البته سازمان بورس به «دنیای‌اقتصاد» خبر داد که قصدی مبنی بر تعطیلی بازار ندارد. ازآنجاکه شرایط بورس متفاوت از تابستان۱۳۹۹ است و حباب قیمتی در آن مشاهده نمی‌شود، این سقوط با ابهاماتی مواجه است. بررسی‌های «دنیای‌اقتصاد» نشان می‌دهد ۴سناریو پیرامون سقوط سنگین شاخص‌های سهامی مطرح است. نخست در جریان روند بازار، معامله‌گرانی که در چند وقت اخیر بازدهی معقولی کسب کردند، اکنون با محوریت شناسایی سود تصمیم به عرضه سهام گرفته‌اند، انباشت سفارش‌ها در پی اعمال منگنه معاملات هیجان فروش را تشدید کرد. دوم در بخش سیاستگذاری، عرضه آبشاری سهام از سوی صندوق‌های سرمایه‌گذاری، برخی از حقوقی‌ها و سایر موارد در راستای پاسخ‌ به حجم عظیم تقاضا باعث تغییر روند معاملات شد. سوم در بخش دیپلماسی، گمانه‌زنی‌ها پیرامون ریزش سیاسی بورس تهران هم در جای خود بی‌تاثیر نبود، به باور برخی فعالان اقتصادی احتمالا در حوزه سیاست خارجه خبری در راه است. در نهایت از بعد جهانی، انعکاس سیاست‌های انقباضی فدرال‌رزرو توأم با افت قیمت کالاهای پایه در سقوط بازار بی‌تاثیر نیست.

شاخص‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کل بورس اوراق‌بهادار تهران در معاملات روز دوشنبه با ۱۵/ ۵درصد افت تا سطح ۲‌میلیون و ۳۱۴‌هزار‌واحدی عقب‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نشینی کرد. حال نماگر اصلی بازار سهام فقط طی ۲ روزکاری (روز‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های یکشنبه و دوشنبه) در مجموع ۹/ ۸درصد افت را متحمل شده‌است. شاخص‌کل هم‌وزن با تاثیر‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌پذیری یکسان از تمام نماد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های معاملاتی نیز با کاهش ۴/ ۴‌درصدی مواجه بود.

گذشته‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نگر بورس تهران نشان می‌دهد؛ نخستین افت سنگین نماگر اصلی بازار سهام در ۵آبان ماه ۱۳۸۷ با رقمی بالغ بر ۳/ ۵درصد تجربه شد. ۲۶ اسفند ماه سال‌۱۳۹۳ نیز رقمی بالغ بر ۵۱/ ۵درصد افت دماسنج بورس تهران به‌عنوان دومین ریزش به‌ثبت رسید، بنابراین روز دوشنبه ۱۸اردیبهشت۱۴۰۲ در حقیقت سومین ریزش تاریخی شاخص‌کل بازار محسوب می‌شود. در شرایط کنونی هرچند به باور برخی از فعالان بازار سطح ریزش قیمت سهام بنگاه‌های بورسی در جریان دادوستد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها به حدی بالا بود که توانست آژیر هشدار معاملات را برای بخشی از سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گذاران به صدا درآورد. از نکات حائزاهمیت معاملات روزی که سپری شد می‌توان به ارزش بازار بورس تهران اشاره کرد به‌نحوی این معیار بورسی با افت ۱۶/ ۵درصدی مواجه شد و به رقم ۵/ ۸هزار همت بازگشت.

همانطور که در قانون آمده است؛ در صورتی‌که ارزش بازار بورس یا بازار خارج از بورس طی مدت حداکثر یک روز کاری به میزان ۵‌درصد کاهش یا افزایش داشته باشد، سازمان بورس و اوراق‌بهادار مجاز است در صورت وقوع شرایط اضطراری و در راستای حمایت از حقوق و منافع سرمایه‌گذاران و حفظ بازار شفاف، منصفانه و کارآ، دستور تعطیل یا توقف تمام یا بخشی از معاملات هریک از بورس‌ها یا بازارهای خارج از بورس را حداکثر به مدت سه روز کاری صادر کند.

پیگیری‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های «دنیای‌اقتصاد» از سازمان بورس و اوراق‌بهادار حکایت از این مهم دارد که نهاد ناظر در شرایط کنونی قصدی مبنی‌بر تعطیلی یا توقف تمام یا بخشی از معاملات را ندارد. در عین‌حال در صورت تداوم شیب تند اصلاح قیمت سهام شرکت‌ها و احتمال اتخاذ تصمیمات آتی از سوی سازمان بورس به‌طور مجدد این مهم مورد پیگیری قرار خواهد گرفت. در روزی که شاخص‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کل بورس تهران ۱۵/ ۵درصد و ارزش بازار ۱۶/ ۵درصد افت را تجربه کردند، برخی از معامله‌گران به‌دنبال چرایی تداوم رویداد ریزشی در بازار سهام بودند. به اعتقاد کارشناسان بازار سرمایه ریزش بازار از ۴رویکرد نشات می‌گیرد.

نخست معامله‌گرانی که از ابتدای اسفند ماه تا پیش از ریزش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های ۲ روز اخیر بازدهی معقولی را تجربه کردند، بنابراین عرضه سهام با محوریت شناسایی سود در دستور کار معاملاتی این قشر از سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گذاران قرار گرفت. در چنین شرایطی وجود دامنه‌نوسان توانست به‌عنوان مهم‌ترین عامل به‌هم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ریختگی بازار ایفای نقش کند. در حقیقت تشدید حجم فروش از سوی عرضه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کنندگان و در ادامه انباشت سنگین چنین سفارش‌هایی به ایجاد فضای تردید در سمت متقاضیان منتهی شد. خریداران سهام هم با توجه به وضعیت هیجانی بازار تصمیم به عقب‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نشینی از پوزیشن معاملاتی خود گرفتند.این مهم در حالی به‌وقوع پیوست که سهام شرکت‌هایی که اتفاقا از پتانسیل بنیادی هم برخوردار بودند، تحت‌تاثیر جو غالب در معاملات رو به سمت ریزش آوردند. در این شرایطی به‌طور مجدد نوک پیکان سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گذاران به سمت منگنه معاملات (دامنه‌نوسان) نشانه رفت.

این قشر معتقدند، در صورتی‌که منگنه بورس بازگشایی شود طبعا نه‌تنها هیجانی در سمت عرضه ایجاد نخواهد شد، بلکه عدم‌سرایت افت نرخ سهام بنگاه‌ها به یکدیگر هم دیگر روی نخواهد داد؛ در واقع مسیر سهام ارزنده از سهامی که در محدوده اشباع قیمتی قرار دارد جدا خواهد شد. فارغ از این مهم در سناریویی دیگر اما هستند صاحب‌نظرانی که معتقدند عرضه سهام از سوی صندوق‌های سرمایه‌گذاری، بازارگردان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها، برخی از حقوقی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها و... در راستای پاسخگویی به حجم عظیم تقاضا بود اما به دلیل اینکه این امر به‌یک‌باره اتفاق افتاد، باعث تغییر روند معاملات در بورس تهران شد. در این میان نباید فراموش کرد تقاضای فعالان عمدتا حرفه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای نیز در چند وقت اخیر توام با اوج‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گیری شاخص‌های سهامی مبنی‌بر ضرورت عرضه (از سوی صندوق‌ها به‌خصوص تثبیت و توسعه بازار سرمایه) مطرح بود. حال پیاده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌سازی چنین راهبردی می‌تواند عمدتا در راستای پاسخ به حجم عظیم سفارش‌های خرید سهام از سوی متقاضیان درنظر گرفته شود. هرچند که به نحوه اجرای آن انتقادات زیادی وارد است. به‌نظر می‌رسد عدم‌هماهنگی در حوزه عرضه سهام از سوی صندوق‌ها و حقوقی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها منجر به شکل‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گیری عرضه آبشاری در معاملات بورس شد. در ادامه نیز در پی هراس دسته‌جمعی سایر معامله‌گران و تشدید تردید مبنی‌بر تکرار تجربه مرداد۱۳۹۹ سهامداران تصمیم به خروج از گردونه معاملات گرفتند.

در رویکردی دیگر روز گذشته فضای گمانه‌‌‌‌‌‌‌‌‌زنی‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها پیرامون ریزش سیاسی بورس تهران هم داغ پیگیری شد، به‌نحوی‌که برخی از فعالان اقتصادی قائل بر این مهم بودند که احتمالا در حوزه سیاست خارجه کشور خبری در راه است، بنابراین بازار سهام به‌عنوان بازاری پیشرو و با درجه حساسیت بالا به محض دریافت سیگنال‌های سیاسی تصمیم به تغییر فاز گرفت. هرچند در آخرین سناریو، تشدید سیاست‌های انقباضی فدرال‌رزرو در حوزه افزایش نرخ بهره بانکی هم در جای خود در افت قیمت کالاهای پایه در بازار‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های جهانی بی‌تاثیر نبود. انعکاس افت قیمت کامودیتی‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها در بورس تهران هم در جای خود دیگر عامل منفی بازار درنظر گرفته می‌شود. در روز دوشنبه ۱۸اردیبهشت ارزش معاملات خرد (سهام و حق‌تقدم) رقمی بالغ بر ۷‌هزار و ۵۱۱‌میلیارد‌تومان را به خود اختصاص داد و در نتیجه ارزش معاملات خرد دقیقا نصف روز ماقبل معاملاتی (روز یک‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شنبه) شد. در اینجا کاهش تحرک سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گذاران حقیقی به‌وضوح در آمار و ارقام قابل‌مشاهده است. به هر ترتیب سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گذاران در دادوستد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های روز دوشنبه شاهد خروج ۲‌هزار و ۹۸۱‌میلیارد‌تومان پول حقیقی در بازار بودند. در مجموع روز‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های یکشنبه و دوشنبه نیز ۵‌هزار و ۵۶۷‌میلیارد‌تومان نقدینگی حقیقی از بورس تهران خارج شده‌است. این حجم از خروج پول به‌طور تقریبی‌برابر است با میزان پولی که در حدود ۶ روز معاملاتی اخیر (پیش از ریزش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها) به بازار وارد شد.

آن‌طور که به‌نظر می‌رسد بخشی از سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گذاران بورسی از افت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های سنگین شاخص‌های سهامی نه‌تنها ابراز نارضایتی نمی‌کنند، بلکه معتقدند که ریزش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های سنگین در حقیقت رویداد بااهمیتی است که می‌تواند در ادامه از مدت زمان اصلاح بازار بکاهد، به‌عبارتی عدم‌ایجاد فرسایش در امر ریزش قیمت سهام می‌تواند به بازگشت زود‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هنگام مجدد ورق معاملات کمک کند.

در دادوستد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های روز گذشته صنایعی همچون بانک‌ها، فلزات اساسی، فرآورده‌های نفتی، محصولات شیمیایی و خودرو و ساخت قطعات به ترتیب بیشترین میزان خروج پول از سوی سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گذاران حقیقی را به خود اختصاص دادند. (ریزش یک‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دست‌ریالی و دلاری.) ارزیابی روند حرکتی صندوق‌های سرمایه‌گذاری نشان می‌دهد، در چنین شرایطی صندوق‌ها مامن جذب پول بودند. دیروز ۵۸۱‌میلیارد‌تومان نقدینگی وارد صندوق‌های سهامی، درآمد ثابت و مختلط شد. این میزان از ورود به‌طور تقریبی ‌برابر است با میزان خروجی که در روز‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های شنبه و یکشنبه هفته‌جاری از صندوق‌های سرمایه‌گذاری صورت‌گرفت. اکنون بیشترین مقدار ورود پول از ۲۸اسفند۱۴۰۱ تاکنون در صندوق‌های سرمایه‌گذاری به‌ثبت رسیده‌است. در پایان نباید فراموش کرد که نوسان امری طبیعی و بدیهی در بازار‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های مالی است، بورس تهران هم از چنین قاعده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای مستثنی نخواهد بود؛ هرچند که اغلب صاحب‌نظران اقتصادی معتقدند مکانیزم‌های حمایتی در راستای جلوگیری از ریزش سنگین شاخص‌های سهامی باید پیش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تر از شکل‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گیری افت ۵‌درصدی بازار فعال می‌شد.

منبع: دنیای اقتصاد