برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی به عنوان موسسان بلوک نوظهور اقتصادی و سیاسی در کنار چهار عضو جدید یعنی ایران، مصر، امارات و اتیوپی که از ژانویه ۲۰۲۴ به این گروه پیوسته‌اند، روز چهارشنبه ۲ آبان- ۲۳ اکتبر شانزدهمین اجلاس سران بریکس را به میزبانی فدراسیون روسیه برگزار کردند.
مجموع تولید ناخالص داخلی ۱۰ کشور عضو بریکس در حال حاضر حدود یک‌سوم کل جهان را تشکیل می‌دهد که جمعیت آنها تقریبا نیمی از کل جهان و تجارت آنها یک‌پنجم کل جهان را تشکیل می‌دهد. هیات‌هایی از حدود ۳۶ کشور - ۲۲ نفر از آنها به نمایندگی از سران کشورها - و شش سازمان بین‌المللی در این رویداد سه‌روزه برای اجلاس بزرگ‌تر یعنی بریکس پلاس حضور دارند. کشورهای ترکیه، جمهوری آذربایجان و مالزی به طور رسمی درخواست عضویت در بریکس را داده‌‌‌اند و تعدادی از کشورهای دیگر نیز برای عضویت در این اتحادیه ابراز تمایل کرده‌‌‌اند.

غایب بزرگ این اجلاس عربستان سعودی بود که به‌رغم پیوستن به این گروه مشارکت فعالی در روندهای آن نداشته است. با این حال ایران که بریکس را از زاویه رویکرد ضد‌غربی خود فهم می‌کند، حضور در این گروه را فرصتی برای تقویت چندجانبه‌گرایی به‌ویژه دستیابی به مزایای اقتصادی آن از جمله نظام مالی جایگزین دلار می‌بیند.

مسعود پزشکیان که عصر سه‌شنبه اول آبان در راس یک هیات وارد قازان شد و مورد استقبال رئیس‌جمهور تاتارستان قرار گرفت، در جریان سخنرانی خود در روز چهارشنبه پنج پیشنهاد به اعضای بریکس ارائه داد. ایجاد سبد ارزی، تقویت همکاری‌های اقتصادی، مقابله با تحریم‌ها، تقویت بانک توسعه بریکس و مشارکت در ارتقای فناوری‌های نوین از جمله پیشنهادهای رئیس‌جمهور به جنوب جهانی بود. پزشکیان همچنین بر ضرورت تشکیل دبیرخانه بریکس برای پیگیری برنامه‌‌‌ها و اهداف مجموعه تاکید کرد.
پزشکیان در سخنرانی خود گفت: از آنجا که بریکس اهداف بسیار بزرگ و مهمی در هر سه رکن سیاسی-امنیتی، اقتصادی-مالی و فرهنگی-مردمی دارد، با مجموعه عملکرد خود نشان داده است که در آینده نقش ویژه‌‌‌ای در روند معادلات سیاسی و تحولات مرتبط خواهد داشت. بریکس در بستر پارادایم چندجانبه‌‌‌گرایی، نمونه‌‌‌ای شاخص و الگویی موفق از همکاری‌‌‌های توسعه‌یافته در بطن جهان جنوب است که طیف کثیری از کشورها را مجذوب خود ساخته است. رئیس‌جمهور گریزی به خاورمیانه هم زد و در ارتباط با تحولات فلسطین و لبنان آتش‌‌‌بس فوری و دائمی، عقب‌‌‌نشینی کامل نظامیان رژیم اشغالگر از مناطق تحت اشغال و امدادرسانی فوری به مردم غزه و آوارگان لبنان را خواستار شد.

مسعود پزشکیان با بیان اینکه جهان جنوب در نابرابری، بی‌‌‌عدالتی و مشکلات اقتصادی دست و پا می‌‌‌زند، تاکید کرد: نسل کنونی و آیندگان، میزان موفقیت بریکس را با اعداد و ارقام و سطح توسعه‌‌‌یافتگی و تحول در رشد شاخص‌‌‌های اقتصادی خواهند‌ سنجید. با توجه به اینکه در ماه‌‌‌های اخیر، نشست‌‌‌ها و برنامه‌‌‌های متنوعی با حضور وزیران اقتصاد و دارایی، بازرگانی، انرژی و روسای بانک‌های مرکزی برگزار شده‌‌‌ است، مایلم پیشنهادهای زیر را مطرح کنم:

اولویت اقتصادی
اول- در عین عدم‌غفلت از دو رکن سیاسی-امنیتی و فرهنگی-مردمی، در سال آینده اولویت برنامه‌‌‌هایمان را به مسائل اقتصادی-مالی بدهیم و از همه نهادهای دولتی و خصوصی کشورهای متبوع‌‌‌مان بخواهیم که بر شتاب حرکت خود در ایجاد همکاری‌‌‌های به‌هم‌پیوسته اقتصادی و تجاری و استفاده از ظرفیت‌‌‌های داخل بریکس بیفزایند.

مقابله با تحریم‌ها
دوم- از چالش‌‌‌های بسیار مهم که کشورهای یک‌جانبه‌‌‌گرا علیه کشورهای مستقل و آزادی‌‌‌خواه تحمیل کرده‌‌‌اند، تحریم‌‌‌های اقتصادی است. ‌‌‌سال‌ها پیش کشورهای تحت تحریم به تعداد انگشت‌‌‌های یک دست هم نمی‌‌‌رسید، ولی اکنون میلیون‌‌‌ها انسان در ده‌‌‌ها کشور در یک فرآیند غیر‌قانونی و ضدحقوق بشری مورد هدف‌‌‌های تحریمی در ابعاد مختلف قرار گرفته‌‌‌اند. مقابله با تحریم‌‌‌های غیرقانونی نیازمند اقدام گروهی و اجرای سازوکارهای مشترک است. خوشبختانه بریکس مخالفت خود را با تحریم ‌‌‌ بارها اعلام داشته و شمه‌‌‌ای از آن در اعلامیه قازان و اسناد دیگر به وضوح بازتاب داشته است، ولی برای اینکه در آینده هیچ کشوری جرات و توان تحریم دیگران را نداشته باشد، ضروری است گام‌‌‌های عملی و حساب‌شده برداریم.

مبادله با پول‌های ملی
سوم- در حال حاضر بیشتر کشورهای دنیا از اینکه آمریکا برای حل مشکلات داخلی و مالی خود، از دلار به عنوان سلاح یا ابزار کنترل دیگر کشورها استفاده می‌کند، ناراضی هستند. دنیا بریکس را با هدف تلاش برای کاستن از قدرت دلار و افزایش مبادلات با پول‌‌‌های ملی می‌‌‌شناسد. این اقدامات به همراه راه‌‌‌اندازی و استفاده از ارزهای دیجیتال و بسترسازی برای استفاده از سازوکارها و فناوری‌‌‌های جدید مالی نظیر پیام‌رسان‌ها، در راستای اهداف اصلی بریکس است. اینکه کشورهای عضو بریکس بزرگ‌ترین تولیدکنندگان و در عین حال بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان انرژی، مواد غذایی و دیگر کالاها ‌‌‌هستند و به مهم‌ترین خطوط‌‌‌ مواصلاتی و ترانزیتی دسترسی دارند، مزیت بسیار بزرگی است که موجب می‌شود انجام مبادلات با پول‌‌‌های ملی به سهولت انجام گیرد.

تقویت فناوری‌های نوین
چهارم- کشورهای شمال همواره برای دستیابی کشورهای جنوب به فناوری‌‌‌های نوین مانع‌تراشی کرده‌‌‌اند، بنابراین ما وظیفه ‌‌‌داریم با تشریک مساعی، مبادله اطلاعات، سرمایه‌گذاری مشترک و دیگر اقدامات، خود را به فناوری‌‌‌های نوین مجهز سازیم.

تقویت بانک بریکس
و پنجم- ضروری است بانک توسعه نوین (NDB) که یکی از نهادهای برآمده از بریکس به شمار می‌رود، تقویت شود و با پذیرش اعضای جدید و افزایش سرمایه بتواند در جهت توسعه زیرساخت‌‌‌های این کشورها گام بردارد. جمهوری اسلامی ایران آمادگی دارد تا همکاری‌‌‌های تنگاتنگی با این بانک داشته باشد.

با توجه به پیشنهادهای مطرح‌شده، پزشکیان تاکید کرد جمهوری اسلامی ایران از توانمندی‌‌‌های قابل‌توجهی در حوزه‌‌‌های مختلف برخوردار است و در مجموعه بریکس همکاری‌‌‌های مشترک و سودمندی را می‌تواند رقم بزند. همچنین جمهوری اسلامی ایران با برخورداری از موقعیت استراتژیک، بستر عبور چند کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی از جمله کریدورهای شمال–جنوب و شرق–غرب بوده و می‌تواند با توسعه همکاری‌‌‌ها، شبکه جدیدی از روابط ترانزیتی برای انتقال انرژی یا کالاهای تجاری در بستر بریکس ایجاد کند.

سخنرانی پزشکیان در بریکس پلاس
مسعود پزشکیان در ادامه و در سخنرانی دیگر که با ترکیب گسترده (بریکس بزرگ‌تر) شامل اعضای ناظر و شریک گفت‌وگو صورت گرفت، با بیان اینکه نهادسازی‌‌‌های بریکس مانند بانک توسعه نوین و صندوق اندوخته احتیاطی با حضور اعضای جدید باید مسوولیت بیشتری در تامین مالی پروژه‌‌‌های کشورهای عضو و مقابله با ناترازی پرداخت‌‌‌ها بر عهده بگیرد، تصریح کرد: هر یک از کشورهای عضو بریکس باید پیشرفت و توسعه اعضای دیگر را، پیشرفت و توسعه خود بداند و رقابت سالم و همکاری متقابل به عنوان یک اصل محوری مورد تاکید اعضا قرار بگیرد. همچنین بریکس نباید فقط یک باشگاه گفت‌وگو باشد؛تصمیم‌‌‌های بریکس باید ضمانت اجرایی داشته باشند و ابزارهای متناسب برای تحقق آنها پیش‌بینی شود.

دیگر سران بریکس چه گفتند؟
پیش و پس از سخنرانی پزشکیان، دیگر سران حاضر در نشست نیز به اهداف بریکس و همچنین موضوعات و مسائل مهم منطقه‌ای و جهانی پرداختند. ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه و میزبان اجلاس در سخنرانی خود گفت که «بریکس پاسخگوی بخش اصلی جامعه جهانی است و این سیاست در جهان کنونی موردنیاز است.» پوتین با اشاره به اینکه ما به دنبال تقویت اقتدار بریکس، افزایش نقش آن در امور جهانی و حل مشکلات فوری جهانی و منطقه‌‌‌ای بودیم، افزود: بریکس پاسخگوی بخش اصلی جامعه جهانی است و این سیاست در جهان کنونی موردنیاز است. همه کشورهای بریکس به دنبال برابری حسن همجواری و احترام متقابل هستند. وی افزود: در ژوهانسبورگ، ما توافق کردیم که روش‌ها و دسته‌‌‌بندی‌‌‌های کشورهای شریک انجمن خود را توسعه دهیم و فهرستی از کشورها را برای تحقق چنین وضعیتی تشکیل دهیم. مهم است که تصمیم در این زمینه در بیانیه نهایی قازان منعکس شود.

رئیس‌‌‌جمهور روسیه با تصریح این نکته که جهان چندقطبی اساسا تغییر کرده است، گفت: شرایط فعلی، زمانی است که تغییرات واقعا مهمی در جهان در حال رخ دادن است. پوتین همچنین خاطرنشان کرد که بانک توسعه جدید از سال ۲۰۱۸ تاکنون ۱۰۰ پروژه به ارزش ۳۳ میلیارد دلار را تامین مالی کرده است. «شی جین‌‌‌پینگ» رئیس‌جمهور چین نیز روز چهارشنبه و طی سخنرانی در نشست بریکس گفت: هر چه تنش بیشتر شود تلاش ما برای شکل‌‌‌دادن بر غلبه بر تنش‌‌‌ها باید بیشتر شود. با همکاری می‌توانیم فصل جدیدی برای همکاری بریکس بگشاییم. شی با اشاره به جنگ غزه گفت: بحران غزه ادامه داشت که لبنان هم شروع شد، باید به دنبال آتش‌‌‌بس باشیم، باید به دنبال راه‌حل دائم برای مساله فلسطین باشیم، باید بریکسی بسازیم که متعهد به صلح و توسعه پایدار است. همان‌طور که فناوری و پیشرفت افزایش یافته است، باید به دنبال همکاری در این زمینه باشیم.

«لولا داسیلوا» رئیس‌‌‌جمهور برزیل که به‌‌‌صورت آنلاین در این نشست حضور داشت، گفت: کشورهای آسیب‌پذیر علاقه‌‌‌ای به رویکردهای تحمیلی کشورهای قدرتمند ندارند. «عبدالفتاح السیسی» رئیس‌جمهور مصر نیز در این نشست تاکید کرد که قاهره به اهمیت تقویت نظام بین‌المللی چندجانبه با محوریت سازمان ملل معتقد است و خاطرنشان کرد که گسترش عضویت در گروه بریکس در ابتدای سال‌جاری موید هدف بریکس است.

وی تاکید کرد: «مصر آمادگی خود را برای تقویت همکاری با کشورهای بریکس و تسویه‌‌‌حساب‌‌‌ها به ارزهای ملی تایید می‌کند.» «نارندرا مودی» نخست‌‌‌وزیر هند هم در این نشست گفت: «بریکس در شکل توسعه‌‌‌یافته آن حدود ۴۰‌درصد جمعیت جهان و ۵۰‌درصد اقتصاد جهان را داراست. بریکس به اهداف زیادی دست یافته و اطمینان دارم در آینده این سازمان به یک واسطه موثر در مقابله با چالش‌‌‌های جدید تبدیل می‌شود.» وی گفت که کشورش «از یکپارچگی مالی میان اعضای بریکس استقبال کرده و تجارت با استفاده از پول ملی کشورها نیز از موارد مورد استقبال هند است.» رئیس‌‌‌جمهور آفریقای جنوبی نیز خواستار اصلاح سازمان تجارت جهانی شد.

دیدارهای دوجانبه با سران بریکس
رئیس‌جمهور پزشکیان در حاشیه اجلاس بریکس با سران کشورهای عضو و مشارکت‌کننده، دیدار و گفت‌وگو کرد. پزشکیان سه‌شنبه شب با نارندرا مودی نخست‌وزیر هند دیدار کرد. رئیس‌جمهوری اسلامی ایران و نخست‌وزیر هند در دیدار یکدیگر مهم‌ترین مسائل دوجانبه و راهکارهای گسترش روابط فی‌مابین و نیز رویدادهای منطقه را بررسی و بر ضرورت توقف درگیری‌‌‌ها در منطقه و پرهیز از اعمال استانداردهای دوگانه در زمینه حقوق بشر تاکید کردند. رئیس‌جمهور در دیدار با نخست‌وزیر اتیوپی با مرور مهم‌ترین مسائل دوجانبه و منطقه‌‌‌ای، بر اهمیت بریکس در اصلاح ‌سازوکارهای نابرابر منطقه‌‌‌ای و بین‌المللی تاکید کردند.

مسعود پزشکیان همچنین روز چهارشنبه با عبدالفتاح سیسی رئیس جمهور مصر دیدار و گفت‌‌‌وگو کرد. این دیدار پس از سفر سید‌عباس عراقچی به قاهره در هفته گذشته از اهمیت قابل‌توجهی برخوردار است و می‌تواند روابط دوجانبه میان دو کشور را دستخوش تحولات تازه‌ای کند. در دیدار دوجانبه پوتین و پزشکیان هم در مورد توافق‌نامه همکاری راهبردی روسیه و ایران رایزنی شد. پزشکیان همچنین با رئیس‌جمهور چین دیدار و گفت‌وگو کرد. پزشکیان در ادامه با محمد بن‌زاید، رئیس دولت امارات دیدار و درخصوص موضوعات دوجانبه و منطقه‌ای از جمله جزایر سه‌گانه گفت‌وگو کرد.
منبع: دنیای اقتصاد