این رقم، در قیاس با دوره‌های پیشین تحریم، یک بازگشت جدی به سطح صادرات پیش از خروج آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸ محسوب می‌شود و نشان‌دهنده آن است که تهران توانسته راه‌های مؤثری برای بی‌اثر کردن بخشی از فشارهای تحریمی بیابد.

این جهش صادراتی نه‌تنها به لحاظ چارچوب های اقتصادی قابل تحلیل است، بلکه معانی ژئوپلیتیک و دیپلماتیک خاصی دارد؛ چرا که در شرایطی که آمریکا با هدف جلوگیری از فروش نفت ایران، بار دیگر شرکت‌های حمل‌ونقل، کشتیرانی و پالایشگاه‌های طرف معامله با تهران را در فهرست تحریم قرار داده، روند صادراتی ایران نه‌تنها متوقف نشده بلکه سیر صعودی نیز یافته است. این مساله بیانگر نوعی انعطاف‌پذیری ساختاری و نهادینه‌شدن سازوکارهای مقابله با تحریم در اقتصاد انرژی ایران است؛ مساله‌ای که پیش از این، تنها به‌عنوان یک استراتژی اضطراری در نظر گرفته می‌شد اکنون تبدیل به یک رکن پایدار در سیاست نفتی این کشور شده است.

نقش کلیدی چین
در میان مشتریان بین‌المللی نفت ایران، چین به‌عنوان مهم‌ترین مقصد صادراتی تهران در سال‌های اخیر، نقش کلیدی و حتی استراتژیک ایفا کرده است. آمارهای موثق نشان می‌دهند که حدود ۹۰ درصد از صادرات نفت خام ایران در ماه آوریل ۲۰۲۵ به چین اختصاص یافته است. این رقم فراتر از یک رابطه تجاری معمول است و نشان‌دهنده نوعی هم‌راستایی منافع ژئوپلیتیک، اقتصادی و راهبردی میان تهران و پکن است. پکن در قبال سیاست‌های تحریمی واشنگتن، همواره موضع مستقلی اتخاذ کرده و بر «نامشروع بودن تحریم‌های یک‌جانبه و فرامرزی» تاکید داشته است. در عمل نیز چین با ادامه خرید نفت از ایران از طریق شرکت‌های خصوصی و پالایشگاه‌های مستقل (عمدتا در استان شاندونگ)، نشان داده که ملاحظات اقتصادی و امنیت انرژی را بر فشارهای سیاسی ترجیح می‌دهد. از سوی دیگر، تهران نیز با دنبال کردن سیاست‌های قیمتی، انعطاف در شرایط پرداخت و حتی مشارکت در پروژه‌های پایین‌دستی در چین، توانسته موقعیت خود را در بازار شرق آسیا مستحکم کند.

در ماه‌های اخیر، صادرات نفت خام ایران به چین با شتابی محسوس ادامه یافته و طبق گزارش‌های نهادهای بین‌المللی رصدکننده بازار انرژی نظیر Tanker Trackers، میانگین واردات روزانه نفت ایران توسط چین در سه‌ماهه نخست سال ۲۰۲۵ از مرز ۱ میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه در روز عبور کرده است. این سطح از صادرات، در مقایسه با دوره‌های مشابه در سال‌های گذشته، رشد چشمگیری را نشان می‌دهد و گویای تداوم و تعمیق همکاری‌های دوجانبه در حوزه انرژی میان تهران و پکن است. افزایش خرید نفت ایران توسط چین را می‌توان در چارچوب راهبرد بلندمدت این کشور برای تامین پایدار انرژی تفسیر کرد؛ چراکه چین، به‌عنوان دومین مصرف‌کننده بزرگ انرژی در جهان، نیاز فزاینده‌ای به منابع متنوع و مطمئن برای تامین تقاضای رو به رشد خود دارد. در همین راستا، ایران با در اختیار داشتن ظرفیت‌های بالای تولید و ذخایر اثبات‌شده نفتی، نقش روزافزونی در سبد وارداتی چین ایفا کرده است.

آمارها حاکی از آن است که در برخی ماه‌ها، ایران حتی در جایگاهی بالاتر از برخی صادرکنندگان سنتی نفت به چین مانند آنگولا قرار گرفته است. این روند نه‌تنها بر درآمدهای ارزی ایران تاثیر مستقیم گذاشته، بلکه به باور برخی تحلیلگران، موقعیت ایران را در بازار آسیای شرقی تثبیت و آن را به یکی از بازیگران کلیدی در زنجیره تامین انرژی این منطقه بدل ساخته است. از سوی دیگر، تداوم این سطح از صادرات، نشانه‌ای از پویایی روابط تجاری و همچنین انعطاف‌پذیری ساختار صادراتی ایران در تعامل با بازارهای بین‌المللی محسوب می‌شود.

صادرات نفت پایدار
حفظ سطح صادرات در حدود ۱ میلیون ۶۰۰ هزار بشکه در روز، در شرایطی که فروش رسمی نفت از سوی بسیاری از کشورها به‌شدت افت کرده یا متاثر از تحریم‌های ثانویه است، نه‌تنها دستاوردی در سیاست خارجی ایران محسوب می‌شود بلکه به‌طور مستقیم بر معادلات اقتصادی داخلی کشور نیز اثرگذار بوده است. درآمدهای حاصل از صادرات، اگرچه به دلیل اعمال تخفیف‌های قیمتی نسبت به نرخ رسمی بازارهای جهانی با نرخی کمی پایین‌تر به فروش می‌رسد، اما همچنان به‌عنوان یکی از منابع کلیدی تامین ارز برای دولت جمهوری اسلامی ایران شناخته می‌شود. این درآمدهای نفتی، با وجود محدودیت‌های ناشی از تحریم‌ها و چالش‌های نقل‌وانتقال مالی، نقشی اساسی در تامین بودجه عمومی کشور ایفا کرده و به‌ویژه در شرایطی که اقتصاد ایران با کسری مزمن بودجه مواجه است، به‌عنوان ابزاری موثر برای پوشش بخشی از هزینه‌های جاری دولت به‌کار گرفته می‌شود. از سوی دیگر، تزریق این منابع ارزی به بازار، عاملی برای مهار نوسانات شدید نرخ ارز و جلوگیری از جهش‌های ناگهانی قیمت دلار در بازار آزاد به‌شمار می‌رود؛ موضوعی که مستقیما بر قدرت خرید خانوارها و فضای روانی بازار تاثیر می‌گذارد.

همچنین بخش قابل‌توجهی از این ارزها به واردات کالاهای اساسی و استراتژیک از جمله دارو و نهاده‌های دامی اختصاص می‌یابد؛ کالاهایی که تامین مستمر آنها برای حفظ امنیت غذایی و ثبات اجتماعی حیاتی است. علاوه بر آن، بخشی از درآمدهای نفتی به تقویت ذخایر ارزی بانک مرکزی اختصاص پیدا می‌کند، اقدامی که به‌ویژه در شرایط بروز بحران‌های ارزی می‌تواند به‌عنوان پشتوانه‌ای برای سیاستگذاری پولی و حفظ اعتماد عمومی به‌کار گرفته شود. در مجموع، هرچند ساختار اقتصادی ایران در مسیر کاهش وابستگی به نفت حرکت کرده، اما در عمل، همچنان نقش ارزآور و تثبیت‌گر نفت در اقتصاد کلان کشور، به‌ویژه در دوره‌هایی که صادرات در سطح بالایی مانند ماه آوریل ۲۰۲۵ قرار دارد، غیرقابل‌انکار باقی مانده است. بسیاری از تحلیلگران معتقدند که تداوم این سطح از صادرات نفت، به دولت امکان مانور بیشتری در سیاستگذاری اقتصادی داده و فضای روانی بازار داخلی را نیز کنترل‌پذیرتر کرده است.

مدیریت صادرات
در کنار ساختار دولتی، بخش بزرگی از مدیریت فروش و انتقال نفت ایران در سایه تحریم‌ها، بر دوش شرکت ملی نفت ایران و شبکه‌ای از تجار و شرکت‌های بازرگانی خصوصی قرار دارد که اغلب دارای تجربه و تخصص در حوزه معاملات انرژی در شرایط تحریم هستند. این نهادها با طراحی مسیرهای جدید برای انتقال نفت، انعقاد قراردادهای منعطف و استفاده از شبکه‌های حمل‌ونقل، توانسته‌اند نقش مثری در حفظ سطح صادرات ایفا کنند. علاوه بر این، همکاری میان شرکت‌های ایرانی و برخی فعالان اقتصادی چینی، هندی، روس و آسیای جنوب شرقی نیز به تقویت شبکه انتقال نفت در سطح بین‌المللی کمک کرده است.

نماد تاب‌آوری؟
صادرات یک میلیون و ۶۰۰ هزار بشکه‌ای نفت خام ایران در ماه آوریل ۲۰۲۵، فقط یک رقم آماری نیست؛ بلکه نمادی از تاب‌آوری اقتصادی، بلوغ دیپلماتیک و تحول در شیوه‌های مقابله با فشارهای غربی است. این سطح از صادرات در شرایطی که ایران تحت شدیدترین تحریم‌های انرژی طی دهه اخیر قرار دارد، نشانه‌ای است از اینکه نظم سنتی انرژی جهانی، که عمدتا مبتنی بر سلطه دلار و کنترل لجستیک توسط قدرت‌های غربی بود، در حال تغییر تدریجی است. هم‌زمان با افزایش وزن شرکای شرقی در تجارت جهانی انرژی، از جمله چین، هند و روسیه، ایران توانسته با تمرکز بر این مسیرهای جایگزین، وابستگی خود را به کانال‌های غربی کاهش دهد و فضای بازی جدیدی برای خود تعریف کند. در این چارچوب، صادرات پایدار نفت نه ‌فقط یک ابزار اقتصادی، بلکه اهرم سیاسی و نماد بقا در برابر انزوای تحریمی تلقی می‌شود.
منبع: دنیای اقتصاد