نیلوفر منصوریان: پیش از این روز سه‌شنبه عباس عراقچی، وزیر خارجه که مسوولیت مذاکره با استیو ویتکاف، نماینده ویژه دونالد ترامپ در امور خاورمیانه را در مسقط برعهده دارد، در یادداشتی در روزنامه آمریکایی واشنگتن‌پست ضمن شفاف‌سازی مواضع مذاکراتی ایران با آمریکا، تاکید کرده است: «ایران به‌‌‌طور کامل برای حضور فعال شرکت‌ها و کسب‌‌‌وکارهای بین‌المللی باز است و باید این سوءبرداشت جدی برطرف شود.»

او نوشت: «بسیاری در واشنگتن، ایران را از منظر اقتصادی کشوری بسته تصویر می‌‌‌کنند. اما واقعیت آن است که ایران به‌‌‌طور کامل برای حضور فعال شرکت‌ها و کسب‌‌‌وکارهای بین‌المللی باز است. این محدودیت‌‌‌ها، نه از جانب ایران، بلکه از سوی دولت‌های ایالات‌متحده و موانع تحمیل‌‌‌شده توسط کنگره بوده‌‌‌اند که شرکت‌های آمریکایی را از ورود به بازار ایران- بازاری با فرصت‌‌‌هایی در مقیاس تریلیون دلاری- بازداشته‌‌‌اند.»

پیش‌تر نیز علی لاریجانی، مشاور رهبر انقلاب در بخشی از مصاحبه تلویزیونی خود در برنامه گفت‌وگوی ویژه خبری بر اینکه آمریکا می‌تواند منافع اقتصادی با ایران تعریف کند تاکید کرده بود. وی حتی روز ۱۳فروردین در پیامی در شبکه اجتماعی ایکس یکبار دیگر برای موضوع تاکید کرد و نوشت: «آقای ترامپ فرد با استعدادی است که توانسته در تجارت خود این‌قدر پولدار شود. آمریکا می‌تواند منافع اقتصادی با ایران تعریف کند. ترامپ می‌گوید صلح‌طلب هستم، پس نباید از تهدید و جنگ سخن بگوید. حمله به ایران بدون تبعات نیست و فرماندهان نظامی با تجربه‌ای داریم.»

به مقامات بلندپایه سیاسی کشور که این روزها از لزوم درنظرگرفتن منافع اقتصادی برای آمریکا در ایران سخن می‌گویند می‌توان به علی عبدالعلی‌زاده، نماینده رئیس‌جمهور در هماهنگی اجرای سیاست‌های کلی توسعه دریامحور نیز اشاره کرد که دی ماه سال گذشته از آمادگی ایران برای مذاکره با آمریکا سخن گفته بود و تصریح کرده بود که «آمریکا می‌تواند پس از رفع تحریم‌ها در ایران سرمایه‌گذاری کند.» هرچند این سخنان با واکنش‌هایی در داخل چه از سوی اصولگرایان و از سوی برخی چهره‌های سیاسی اصلاح‌طلب روبه‌رو شد و او را متهم به ضعیف جلوه دادن موقعیت ایران در جامعه بین‌الملل کردند.

دلیل خروج آمریکا از برجام چه بود‌؟
فارغ از این سخنان، بسیاری از سیاسیون براین نظرند که عدم اجازه به سرمایه‌گذاران و شرکت‌های آمریکایی برای سرمایه‌گذاری در ایران پسا برجام، یکی از دلایل اصلی خروج ترامپ از برجام درسال ۹۷ است.

دونالد ترامپ در اردیبهشت سال ۱۳۹۷ اعلام کرد که کشورش به‌صورت رسمی از برجام خارج خواهد شد و در نهایت پس از اجرای مقدمات لازم برای این اقدام، آمریکا به ‌صورت رسمی از روز ۱۳ آبان ۱۳۹۷، تمامی تحریم‌های پیشین علیه ایران را بازگرداند و برجام به یک توافق شکننده تبدیل شد. به این ترتیب با خروج آمریکا از برجام، شرکت‌های بین‌المللی که تنها برای سرمایه‌گذاری در ایران ابراز تمایل و علاقه کرده بودند و در حال بررسی شرایط بودند، از ورود سرمایه خود به ایران عقب‌نشینی کردند.

آن‌طور که محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه پیشین ایران سال ۱۴۰۲ در گفت‌وگویی در کلاب‌هاوس نیز گفته بود: «پس از برجام ۸۵ میلیارد دلار درخواست سرمایه‌گذاری در ایران داشتیم که با ۱۳ میلیارد دلار موافقت و فقط ۲ میلیارد دلار جذب شد. ما در جذب سرمایه موفق نبودیم و سرمایه‌گذاران جز برای فروش محصولات مصرفی پا پیش نگذاشتند.»

او همچنین در بخش دیگری از این گفت‌وگو می‌گوید: «من و آقای کری می‌فهمیدیم اگر آمریکا منافع اقتصادی نداشته باشد برجام پایدار نمی‌ماند، بنابراین تصمیم گرفتیم شرکت‌های هواپیمایی در تامین هواپیمای ایران حضور داشته باشند، اما فضای داخلی علیه هواپیما بود و دولت پولی برای خرید هواپیما نداشت. کری گفت که‌ بندی به برجام اضافه شود تا شعب خارجی شرکت‌های آمریکایی بتوانند در ایران حضور داشته باشند تا حیات اقتصادی آنها تامین شود.» او البته به این نکته نیز اشاره می‌کند که ما اگر به دنبال روابط اقتصادی بودیم باید تحریم‌های اولیه را برمی‌داشتیم که خارج از اختیار رئیس‌جمهور بود و باید در کنگره مطرح می‌شد.

ظریف سال گذشته نیز در گفت‌وگویی با بیان اینکه آمریکا هم علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری در ایران بود گفت: «متاسفانه نگرش‌ها هم در داخل ایران، هم در داخل آمریکا و در جاهای دیگر طوری بود که این امکانات شکل نگرفت.» به هرحال پس از خروج آمریکا از برجام، در سال ۱۴۰۰ یک بار دیگر طی مذاکرات ایران برای احیای برجام، مبحث منافع اقتصادی آمریکا در ایران مطرح شد. آن زمان برخی خبرها حاکی از آن بود که رابرت مالی که زمستان سال ۹۹مسوولیت وقت پرونده ایران در دولت آمریکا را برعهده گرفت، اعطای «ضمانت‌های اقتصادی» را به ایران برای حل مشکل احتمالی خروج مجدد آمریکا از برجام پیشنهاد کرده بود. به این ترتیب که راه برای سرمایه‌گذاری شرکت‌های آمریکایی در بخش‌های مختلف اقتصادی ایران باز شود، تا درصورتی که دولت آینده آمریکا مجدد قصد خروج از برجام را داشت، سرمایه‌گذاران این کشور در ایران خود به مانعی جدی برای خروج احتمالی این کشور از برجام بدل شوند.

در کنار این سخنان و ایده‌ها، به نظر می‌رسد که مقامات ایران قصد دارند در مذاکراتی که بنا به تعبیر فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت «خردمندانه و باحفظ منافع ملی» خواهد بود، این‌بار منافع اقتصادی کشور را یکی از اولویت‌های خود قرار دهند. روز گذشته نیز روزنامه اصولگرای جوان در یادداشتی با تیتر «عراقچی تا کجا‌ها می‌رود؟» به این منافع اقتصادی اشاره کرد و نوشت: «یک مساله نیز نفع اقتصادی هر دو طرف از یکدیگر است. اگر منافع اقتصادی ایران از مذاکرات حاصل شد، می‌توان پذیرفت برخی شرکت‌های آمریکایی امکان سرمایه‌گذاری یا فروش محصولات خود را در ایران پیدا کنند. در واقع اگر تحریم‌ها برداشته شود این خود شرکت‌ها هستند که از مبادله تجاری یا سرمایه‌گذاری استقبال می‌کنند و ایران هم بعید است نپذیرد.»
منبع: دنیای اقتصاد