفر را ثبت کرده‌اند. این در حالی است که در فصل پاییز، دلار بازار متشکل ۸ درصد و سکه تمام حدود ۱۵درصد بازدهی داشت‌اند. بنابراین به نظر می‌رسد تورم و بازارها به یک پارادوکس بزرگ رسیده‌اند. بنابراین این سوال پیش می‌آید که چرا به‌رغم افزایش بازدهی بازارها، نرخ تورم آذرماه کاهشی شده است.

کاهش تورم ماهانه، رشد تورم نقطه‌ای
مرکز آمار ایران گزارش تورم آخرین ماه فصل پاییز را منتشر کرد. آمار منتشرشده نشان می‌دهد شاخص قیمت مصرف‌کننده در آذرماه ۵۶۳واحد بوده که به نسبت ماه قبل رشد ۹/ ۱درصدی را ثبت کرده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد تورم ماهانه در مهرماه ۳درصد، در آبان‌ماه ۱/ ۲درصد و در آذرماه ۹/ ۱درصد بوده که نشان‌دهنده نزولی بودن نرخ تورم در فصل پاییز است. به‌رغم کاهش تورم ماهانه، تورم نقطه‌به‌نقطه افزایشی گزارش شده است. نرخ تورم نقطه‌ای آذر به میزان ۵/ ۴۸درصد گزارش شده که این رقم در آبان‌ماه ۱/ ۴۸ درصد بود. همسو با تورم نقطه‌ای، تورم متوسط نیز افزایش یافته است. نرخ تورم متوسط آذرماه ۴۵درصد گزارش شده که یک واحد درصد نسبت به آبان بیشتر بوده است.

سه گمانه برای توضیح پارادوکس
گزارش مرکز آمار نشان می‌دهد در آذرماه سال جاری، تورم ماهانه حدود ۹/ ۱ درصد بوده است. این در حالی است که بررسی‌ها نشان می‌دهد قیمت دلار متشکل در آخرین ماه پاییز بازدهی حدود ۸درصد داشت و سکه تمام در مدت مذکور حدود ۱۵درصد افزایش قیمت را تجربه کرده است. بنابراین در نگاه اول به نظر می‌رسد شاخص تورم نشان‌دهنده تغییرات قیمتی در بازارها نیست. اما چرا این آمار و ارقام یک پارادوکس را نشان می‌دهند؟ بخشی از پاسخ به این سوال نیاز به بررسی کارشناسی دارد. اما در مجموع می‌توان سه پاسخ برای این سوال در نظر گرفت. پاسخ نخست این است که ممکن است وزن کالاهای دلاری در شاخص مصرف‌کننده بالا نباشد.

به عنوان مثال افزایش قیمت دلار بر قیمت خودرو اثر مستقیم دارد، اما خودرو در سبد محاسبه‌شده خانوار در مرکز آمار ایران، ضریب اهمیت کمتر از ده درصد دارد. شاهد دیگری برای این پاسخ، بررسی شاخص کل مصرف‌کننده در دو دسته کالاها و خدمات است. گروه کالاها به سه دسته کالاهای بادوام، کم‌دوام و بی‌دوام تقسیم می‌شوند. اثر تغییرات دلار بر کالاهای بادوام بیشتر است که ضریب اهمیت ۵/ ۵درصدی دارد. تورم ماهانه آذر کالاهای بادوام ۲/ ۶درصد بوده است. کالاهای بی‌دوام که ضریب اهمیت ۴۰درصدی دارند، تورم ماهانه ۱/ ۱درصد را ثبت کرده‌اند و کالاهای کم‌دوام با ضریب اهمیت ۵درصد، تغییرات قیمتی ۳/ ۲درصدی را در آذرماه ثبت کرده‌اند. دومین پاسخ که می‌توان به سوال مطرح‌شده داد، این است که افزایش قیمت دلار با یک وقفه زمانی بر سایر کالاها اثرگذار است و احتمالا در ماه‌های آتی شاهد تخلیه شدن قیمت دلار بر کالاها هستیم. به این پدیده گذار نرخ ارز گفته می‌شود.
سومین پاسخ نیز به اشکال در مظنه‌گیری کالاها و خدماتی برمی‌گردد که به وسیله آنها، نرخ تورم محاسبه می‌شود. به عبارت دیگر، سبد خانواری که مرکز آمار برای محاسبه تورم در نظر گرفته، متناسب با تغییرات فضای بازار نیست و ترجمه دقیقی از وضعیت بازارها را نشان نمی‌دهد. بنابراین نمی‌توان دقیقا عنوان کرد در ماهی که نرخ بازدهی بازارها رقم بالایی ثبت شده، نرخ تورم نیز به همان میزان تغییر کند.

تغییر قیمت در گروه‌ها
مرکز آمار ایران تغییرات قیمتی کالاها و خدمات را در ۱۲ گروه «خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها»، «دخانیات»، «پوشاک و کفش»، «مسکن، آب برق، گاز و سایر سوخت‌ها»، «مبلمان و لوازم خانگی»، «بهداشت و درمان»، «حمل‌و‌نقل»، «ارتباطات»، «تفریح و فرهنگ»، «آموزش»، «هتل و رستوران» و «کالاها و خدمات متفرقه» بررسی می‌کند. بررسی‌ها نشان می‌دهد در آ‌ذرماه تورم در این گروه‌ها در بازه حدود صفر تا ۸/ ۸درصد بوده است. ۶ گروه از گروه‌های موردبررسی تورم بیشتر از ۵/ ۱درصد داشته‌اند.

بررسی‌ها نشان می‌دهد گروه بهداشت و درمان با حدود ۸/ ۸درصد تورم ماهانه، بیشترین افزایش را در میان گروه‌ها به خود اختصاص داده که به نظر می‌رسد این افزایش به دلیل بالارفتن قیمت دارو بوده است. مشاهدات میدانی نشان می‌دهد قیمت یک ورق ده‌تایی ژلوفن که یکی از مسکن‌های پرمصرف به حساب می‌آید، به ۲۰‌هزار تومان رسیده اما در سایت‌های فروش دارو، قیمت‌ها متفاوت است. وزن این گروه در سبد خانوار حدود ۱۴/ ۷درصد است. دومین گروه که بیشترین تورم را به خود اختصاص داده، گروه حمل‌ونقل است که تورم آن در آذرماه ۹/ ۴درصد بوده است.

بررسی‌ها نشان می‌دهد در نهمین ماه سال، خودرو‌های سواری افزایش قیمت داشته‌اند. افزایش قیمت دلار بر افزایش قیمت خودرو بی‌تاثیر نبوده است. ضریب اهمیت این گروه در محاسبه تورم حدود ۴۱/ ۹درصد است. گروه مسکن، آب برق، گاز و سایر سوخت‌ها که سهم حدود ۵/ ۳۵درصد در محاسبه تورم را به خود اختصاص می‌دهد، تغییرات قیمت ماهانه حدود ۶/ ۲درصدی داشته است. در این گروه، قیمت اجاره در آذرماه ۸/ ۲درصد رشد داشته و آب، برق و سوخت نیز حدود ۹/ ۰درصد مثبت بوده است.

آمارها نشان می‌دهد گروه پوشاک و کفش نیز تورم ماهانه ۲/ ۲درصدی در آذرماه را ثبت کرد. ضریب اهمیت این گروه در محاسبه تغییرات قیمتی ۷۸/ ۴درصد است. تغییرات قیمتی در گروه کالاها و خدمات متفرقه در آذرماه سال جاری نسبت به آبان‌ماه حدود ۹/ ۱درصد بوده است. ضریب اهمیت این گروه نیز حدود ۱۸/ ۴درصد بوده است. گروه مبلمان و لوازم خانگی با ضریب اهمیت ۹۳/ ۳درصد تورم ماهانه ۷/ ۱درصدی را در آذرماه ثبت کرده است. دو گروه «دخانیات» و «هتل و رستوران» نیز آخرین ماه فصل پاییز تورم ماهانه ۵/ ۱‌درصدی را ثبت کرده‌اند.
تورم صفر در خوراکی‌‌ها
یکی از نکته‌های قابل توجه در آمار آذرماه، تورم صفر در گروه خوراکی‌ها بوده است. به عبارت دیگر، میانگین قیمت خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها در آذرماه نسبت به آبان‌ماه تغییر قابل‌توجهی نداشته است. در این گروه که ضریب اهمیت حدود ۶۴/ ۲۶درصد دارد، نان و غلات یک‌درصد، شیر و پنیر و تخم مرغ ۳/ ۱درصد، سبزیجات و حبوبات ۹/ ۱درصد و چای، قهوه، کاکائو، نوشابه و آب‌میوه ۷/ ۱درصد افزایش قیمت داشته‌اند. در مقابل، گوشت قرمز، سفید و فرآورده‌های آنها تورم منفی ۴/ ۲درصد و میوه و خشکبار تورم منفی ۵/ ۲درصدی را ثبت کرده‌اند.
منبع: دنیای اقتصاد