اقتصاد نامه|

طرح «معامله اوراق حق انتشار آلودگی» با تعیین سقف مشخص آلایندگی برای منابع آلودگی‌هوا اجازه داده است، کربن قیمت پیدا کند و اوراق آن بین صنایع یا نیروگاه‌ها خرید و فروش شود. کارنامه قابل قبول این طرح که نوعی ابزار بازارمحور برای آثار خارجی و مخرب گازهای گلخانه‌ای محسوب می‌شود، از نگاه کارشناسان تغییرات اقلیمی، بهترین راه و مقرون‌ به صرفه‌ترین سیاست برای دستیابی به هوای پاک است. پیش‌تر، نسبت به احتمال تنها ۱۴درصدی تحقق اهداف معاهده پاریس برای کاهش ۲۸ تا ۴۲درصدی گازهای آلاینده هوا، هشدار داده شده بود و بر «عزم دولت‌ها برای اجرای برنامه جدی» تاکید شده بود. طرح «تجارت حق انتشار آلاینده» جایگزین سیاست‌های دستوری کاهنده آلودگی است که می‌تواند در کشور ما نیز مورد استفاده قرار گیرد.
پرهام پهلوان*: اثرات تغییرات اقلیمی بر زندگی انسان یک هزینه روزمره‌‌‌ است. هزینه‌‌‌های ناشی از تغییرات اقلیمی برای زندگی انسان در حال حاضر ملموس است و نمی‌توان ادعا کرد که این مشکل آیندگان است.

مطابق گزارش ۱IPCC ۲۰۲۳ تغییرات اقلیمی آسیب‌‌‌های قابل‌توجهی به زندگی، معیشت، سلامت انسان، تمدن، طبیعت و تنوع غذایی می‌‌‌زند. میانگین دمای جهانی ۱.۰۹ درجه سانتی‌‌‌گراد در مقایسه با مقادیر پیشاصنعتی افزایش یافته است. با توجه به سطح تغییرات اقلیمی فعلی، سطوح کنونی مقابله با گرمایش زمین و تغییرات اقلیمی ناکافی است. در حال حاضر ۳.۶ میلیارد نفر به طور مستقیم از خطرات ناشی از تغییرات اقلیمی رنج می‌‌‌برند. هرچند جهان باید به سرعت برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌‌‌ای راه‌حل اجرایی پیدا کند، راه‌حل‌‌‌های فعلی نه‌‌‌تنها برای جلوگیری از خطر بیشتر کافی نیستند، بلکه برای کنترل مخاطرات فعلی نیز هنوز پاسخ مناسبی نداده‌‌‌اند. مطابق برنامه محیط‌زیست سازمان ملل (UNEP)۲‌، تا سال ۲۰۳۰ باید مقادیر انتشار گازهای آلاینده بین ۲۸ تا ۴۲‌درصد نسبت به مقادیر سناریو‌‌‌های فعلی موجود کاهش یابد تا به اهداف معاهده پاریس برای محدود کردن گرمایش جهانی به اندازه ۱.۵ تا ۲ درجه سانتی‌گراد‌ دست پیدا کرد. این در حالی است که میانگین دمای زمین تاکنون ۱.۳ درجه سانتی‌‌‌گراد و میانگین دمای ایران ۲.۲ درجه سانتی‌‌‌گراد افزایش پیدا کرده است. پیش‌بینی‌‌‌ها ادعا می‌کنند تا سال ۲۱۰۰ دمای ایران به اندازه ۴.۴ درجه سانتی‌‌‌گراد افزایش پیدا خواهد کرد.

مطابق گزارش شکاف (Gap Report) در سال۲۰۲۳، ‌‌‌ با حفظ وضعیت فعلی پروژه‌‌‌های موجود برای مقابله با گرمایش شکست خورده‌‌‌اند و زمین در مسیر رسیدن به افزایش دمای ۲.۵ تا ۲.۹ درجه سانتی‌گراد در سطح جهانی بیشتر از مقادیر پیش از صنعتی شدن است. این نشان می‌دهد که دنیا به برنامه‌‌‌های جدی‌‌‌تری برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌‌‌ای نیاز دارد. گزارش شکاف ۲۰۲۳ رکوردهای جدیدی از شکست پروژه‌‌‌های محیط‌زیستی ثبت کرد. مطابق این گزارش ۸۶ روز ثبت شده بین ژانویه تا اکتبر ۲۰۲۳ دمای زمین ۱.۵ درجه سانتی‌گراد بالاتر از مقادیر پیش از صنعتی‌‌‌ شدن بوده و انتشار گازهای گلخانه‌‌‌ای ۱.۲‌درصد از سال ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۲ افزایش یافته است؛ که این موضوع ناشی از ثبت رکورد جدید ۵۷.۴ گیگاتن معادل دی‌‌‌اکسید کربن (GTCO۲e) انتشار گازهای گلخانه‌‌‌ای در این فاصله است.
برای محدود نگه داشتن افزایش دمای زمین تا ۱.۵ درجه سانتی‌‌‌گراد نسبت به دوران پیشاصنعتی، باید میزان انتشار جهانی کربن به سرعت کم شده و به صفر برسد. برای دستیابی به این هدف، مطابق برنامه سازمان ملل باید بالاترین میزان انتشار کربن بین سال‌های بعد از آن، در سال ۲۰۲۵ اتفاق بیفتد و تا سال ۲۰۳۰، بیش از ۴۰‌درصد کاهش یابد. از طرف دیگر باید این میزان در سال‌های بعد، با شیب تند کاهش یافته و تا ۲۰۵۰ به صفر برسد تا از کشته شدن میلیون‌‌‌ها نفر، انقراض گونه‌‌‌های جانوری و زیر آب رفتن مساحت زیادی از کره زمین جلوگیری شود. مطابق ‌‌‌خوش‌‌‌بینانه‌‌‌ترین سناریو از بین گزینه‌‌‌های موجود، احتمال محدود نگه داشتن افزایش دمای زمین تا ۱.۵ درجه سانتی‌‌‌گراد، ۱۴‌درصد است.

خشکسالی‌‌‌ها، سیل‌‌‌ها و توفان‌‌‌های سال ۲۰۱۸ در هند، ‌‌‌نزدیک به ۶ میلیارد دلار خسارت وارد کردند. میزان خسارت توفان دوریان، حدود ۲۵‌درصد از تولید ناخالص داخلی باهاما تخمین زده شده است. فصل آتش‌‌‌سوزی ۲۰۱۹-۲۰۲۰ در استرالیا، باعث سوختن ۱۹ میلیون هکتار زمین و خسارتی به اندازه ۲۰ میلیارد دلار استرالیا در این کشور شد. هزینه‌‌‌های اقتصادی ناشی از سیل ‌‌‌پس از بارندگی‌‌‌های شدید در اروپای غربی در سال ۲۰۲۱ و رویدادهای شدید دمایی سال‌های ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ در جهان (مانند موج گرمای آمریکای شمالی، موج گرمای زمستانی اروپا و هند) نشان داد که هزینه‌‌‌های تحمیل‌‌‌شونده به دولت‌‌‌ها به طور چشمگیر و با شیب زیاد در حال افزایش است. تنها این چند مثال، لزوم مقابله جدی با گرمایش زمین و تغییرات اقلیمی را نشان می‌دهند.

تا‌کنون با هماهنگی سازمان‌‌‌ملل و سازمان‌های بین‌دولتی دو معاهده یا پیمان مهم پاریس و کیوتو نوشته شده است. در این دو پیمان، طرح‌‌‌های تشویقی مالی برای کشورهای کم‌‌‌درآمد و جریمه‌‌‌های سخت برای کشورهایی که از اهداف کاهش انتشار کربن سرپیچی می‌کنند در نظر گرفته شده است. این معاهدات بین‌المللی، تجارت بین‌الملل و حضور در زنجیره عرضه جهانی را مهندسی می‌کنند. به دست آوردن عدم‌‌‌النفع‌‌‌ها، استفاده از وام‌‌‌های بین‌المللی، ‌‌‌سرمایه‌گذاری‌‌‌ها و همکاری‌‌‌های خارجی مستلزم پذیرش این معاهدات و تعهد به وعده‌‌‌هاست. از طرف دیگر بی‌‌توجهی به این قوانین می‌تواند ابعاد سیاسی، اجتماعی و اقتصادی بسیاری برای کشورها داشته باشد.

راه‌‌‌های مختلفی برای مبارزه با گرمایش زمین آزمایش شده‌‌‌اند و بهره‌‌‌وری‌‌‌های مختلفی ثبت کرده‌‌‌اند. عمده این راه‌‌‌ها به دو گروه داخلی و خارجی تقسیم می‌‌‌شوند. راه‌‌‌های مبارزه خارجی با اثرات آلاینده‌‌‌ها، راه‌‌‌های مختلفی هستند که برای پاکیزه‌‌‌تر کردن هوا و محیط‌زیست، بعد از انتشار آلودگی استفاده می‌‌‌شوند و در واقع راه‌‌‌های درمانی بعد از وقوع بیماری هستند. در حالی که راه‌‌‌های داخلی مبارزه با کربن و گازهای گلخانه‌‌‌ای، راه‌‌‌هایی هستند که به کنترل انتشار کربن و سایر آلاینده‌‌‌ها پیش از ورود آنها به محیط‌زیست می‌‌‌پردازند و برای پیشگیری استفاده می‌‌‌شوند. مبارزه داخلی با کربن و جذب و کنترل انتشار کربن قبل از ورود به هوا یکی از به صرفه‌‌‌ترین راه‌‌‌ها برای کاهش هزینه‌‌‌هاست. البته که این هزینه‌‌‌ها هم می‌توانند برای قیمت‌گذاری کربن مورد استفاده قرار گیرند.

در این روش بنگاه‌‌‌ها می‌توانند با مراجعه به تابع تولید، با بررسی تکنولوژی تولید، فرآیند و نیز مواد اولیه در کنار استفاده از مکانیزم‌‌‌های جذب کربن (مثل جامدسازی و دفن کربن)‌‌‌، ‌‌‌کربن را قبل از انتشار مهار کنند تا نیازی به پرداخت هزینه‌‌‌های بالای انتشار کربن نباشد. لازم به ذکر است که استفاده نادرست از سیاست‌‌‌های قیمت‌گذاری کربن می‌تواند باعث شود که علاوه بر از بین نرفتن اثرات آلودگی هوا، ضمن ایجاد شوک‌‌‌های منفی عرضه، ‌‌‌ کمبود و تورم در کشور مشاهده شود. بنابراین سیاستگذار باید با اتخاذ سیاست‌‌‌های حمایتی و محدودیتی درست، هزینه‌‌‌های مبارزه با کربن را به صورت قابل پیش‌بینی بالا ببرد تا علاوه بر کنترل انتشار آلاینده‌‌‌ها و مبارزه با آلودگی هوا، تولید و عرضه نیز با مشکل مواجه نشوند.

قیمت‌گذاری کربن (Carbon Pricing) یکی از راه‌حل‌‌‌های داخلی تبدیل و محاسبه هزینه‌‌‌های آلودگی هوا و اثرات انتشار گازهای گلخانه‌‌‌ای به قیمت‌های مالی و حسابداری است؛ و می‌تواند به کشورها و کسب‌وکارها در کاهش اثرات مخرب آلودگی هوا و کربن و نیز جذب سرمایه‌گذاری‌‌‌های بین‌المللی کمک کند.

بهترین راه‌‌‌حل غیردستوری برای آلودگی
تحقیقات اخیر نشان می‌دهد که طرح‌‌‌های بازاری مقابله با آلودگی‌‌‌های محیط‌زیستی، بهتر از طرح‌‌‌های دستوری عمل کرده‌‌‌اند. به طور کلی دو نوع بازار کربن وجود دارد؛ بازارهای مبتنی بر پیروی (Compliance Market) و بازارهای داوطلبانه (Voluntary Market‌). بازارهای مبتنی بر پیروی بازارهایی هستند که بر اساس قوانین ملی یا بین‌المللی، شرکت‌ها را ملزم به رعایت حد و مرزهای خاص و انتشار میزان مشخصی از آلاینده‌‌‌ها می‌کنند. بازارهای داوطلبانه کربن، بازارهای ملی یا بین‌المللی هستند که توسط سازمان‌های فرامرزی یا کلان‌‌‌دولت‌‌‌هایی که در کاهش مقدار آلاینده‌‌‌ها فعال هستند شکل می‌‌‌گیرند.

خوشبختانه اخیرا در اجلاس COP۲۹ در باکو، نمایندگان کشورها موفق شدند بر سر استانداردها و مکانیزم‌‌‌های یک بازار جهانی متمرکز کربن توافق کنند. قوانین این بازار جدید به کشورها اجازه می‌دهد که در کنار اینکه راحت‌‌‌تر تامین سرمایه پروژه‌‌‌های ضدآلاینده‌‌‌ها را انجام دهند، برنامه‌‌‌های مبارزه با کربن را سریع‌‌‌تر و ارزان‌‌‌تر به نتیجه برسانند. این بازار اجازه‌‌‌ می‌دهد که کاهش آلودگی‌‌‌ها به سرعت و در طول دهه جاری، مطابق برنامه‌‌‌های علمی انجام شود. در نشست COP۲۶ در گلاسگو در سال ۲۰۲۱ عبارت قیمت‌گذاری کربن برای اولین بار توجه جدی جامعه جهانی را به منظور جلب توجه سیاستگذاران کشورها و نیز کسب‌و‌کارها برای دستیابی به اهداف هیات بین‌دولتی تغییرات آب‌‌‌وهوایی (IPCC ) در کاهش آلاینده‌‌‌ها به خود جلب کرد.

یک جواب مشخص و مشترک برای تعریف قیمت‌گذاری کربن وجود ندارد، اما در عمومی‌‌‌ترین تعریف قیمت‌گذاری کربن را می‌توان ابزار اقتصادی‌‌‌سازی اثرات مخرب ‌‌‌دی‌‌‌اکسید کربن و سایر گازهای گلخانه‌‌‌ای دانست تا در تصمیمات و مدل‌‌‌سازی‌‌‌های اقتصادی استفاده شود. راه‌‌‌های مختلفی برای قیمت‌گذاری کربن از جمله سیستم‌های تجاری، مالیات کربن و قیمت‌گذاری داخلی کربن وجود دارد. یکی از بهترین این راه‌‌‌ها، که در آینده نزدیک و سریع اثرگذاری خود را نشان داده است، سیستم تجارت انتشار آلاینده‌‌‌ها (ETS) است. این یک نوع سیستم محدودیت‌‌‌ساز سرپوش و تجارت ۳ است.

سیستم تجارت انتشار معمولا به عنوان یک محدودکننده برای سقف انتشار گازهای آلاینده هوا استفاده می‌شود. به عنوان مثال مطابق این روش کارخانه‌‌‌ها اجازه ندارند بیش از مقدار مشخصی که در محدوده مکانیزه تعریف شده است آلاینده منتشر کنند. سیستم تجارت انتشار آلاینده‌‌‌ها یکی از راه‌‌‌های قیمت‌گذاری داخلی آلاینده‌‌‌هاست که تاکنون از آزمایش‌های متعدد در نقاط مختلفی از جهان، به‌خصوص در اتحادیه اروپا، سربلند بیرون آمده است. در ادامه به لزوم استفاده از قیمت‌گذاری کربن و آشنایی بیشتر با عملکرد و نتایج حاصل از استفاده از ETS پرداخته شده است.

ریشه مرگ‌‌‌های زودرس؛‌‌‌ آلودگی‌‌‌هوا
بر اساس مطالعه‌‌‌ای که در NIEHS ۴ انجام شده است، کاهش انتشار گازهای گلخانه‌‌‌ای جهانی برای کاهش تغییرات آب‌‌‌و‌‌‌هوایی می‌تواند از میلیون‌ها مرگ زودرس به دلیل آلودگی هوا در قرن آینده جلوگیری کند. این مطالعه که جیسون وست، استادیار علوم و مهندسی محیط‌زیست در دانشگاه کارولینای شمالی هدایت آن را برعهده داشت، با برجسته کردن مزایای اضافی برای کیفیت هوا و سلامت انسان، موارد کاهش انتشار گازهای گلخانه‌‌‌ای جهانی را تقویت می‌کند. این مطالعه اولین استفاده از یک مدل جهانی و سناریوهای واقعی آینده برای برآورد مزایای کیفیت هوا و سلامت انسان است.

قرار گرفتن در معرض آلودگی هوای بیرون با بیماری‌های قلبی و تنفسی مرتبط است و اخیرا از سوی آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان، سرطان‌‌‌زا برای انسان در نظر گرفته شده است. از آنجا که آلودگی هوا و گازهای گلخانه‌‌‌ای اغلب از منابع یکسانی منتشر می‌‌‌شوند، کاهش انتشار گازهای گلخانه‌‌‌ای در تلاش برای کاهش تغییرات اقلیمی، آلاینده‌‌‌های هوا مانند ذرات ریز (PM۲.۵) را نیز کاهش می‌دهد. کاهش این آلاینده‌های منتشر شده در هوا کیفیت هوا را بهبود می‌بخشد و برای سلامت انسان مفید است.

وست و همکارانش دو سناریوی آینده را مقایسه کردند، یکی با سیاست‌‌‌های تهاجمی برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌‌‌ای جهانی و دیگری بدون سیاست‌‌‌های اقلیمی. سپس محققان از مدل‌‌‌های جهانی برای ارزیابی چگونگی تاثیر این سناریوها بر کیفیت هوا و سلامت انسان در سال‌های ۲۰۳۰، ۲۰۵۰ و ۲۱۰۰ استفاده کردند. اقدامات تحت سناریوی سیاست آب‌‌‌و‌‌‌هوا شامل استفاده از انرژی هسته‌‌‌ای و تجدیدپذیر به عنوان جایگزین سوخت‌‌‌های فسیلی و افزایش پوشش جنگلی بود.

تیم وست دریافت که کاهش انتشار گازهای گلخانه‌‌‌ای می‌تواند از حدود ۰.۵ میلیون مرگ زودرس ناشی از آلودگی هوا در سال ۲۰۳۰، ۱.۳ میلیون در سال ۲۰۵۰ و ۲.۲ میلیون در سال ۲۱۰۰ جلوگیری کند. ارزش اقتصادی این مزایای سلامتی بین ۵۰ تا ۳۸۰ دلار برای هر تن آلاینده تخمین زده شده است. هزینه کاهش دی‌اکسید کربن، بیشتر از هزینه پیش‌بینی‌شده برای کاهش گازهای گلخانه‌‌‌ای است.این مزایا برای مناطق پرجمعیت مانند جنوب و شرق آسیا، آمریکای شمالی و اروپا بیشتر است. در چین و شرق آسیا، کیفیت هوا و مزایای سلامتی ۱۰ تا ۷۰ برابر بیشتر از هزینه کاهش انتشار گازهای گلخانه‌‌‌ای در سال ۲۰۳۰ است.

وست گفت، رویکرد ما حمل‌‌‌و‌‌‌نقل جهانی آلودگی هوا، جمعیت آینده و رشد اقتصادی و افزایش حساسیت جمعیت جهان به اثرات بهداشتی آلودگی هوا را در بر می‌گیرد. این همان چیزی است که ما را بر آن داشت تا مزایای مشترک بالاتری نسبت به برآوردهای قبلی ببینیم.

ETS ۵ چیست؟
سیستم تجارت انتشار آلاینده‌‌‌ها یک نظام مبتنی بر بازار است که به کشورها، بنگاه‌‌‌ها و نهادهای بین‌المللی اجازه می‌دهد که بر سر مجوزهای انتشار آلودگی با هم به تجارت بپردازند. یکی از معروف‌‌‌ترین بازارهای منطبق بر پیروی، نظام‌‌‌های تجارت انتشار (ETS‌) هستند. به طور کلی این سیستم یک ظرفیت مشخص قابل مبادله برای کشورها یا شرکت‌ها ایجاد می‌کند که هر کس بر اساس ظرفیتی که برایش در نظر گرفته شده است اجازه انتشار یا فروش حق انتشار خود را خواهد داشت. به عبارت دیگر، ‌‌‌ هر کس اجازه دارد مقداری کربن منتشر کند که یا این کار را خودش انجام می‌دهد یا در تجارت، این حق را به کس دیگری می‌دهد. به عنوان مثال در ETS اتحادیه اروپا، کشورهایی که ظرفیت انتشار کربن خود را مصرف کرده‌‌‌اند، می‌توانند حق انتشار آلاینده‌‌‌ها را از کشورهایی که ظرفیت مازاد داشته یا تصمیم گرفته‌‌‌اند به جای انتشار آلاینده، حق خود را بفروشند، ‌‌‌ بخرند.

به عنوان مثال، تصور کنید کشور A برای سه بنگاه تولیدی مختلف مجوزهایی صادر می‌کند که به هر کدام از آنها اجازه می‌دهد معادل ۱۰۰ مگاتن دی‌‌‌اکسید کربن گازهای آلاینده هوا منتشر کنند. تولید بنگاه شماره ۱ با انتشار ۸۰ مگاتن معادل دی‌‌‌اکسید کربن و تولید بنگاه ۲ با انتشار ۷۰ مگاتن دی‌‌‌اکسید کربن به سرانجام می‌‌‌رسند. بنگاه شماره ۳ اگر برای تولید به ۵۰ واحد اضافه انتشار نیاز داشته باشد، می‌تواند از بنگاه‌‌‌های ۱ و ۲ مقدار باقی‌‌‌مانده را به قیمت‌های بازاری بخرد یا حتی اگر این بنگاه‌ها هم به این مقادیر نیاز نداشته باشند، می‌توانند مطابق معاهده‌‌‌های بین‌المللی که میزان انتشار کشور A را مشخص کرده‌‌‌اند، ‌‌‌ به بنگاه‌‌‌های تولیدی دیگر کشورها بفروشند. این یکی از بهترین‌‌‌ راه‌‌‌ها برای کنترل انتشار آلودگی‌‌‌هاست. در این روش از یک طرف بنگاه‌‌‌ها انگیزه دارند تا با مراجعه به تابع تولید خود، میزان انتشار آلاینده‌‌‌ها را کم‌‌‌ کنند تا بتوانند مقادیر باقی‌‌‌مانده را بفروشند و از این راه درآمد کسب کنند، از طرف دیگر بنگاه‌‌‌ها می‌‌‌دانند که می‌توانند هزینه‌‌‌های لازم برای تجهیز کارخانه‌ها و جایگزین کردن تکنولوژی‌‌‌های پاک با نظام‌‌‌های تولید آلاینده را از راه فروش این مجوزها تامین کنند.

انتشار به معنای وارد کردن گازهای گلخانه‌‌‌ای یا پیش‌سازهای آنها به اتمسفر در یک منطقه و دوره زمانی معین است. سیستم تجارت انتشار اتحادیه اروپا (EU ETS) بر این ایده استوار است که ایجاد قیمت برای کربن، مقرون به صرفه‌‌‌ترین راه را برای دستیابی به کاهش قابل‌توجه انتشار گازهای گلخانه‌‌‌ای جهانی که برای جلوگیری از رسیدن تغییرات آب‌‌‌و‌‌‌هوایی به سطوح خطرناک موردنیاز است، ارائه می‌دهد.

EU ETS اولین سیستم تجارت بین‌المللی برای انتشار دی‌‌‌اکسید کربن در جهان است و نه‌تنها برای کشورهای عضو اتحادیه اروپا بلکه برای سه عضو دیگر منطقه اقتصادی اروپا یعنی نروژ، ایسلند و لیختن‌‌‌اشتاین نیز اعمال می‌شود. بیش از ۱۱هزار تاسیسات مصرف‌کننده کلان انرژی (ایستگاه‌‌‌های برق و نیروگا‌‌‌ه‌‌‌های صنعتی) و خطوط هوایی فعال بین این کشورها را پوشش می‌دهد که مجموعا مسوول نزدیک به نیمی از انتشار CO۲ اتحادیه اروپا و ۴۵درصد از کل انتشار گازهای گلخانه‌‌‌ای آن هستند.هدف سیاستگذاران دستیابی به توسعه پایدار با دستیابی به رشد اقتصادی و کاهش انتشار کربن به طور همزمان است.

بسیاری از کشورها سیاست‌‌‌های مختلفی را برای کنترل موثر انتشار کربن به کار گرفته‌‌‌اند. اگر چنین سیاست‌‌‌هایی موثر باشند، کشورهایی که آنها را اجرا کرده‌‌‌اند، در مقایسه با کشورهایی که هنوز چنین سیاست‌‌‌هایی را اجرا نکرده‌‌‌اند، کاهش در میزان انتشار کربن را تجربه خواهند کرد. ETS یک ابزار سیاستی است که برای رسیدگی به انتشار گازهای گلخانه‌‌‌ای با تعیین محدودیت‌هایی بر میزان گازهای گلخانه‌‌‌ای که می‌تواند توسط صنایع یا بخش‌‌‌های خاص منتشر شود، استفاده می‌شود. هدف ETS ایجاد انگیزه اقتصادی برای کسب‌وکارها برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌‌‌ای و تغییر به سمت فناوری‌‌‌های پاک‌‌‌تر است.

یکی از مزیت‌‌‌های ETS این است که می‌تواند راهی مقرون‌‌‌به‌‌‌صرفه برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌‌‌ای باشد، زیرا با تکیه بر نهاد بازار به کسب‌وکارها اجازه می‌دهد تا مقرون‌‌‌به‌‌‌صرفه‌‌‌ترین راه‌‌‌ها را برای کاهش انتشار خود بیابند. این می‌تواند به کاهش بار روی مشاغل کمک کند، زیرا آنها در نحوه انتخاب کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای انعطاف‌پذیری دارند. یکی دیگر از مزایای ETS این است که می‌تواند بازاری برای کاهش گازهای گلخانه‌ای ایجاد کند که می‌تواند نوآوری و توسعه فناوری‌‌‌های پاک‌‌‌تر را هدایت کند. این می‌تواند به کاهش هزینه‌‌‌های طولانی‌‌‌مدت رسیدگی به تغییرات آب‌‌‌و‌‌‌هوایی کمک کند.

کاهش سرعت انتشار آلودگی با «تجارت آلودگی»
نمودار مقایسه مستقیم‌‌‌تری از تغییرات انتشار کربن پس از پذیرش ETS را نشان می‌دهد. میانگین انتشار کربن سرانه کشورهای نمونه قبل و بعد از پذیرش ETS به دست آمده است. نتایج نشان می‌دهد انتشار کلی کربن سرانه در نمونه‌‌‌های بعد از نقطه عطف کاهش یافته که با یافته‌‌‌های دیگر مطالعات نیز مطابقت دارد. علاوه بر این، نرخ کاهش برای کشورهایی که ETS را پذیرفته بودند بالاتر بود، که نشان می‌دهد استراتژی‌‌‌های موثر ETS می‌تواند به دستیابی به توسعه پایدار کمک کند. علاوه بر این، مطابق با تئوری‌های منحنی کوزنتس، انتشار کلی کربن سرانه افزایش قابل‌توجهی را در کشورهایی که ETS را قبول نکردند، نشان داد. قابل‌توجه است که انتشار کربن کشورهایی که ETS را پذیرفته‌‌‌اند با نرخ کمتری افزایش یافته است. به طور کلی، نتایج حاکی از اهمیت ETS در کشورهای توسعه‌‌‌یافته و در حال توسعه است. با این حال، از آنجا که کشورهای در حال توسعه به طور اجتناب‌‌‌ناپذیری کربن بیشتری منتشر می‌کنند و در عین حال به بهره‌‌‌وری بالاتری دست می‌‌‌یابند، ETS ممکن است نرخ افزایش انتشار کربن را در کشورهای پیش از نقطه عطف که ETS را قبول نکرده‌‌‌اند نیز کاهش داده باشد.

درک این نکته مهم است که هیچ چارچوب سیاستی مطلق یا قابل تعمیم به همه کشورها نیست و‌ETS‌‌‌ها نیز از این قاعده مستثنی نیستند. به طور قابل‌توجهی، این مطالعه تاثیر‌ETS‌‌‌ها را بر رابطه بین توسعه اقتصادی و انتشار کربن مورد بررسی قرار داد و نشان داد که چارچوب ETS می‌تواند به عنوان یک رویکرد پایه به کشورهای توسعه‌‌‌یافته یا در حال توسعه کمک کند. علاوه بر این، این مطالعه ثابت کرد که ETS می‌تواند از سوی کشورهای توسعه‌‌‌یافته و در حال توسعه پذیرفته شود و مهم‌تر از همه، اثرات آن در هر دو گروه مشهود بود. مطالعه یک تجزیه و تحلیل تجربی از مکانیزم‌‌‌های مبتنی بر بازار، مانند ETS ارائه می‌کند و تایید می‌کند که این طرح ممکن است برای دستیابی به حذف کربن مفید باشد. علاوه بر این، این مطالعه ممکن است به مقامات دولتی و سیاستگذاران کمک کند تا در حالی که توسعه اقتصادی را دنبال می‌کنند، به طور همزمان راه‌حل‌‌‌‌‌‌های عملی‌‌‌تری برای کاهش انتشار کربن ایجاد کنند.

مطالعات قبلی به مکانیزم‌‌‌های مختلفی که باعث کاهش انتشار کربن می‌‌‌شوند، مانند نوآوری، ساختار صنعتی، یا زنجیره صنعتی اشاره کرده‌‌‌اند. یافته‌‌‌های این مطالعه که به طور مستقیم بر ETS تمرکز داشت نیز از مطالعات قبلی حمایت می‌کند. مزیت این مکانیزم این است که ETS هزینه انتشار کربن شرکت را افزایش می‌دهد و ممکن است شرکت‌ها را وادار کند که مدل کسب و کار خود را از انتشار زیاد به انتشار کمتر تغییر دهند. چنین تلاش‌‌‌هایی در نهایت ساختار صنعتی یا زنجیره صنعتی را در مقیاس بزرگ‌تر تغییر می‌دهد و بر میزان انتشار کربن تاثیر می‌‌‌گذارد. باید در استفاده از ETS و بررسی اثرات آن، این نکته را درک کرد که چارچوب سیاست باید جنبه‌‌‌های بخشی، اجتماعی و فرهنگی هر ملت را در نظر بگیرد.

* پژوهشگر اقتصاد انرژی دانشگاه تهران
۱- Intergovernmental Panel on Climate Change

۲-United Nations Environment Programme

۳- Cap and Trade

۴ -National Institute of Environmental Health Sciences

۵ -Emissions trading system, Also known as Emissions trading scheme
منبع: دنیای اقتصاد